Türkiye, yıllara göre domates üretiminde ön sıralardaki yeriyle dikkat çekiyor.
Bu durum Türkiye'nin domates üretiminde dünyada söz sahibi olduğunun ve dış ticaretinde geliştirilebilecek potansiyeli olduğunu göstermektedir.
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi'nden Prof. Dr. İsmail Güvenç, Türkiye ve dünyada domates üretimine ilşkin değerlendirmede bulundu...
TÜRKİYE'DE DOMATES ÜRETİMİ
Ülkemizde sebzeler iç pazar taleplerinin karşılanması, ihracata katkı yapması ve sanayiye hammadde sağlaması ile önemli bir tarımsal ürün grubudur. Türkiye'nin sebze üretiminin %40-45'ini domates oluşturmaktadır Türkiye domatesin anavatanı olmamakla birlikte en yaygın yetiştirilen bir sebzedir.
Ülkemizde sebze üretiminde önemli bir sorun üretilen sebzenin tamamının iç pazarlarda değerlendiril(e)memesidir. Bu nedenle sebzelerin üretimi yanında pazarlanması özellikle dış ticaret (ihracat) imkânları önemlidir. Sebzelerin Türkiye'nin sebze ihracatındaki karşılaştırmalı üstünlüklerini (uluslararası rekabet gücünü) ortaya koyan araştırma sayısı oldukça sınırlıdır. Bu nedenlerle bu incelemede ülkemizde açıkta ve örtü altında sebze üretiminde önemli paya sahip domatesin üretimi ve rekabet gücü değerlendirilecektir.
TOPLAM SEBZE ÜRETİMİ
Bu üretimin 13,1 milyon tonunun, %41,2'ini domates oluşturmaktadır. Ülkemiz nüfusunun 83 milyon (TÜİK) olduğu dikkate alındığında yılda fert başına 380 kg kadar sebze üretilmektedir.
Ülkemizde sebze üretimi düzenli olarak artmaktadır. Nitekim 2021 verilerine göre 31,75 milyon tondan fazla sebze üretimi gerçekleştirilmiştir. Bu üretimin 13,1 milyon tonunun, %41,2'ini domates oluşturmaktadır. Ülkemiz nüfusunun 83 milyon (TÜİK) olduğu dikkate alındığında yılda fert başına 380 kg kadar sebze üretilmektedir. Yüksek miktarda olan toplam üretim miktarı iç pazar ihtiyacını fazlası ile karşılamaktadır. Bu fazla üretilen sebzenin pazarlanması en önemli sorundur.
DOMATES ÜRETİMİ
Dünyada domates üretimi ise 186,8 milyon tondur. (FAO - 2020) Türkiye dünya domates üretiminde 4. sırada ve %7,1'lik bir paya sahiptir. Bu durum Türkiye'nin domates üretiminde dünyada söz sahibi olduğunun ve dış ticaretinde geliştirilebilecek potansiyeli olduğunu göstermektedir.
Ülkemizde taze domates üretimi açıkta ve seralarda, işleme sanayine hammadde olarak ise açıkta (tarlada) yapılmaktadır. Üretim miktarımız uzun yıllardan beri her yıl artmaktadır. Bu durumu domates üretiminin 2001'de 8,5 milyon ton kadar iken 2020'de %55 civarında artarak 13,2 milyon tona yükselmiş olması teyit etmektedir (Çizelge 1). Bu verilere göre Türkiye domates üretiminin yıllara göre az çok farklılıklar olmakla birlikte % 68-72'i açıkta, % 28-32'i ise örtü altında yapıldığı anlaşılmaktadır. Çizelge 1. Türkiye'de Domates Üretimindeki Değişim (1000 ton) (Kaynak: TUİK 2017)
ÖRTÜ ALTINDA DOMATES ÜRETİMİ
Tablo incelendiğinde de anlaşılacağı gibi 2001 yılında örtü altında 3,6 milyon ton olan toplam sebze üretimi 2020 yılında 7,3 milyon tona yükselmiştir. Aynı yıllarda domates üretimi ise 1,4 milyon tondan 4,0 milyona artmıştır. Son 15 yılda örtü altında toplam sebze üretimi %112,2 domates üretimi ise %189,2 oranında bir artış göstermiştir. Toplam örtüaltı sebze üretimi ve domates üretimindeki bu artış mevsim dışında da pazarlarda ürün bulundurma imkânı sağladığından önemsenmelidir.
Tablo 1. Ülkemizde Örtüaltında Sebze ve Domates Üretimi (Ton/ Yıl)
Son yıllarda domates yılın her mevsiminde üretilen ve tüketilen bir sebze haline gelmiştir. Türkiye'de domates üretiminde en önemli üretici bölgeler sırasıyla Akdeniz, Ege ve Doğu Marmara bölgeleridir. Bu üç bölge toplam üretimin %69'unu karşılamaktadır. Ülkemiz domates üretiminde Akdeniz Bölgesi'nin payı ise %30,7'dir.
Türkiye domates üretiminde kendine yeterli bir ülkedir. Nitekim Tarım ve Ormancılık Bakanlığı ülkemizin yeterliliğini %120 olarak bildirmiştir.
DIŞ TİCARET
Ülkemizde üretilen sebze miktarı iç pazar talebinden fazla olduğundan üretilen sebzenin dış pazarlarda değerlendirilmesi önem arz etmektedir. Türkiye'nin 2019 ve 2020'de toplam sebze ihracatı sırasıyla 531 bin ve 513 bin ton olarak gerçekleştirilmiştir (FAO). Bu verilere göre Türkiye'de üretilen domatesin %4 kadarı ihracatta değerlendirilmektedir. Dünyada 2019 ve 2020'de domates ihracatı 7.9 ve 7.8 milyon tondur. Bu verilere göre domates ihracatını artırıcı önlemlere yer verilmelidir.
Üretimin miktarı ve yeterlilik oranı yüksek olan domatesin dış ticarette değerlendirilmesi önem arz etmektedir. Diğer yandan domatesin dış ticarette yeri incelenirken rekabet gücünün ne olduğunun bilinmesi başarı şansını artıracaktır.
Tablo 2. Türkiye'nin 2013- 2020 Döneminde Domateste Rekabet Gücü İndeks Değerleri (Karşılaştırmalı üstünlük indeksi (RCA).
REKABET GÜCÜ
Türkiye'nin domates ihracatında rekabet gücü 2013-2020 dönemi için FAO veri tabanından yararlanarak hesaplanmıştır (Tablo 2). Tablo 2'de verilen indeks değeri 1'den büyükse o ülkenin ilgili sektörde karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu söylenir. Bu sonuçlara göre yıllara göre küçük değişmeler olmakla birlikte Türkiye'nin domates ihracatında rekabet gücünün var olduğu ancak on yıl öncesine göre rekabet gücünün giderek azaldığı ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla Türkiye'nin domates ihracatındaki rekabet gücü son yıllarda zayıflamaktadır. Bu son analizler dikkate alındığında domates ihracatının genel politikalar çerçevesinde yeniden değerlendirilmesi gerekir.
Kaynak: Milliyet
