Fas Parlamentosu, Kral 6. Muhammed'in başkanlığında düzenlenen olağanüstü toplantıyla salgının ekonomiye olumsuz etkisini hafifletme çabaları kapsamında, 2020 mali yılı bütçesini yeniden düzenleyen yasa tasarısını onayladı.
Yeni düzenlemeyle, hazinenin borçlanma limiti iki katına çıkarıldı. Borçlanma limiti, gayri safi yurt içi hasılanın (GSYH) yüzde 93'üne yükseltilerek, 3,1 milyar dolardan 6,2 milyar dolara çıkarıldı.
Salgınla eş zamanlı olarak yaşanan kuraklığın ise GSYİH'nin başlıca kaynaklarından olan tarımı ciddi şekilde etkilediği ifade ediliyor. Bu durumun, 2020 bütçesi onaylanırken baz alınan varsayımların dışında geliştiği belirtiliyor.
- Bütçeye yönelik varsayımlar artık geçerli değil
Fas'ta 11 Kasım'da onaylanan 2020 yılı bütçesinde tahıl hasadı üzerinden yüzde 3,7'lik bir büyüme payı bekleniyordu.
Ayrıca petrolün varil fiyatının ortalama 67 dolar, bir ton bütan gazın da ortalama 350 dolar olacağı öngörülmüştü. Ancak tüm bunlar, Kovid-19 ve kuraklık nedeniyle varsayım olmaktan öteye geçemedi.
Öyle ki tüm dünyada olduğu gibi Fas'ta da etkili olan salgın sürecinin ve bu süreçte alınan önlemlerin, başta işsizlik oranındaki artış olmak üzere ulusal ekonomiye olumsuz yansımaları oldu.
Fas Planlama Komisyonu, salgının etkisiyle 2019'un ilk çeyreğinde yüzde 9,1 olan işsizlik oranının bu yıl aynı dönemde yüzde 10,5'e yükseldiğini bildirdi.
- Bütçe değişiklik yasasının hedefleri
Başbakan Sadeddin el-Osmani, 16 Haziran'da yaptığı açıklamada, 2020 mali yılı değişiklik yasa tasarısında, ulusal ve uluslararası ekonomiyle ilişkili değişkenlerin dikkate alındığını belirtti.
Osmani, yasa tasarısının, vatandaşların alım gücünün korunması ve ekonomik faaliyetlerin yeniden başlamasını desteklemek gibi temel önlemleri kapsadığını ifade etti.
Başbakan, Kovid-19 ile bağlantılı güçlüklerin göz önüne alınmasını, sağlık ve eğitim gibi öncelikli sektörlerin bütçelerinin güçlendirilmesini öngören geçici ve yeni bir sistemin uygulanacağını dile getirdi.
Revize edilen bütçede, 2020 yılında yüzde 7,5 mali açık ve yüzde 5'lik ekonomik daralma olacağı yönündeki öngörünün esas alındığı ifade ediliyor.
- Bütçe düzenlemesinin gerekliliği
5. Muhammed Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Ekonomi Uzmanı Ömer el-Ketani, ülke ekonomisindeki son gelişmelere ilişkin AA muhabirine yaptığı değerlendirmede, bütçe kanunu değişikliğinin, hazinenin borç limitinin belirlenmesi gibi bazı hedefleri içerdiğini söyledi.
Ketani, ülkede salgının yayılmasını önleme amaçlı ilan edilen ve üç aydır yürürlükte olan olağanüstü halin, şirketler ve ekonomik kuruluşlar üzerindeki etkisi göz önüne alındığında devletin borçlanmaya başvurması gerektiğini savundu.
Bazı tedbirlerin alınmasının nedenleri arasında salgın sürecinden etkilenen ailelerin sosyal durumunun etkili olduğuna işaret eden Ketani, bütçe değişikliğinin de bu tedbirler kapsamında gerçekleştirildiğini kaydetti.
Ketani, ülke ekonomisini yeniden canlandırmak için gerekli olan meblağın 8 ila 10 milyar dolar civarında olacağını dile getirdi.
- Kuraklığın bütçe tahminlerine etkisi
Ketani, ulusal ekonomiyi etkileyen bir diğer faktörün de kuraklık olduğuna işaret ederek, tarımın ülke için önemli bir gelir kaynağı olduğunu aktardı.
Tarım üretiminin, Fas nüfusunun yüzde 40'ı ile bağlantılı olduğunu söyleyen Ketani, GSYİH'nin da altıda birinin tarıma dayalı olduğunu belirtti.
Ekonomik büyümenin üçte ikisini zirai üretimin etkilediğine işaret eden Ketani, şöyle devam etti:
"Yağışın yoğun olduğu yıllarda, nüfusun yüzde 40'ı tüketiciye dönüşüyor ve ekonomiyi önemli ölçüde canlandırıyor. Kuraklık yılı ise ulusal üretimi etkiliyor. Böyle durumlarda bütçeye ilişkin tüm varsayımlar hatalı oluyor."
- Zarar gören sektörler
Fas Parlamentosu Ekonomi ve Mali Komite Üyesi ve Ekonomi Uzmanı Muhammed et-Tumi ise halihazırda en fazla zarar gören sektörlerin başında otomotiv, havacılık ve elektronik gibi ülkenin küresel meslekleri olarak bilinen, ülke için önemli döviz geliri sağlayan ihracat endüstrileri olduğunu belirtti.
Tumi, "Böyle bir durumda ancak hissedilen etkinin şiddeti azaltılabilir. Bu da işini kaybedenlere gelirlerinin telafisiyle ve şirketlere destek olmakla olabilir." değerlendirmesinde bulundu.
Revize edilen bütçenin önceliklerine işaret eden Tumi, bunlar arasında; dövize ihtiyaç duyulan, yüksek maliyetli yatırım programlarının ertelenmesi olduğunu belirtti.
Tumi, ayrıca acil olmayan yönetim giderlerinin kısılması, salgının sonuçlarından etkilenen aileleri ve işletmeleri desteklemeye devam etmek için Kovid-19 fonuna ek ödeme yapılması gerektiğini kaydetti.
