ABD'nin Temmuz 1962'de Pasifik Okyanusu'nda gerçekleştirdiği ve bilinen en güçlü nükleer bomba denemesi olan Starfish Prime'nin sonuçları, dünya'nın manyetik alanı tekrar yüksek dozda radyasyonla patlatılırsa neler olabileceğine dair bir uyarı görevi görüyor.
Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı (LLNL) silah fizikçisi Greg Spriggs'in babası, 8 Temmuz 1962'de ailesini Midway Atolü'ndeki en yüksek noktaya getirdiğinde ortalık zifiri karanlıktı. O gece, bin mil ötedeki başka bir adada, ABD ordusu bir füzyonu test etmek için uzaya nükleer başlık taşıyan bir roket fırlatacaktı.
Spriggs, "Hangi yöne bakacağını bulmaya çalışıyordu," diye hatırlıyor. "Bu küçük titreşimin olacağını düşündü, bu yüzden herkesin bunu göreceğinden emin olmak istedi."
Geri sayım kısa dalga radyodan yayınlanırken, izleyiciler Hawaii'de "bombayı izle partileri" de düzenliyorlardı. Fotoğrafçılar lenslerini ufka doğru tuttular ve uzayda bir termonükleer patlamayı yakalamak için en iyi kamera ayarlarını tartıştılar.
Starfish Prime nükleer bombası patladığında, patlamadan çıkan yüklü parçacıklar Yeni Zelanda'dan bile görülebilen yapay bir kutup ışığı oluşturdu.
"Nükleer bomba patladığında, tüm gökyüzü her yönden aydınlandı. Öğlen gibi görünüyordu," diyor Spriggs. Starfish Prime, 250 mil yükseklikte, Uluslararası Uzay İstasyonu'nun bugün yörüngede döndüğü yükseklikte patladı. İlk patlamadan sonraki 15 dakika boyunca, patlamadan çıkan yüklü parçacıklar Dünya atmosferindeki moleküllerle çarpışarak Yeni Zelanda'dan bile görülebilen yapay bir kutup ışığı oluşturdu.
Patlamanın oluşturduğu elektromanyetik darbe, radyo istasyonlarını silip süpürdü, bir acil durum sirenini çalıştırdı ve Hawaii'de sokak lambalarının kararmasına neden oldu .
Ertesi yıl ABD, İngiltere ve SSCB Sınırlı Nükleer Test Yasağı Anlaşması'nı imzaladı ve uzay neredeyse 60 yıldır hidrojen bombasından arındırılmış durumda. Ancak Starfish Prime'ın sonuçları, Dünya'nın manyetik alanı başka bir nükleer bombadan veya güneş gibi doğal kaynaklardan gelen yüksek dozda radyasyonla tekrar patlatılırsa neler olabileceğine dair bir uyarı görevi görüyor.
O günün hatırası, şu anda Kaliforniya'daki Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı'nda silah bilimcisi olan ve arşiv nükleer test görüntülerini korumak ve analiz etmek için çalışan Spriggs'in hafızasında kaldı. “Yıllar sonra babama 'Nükleer silah fizikçisi olacağımı bilseydim, daha çok dikkat ederdim' dedim” diyor. Soğuk Savaş kızışıyor
Bir yıl önce, 1961'de, nükleer denemeleri yasaklamaya yönelik uluslararası müzakereler daha da kötüye gitmişti. Test yapılmayan üç yıldan sonra, Sovyetler Birliği ve ABD gönüllü bir moratoryumdan kurtuldu ve Sovyetler, şimdiye kadar patlatılan en büyük nükleer bomba olan Tsar Bomba da (Çar Bombası) dahil olmak üzere 31 deneysel patlama gerçekleştirdi. Ekim 1961'de Kuzey Kutup Dairesi'ndeki bir adanın yaklaşık 13.000 fit yukarısında fırlatıldı.
Uzay yarışı o zamanlar emekleme aşamasındaydı ve ABD ordusu uzaya neredeyse her şeyi göndermek konusunda pek fazla endişe duymuyordu. Savunma Bakanlığı, radyo dalgalarını yansıtmaya ve uzun mesafeli iletişime yardımcı olmaya çalışmak için yörüngeye 500 milyon bakır iğne yerleştirmeye yönelik ayrı bir projenin ortasındaydı. Ay'da bir nükleer bomba patlama başlatmak için nihayetinde başarısız olan bir plan bile vardı .
Bilim insanları ve askeri yetkililer, uzayda bir nükleer patlama meydana gelirse ne olacağını, özellikle de Dünya'nın manyetosferiyle nasıl etkileşime girebileceğini bilmek istiyorlardı. Sadece iki yıl önce, Amerika'nın ilk uydusu Explorer 1 yanlışlıkla Dünya'nın manyetik alanı tarafından yerinde tutulan yoğun radyasyon çörekleriyle çevrili olduğunu keşfetti. Daha sonra, onları keşfeden Iowa Üniversitesi bilim adamı James Van Allen'ın ardından Van Allen kayışları olarak adlandırıldılar.
NASA'nın Van Allen Uzay Sondaları görevinden bilim insanı David Sibeck, "Van Allen'ın radyasyon kuşaklarını keşfettiğinde söylediği gibi, uzay boş değil, uzay radyoaktiftir" diyor. "Van Allen'ın keşfi endişe vericiydi; çünkü gelecekte göndereceğimiz herhangi bir uzay aracının veya astronotun bu radyasyona maruz kalacağını söylüyordu. Ve o zamanlar bu bir şok ediciydi.
Testten önce bilim adamları, Starfish Prime'ın Dünya'nın radyasyon kuşakları üzerindeki etkisinin minimum düzeyde olacağını düşündüler. Mayıs 1962'de bir basın toplantısında, Başkan John F. Kennedy gazetecilere alaylı bir tonda şunları söyledi: “Van Allen kuşağıyla ilgili rahatsızlık olduğunu biliyorum, ancak Van Allen bunun kemeri etkilemeyeceğini söylüyor.”
Ancak Van Allen yanılıyordu.
Nükleer patlamaMükemmel havayı beklerken dört günlük gecikmelerin ardından Starfish Prime, Hawaii'nin yaklaşık 750 deniz mili güneybatısındaki bir ada olan Johnston Atoll'dan bir Thor roketinin ucuyla fırlatıldı. Ordu ayrıca etkilerini ölçmek için bilimsel araçlarla yüklü 27 küçük füze gönderdi. Uçaklar ve tekneler, testi olabildiğince çok şekilde kaydetmek için pozisyon aldı. Yerel kuşların dikkatini yaklaşan kör edici flaştan uzaklaştırma umuduyla işaret fişekleri ateşlendi.
Spriggs, bilim insanlarının uzaydaki bir nükleer patlamanın yerdekinden çok farklı davrandığını zaten bildiklerini söylüyor. Mantar bulutu veya çift flaş yoktur. Yerdeki insanlar bir şok dalgası hissetmezler veya herhangi bir ses duymazlar. Patlamadan gelen yüklü parçacıklar Dünya'nın manyetik alanı tarafından atmosfere doğru itildikçe renk değiştiriyor gibi görünen parlak bir plazma topu var. Bu etki, renkli yapay auroralar oluşturur ve bu nedenle bu yüksek irtifa nükleer bombalarına bazen "gökkuşağı bombaları" adı verilir.
Dünyanın manyetik alanı, Starfish Prime testinden iyonize radyasyon yakaladığında, bilim insanlarının tahmin ettiğinden daha güçlü ve daha uzun ömürlü yeni bir yapay radyasyon kuşağı oluşturdu. En az 10 yıl süren bu beklenmedik “Denizyıldızı kuşağı”, canlı televizyon sinyali yayınlayan ilk uydu olan Telstar 1'i ve İngiltere'nin ilk uydusu Ariel-1'i yok etti.
Sibeck, "Ne kadar kötü olduğu, ne kadar sürdüğü ve o bölgeden geçen ve ölen uydulara ne kadar zarar verdiği şaşırtıcıydı" diyor.
Yine de test, Dünya çevresindeki radyasyon hakkında bazı önemli bilgiler ortaya çıkardı. Bomba, kadmiyum-190 adı verilen özel bir izotop izleyiciyi serbest bıraktı. Orijinal amacı, testten çıkan serpintiyi takip etmekti, ancak aynı zamanda üst atmosferdeki hava durumunu anlamak için değerli bir kaynak haline geldi.
Test ayrıca ABD'nin uzaydaki nükleer patlamaları nasıl tespit edeceğini anlamasına ve diğer ülkeler tarafından yapılan testleri izlemek için daha sonra Vela Hotel olarak adlandırılan bir sistem kurmasına yardımcı oldu. Bu tür ilerlemeler, uzayda nükleer silahları yasaklayan bir anlaşmanın daha gerçekçi olmasına yardımcı oldu.
Ancak uzayda başka güçlü radyasyon kaynakları da var. Sibeck, tam da doğru anda bir güneş patlamasının gezegeni benzer miktarda radyasyonla vurma ihtimalinin çok düşük olduğunu söylüyor.
“Hayatımız boyunca veya uzay çağında gördüğümüz çoğundan daha büyük olmalı” diyor. "Fakat o kadar büyük 'jeomanyetik' fırtınalar var ve bunun olduğunu biliyoruz; çünkü insanlar teknolojik uygarlığın şafağında orta enlemlerde ve hatta daha alçakta kutup ışıkları görmüşler."
Carrington Olayı adı verilen şimdiye kadar kaydedilen en büyük jeomanyetik fırtına 1859'da Dünya'yı vurdu. Avustralya üzerinde kutup ışıklarına neden oldu ve Amerika'daki telgraf operatörlerine elektrik şoku verdi. Bugün benzer bir fırtına çıkarsa, sonuçları düşen telgraf hatlarından çok daha ciddi olur.
“1962'de olduğundan çok daha fazla şey bilgisayar çiplerine ve güce bağlı. Evinizdeki şeyler, arabanızdaki şeyler, iletişim. Çok daha kötü olurdu," diyor Sibeck.
New Mexico'daki Los Alamos Ulusal Laboratuvarı'nda araştırma görevlisi olan Geoff Reeves, uzayda başka bir nükleer bombanın patlaması gibi beklenmedik bir durumda, nükleer patlamalardan oluşan radyasyon kuşaklarından kurtulmanın hızlı bir yolu üzerinde çalışıyor. Tasarımında, bir uyduya monte edilmiş bir verici, hapsolmuş radyasyona, yüklü parçacıkları zararsız bir şekilde emilecekleri atmosfere doğru iten özel AM radyo dalgalarıyla çarpıyor.
Reeves, "Şimdi, eğer bir Deniz Yıldızı kuşağınız ve uzayda doğru teknolojiye sahipseniz, o kemerden birkaç hafta içinde kurtulabilirsiniz" diyor.
Kaynak: National Geographic
