Çevre bilimcisi Denna Cornners'ın ‘earthsky.org'da yayımlanan, “Dünyanın neden 4 mevsimi var” başlıklı ilginç makalesinde, bize dünyanın mevsimlerinin neden değiştiğini anlatıyor.
Danne Cornner'ın ‘mevsimlerle' ile ilginç makalesi şöyle:
Bazıları gezegenimizin güneşten uzaklığının değişmesinin mevsimlerin değişmesine neden olduğunu varsayıyor. Bu mantıklı, ancak Dünya için durum böyle değil.
Bugünün ekinoksu (Güneş ışınlarının Ekvator'a dik vurması sonucunda aydınlanma çemberinin kutuplardan geçtiği an), Kuzey Yarımküre'de yazdan sonbahara ve Güney Yarımküre'de kıştan ilkbahara kadar mevsim değişikliğine işaret ediyor. Peki Dünya'nın mevsimleri neden değişiyor?
Bazıları gezegenimizin güneşten uzaklığının değişmesinin mevsimlerin değişmesine neden olduğunu varsayıyor. Bu mantıklı, ancak Dünya için durum böyle değil. Bunun yerine, Dünya'nın mevsimleri vardır; çünkü gezegenimizin dönme ekseni yörünge düzlemimize, yani Dünya'nın güneş etrafındaki yörüngesinin düzlemine göre 23,5 derecelik bir açıyla eğilmiştir.
Dünyanın eksenindeki eğim, bilim adamları tarafından ‘eğiklik' olarak adlandırılır.
Bir yıl boyunca eğim açısı değişmez. Başka bir deyişle, Dünya'nın kuzey ekseni uzayda her zaman aynı yönü gösteriyor. Bu zamanda, bu yön aşağı yukarı Polaris, yani Kuzey Yıldızı dediğimiz yıldıza doğrudur. Ancak Dünya'nın güneşe göre eğiminin yönü - ışık ve sıcaklık kaynağımız - biz güneşin yörüngesinde döndükçe değişir. Diğer bir deyişle, Kuzey Yarımküre yılın yarısı için güneşe, diğer yarısı için güneşten uzaklaşır. Aynı şey Güney Yarımküre için de geçerlidir.
Kuzey Yarımküre güneşe doğru yönlendirildiğinde, Dünya'nın o bölgesi güneş radyasyonundaki karşılık gelen artış nedeniyle ısınır. Güneş ışınları, Dünya'nın o kısmına yazın daha doğrudan bir açıyla çarpıyor.
Kuzey Yarımküre güneşten uzaklaştığında, güneş ışınları daha az doğrudandır ve Dünya'nın o kısmı kışın soğur.
Güney Yarımküre'deki mevsimler, Kuzey Yarımküre'deki mevsimlerden yılın zıt zamanlarında gerçekleşir. Kuzey yaz = güney kışı gibi.
Dünya'nın eksenindeki eğim, kütlenin gezegene dağılma şeklinden büyük ölçüde etkilenir. Kuzey Yarımküre'deki büyük miktarda kara kütlesi ve buz tabakaları Dünya'yı çok ağır hale getiriyor. Eğiklik için bir benzetme, tepesine yakın bir parça sakız sıkışmış bir top döndürürseniz ne olacağını hayal etmektir. Ekstra ağırlık, döndüğünde topun yana yatmasına neden olur.
Uzun jeolojik zaman periyotları boyunca, Dünya'nın eğiklik açısı 21,1 ile 24,5 derece arasında değişir. Bu döngü yaklaşık 41.000 yıl sürer ve 1930'da Milutin Milankovitch tarafından önerilen bilimsel bir teori olan buz çağlarının oluşumunda önemli bir rol oynadığı düşünülmektedir.
Dünya şu anda eğiklikte azalıyor. Eğiklikteki düşüşler, daha ılımlı mevsimlere (daha soğuk yazlar ve daha sıcak kışlar) zemin hazırlarken, eğiklikteki artışlar daha aşırı mevsimler oluşturur (daha sıcak yazlar ve daha soğuk kışlar). Buzullar, Dünya'da kış karlarını eritemeyen çok sayıda serin yaz olduğunda büyüme eğilimindedir. Unutmayın, burada 41.000 yıllık bir döngüden bahsediyoruz, bu nedenle eğiklikteki bu değişiklikler önümüzdeki yüzyılda Dünya'nın ikliminin ana itici gücü değil.
Yeryüzündeki sıcaklıklar sadece eğiklikten değil, aynı zamanda karmaşık iklim sistemimizi ve yıldan yıla tecrübe ettiğimiz küresel sıcaklıkları yönlendiren daha birçok faktörden de etkilenir.
Güneş sistemimizdeki diğer gezegenler de çeşitli derecelerde eğimlidir. Uranüs 97 derecede neredeyse yana doğru döner ve aşırı mevsimleri vardır . Venüs'teki eksenel eğim 177,3 derecedir. Dolayısıyla, Venüs'ün mevsimsel olarak çok azı vardır.
Dünyanın güneşe olan uzaklığı yıl boyunca değişir ve güneş-gezegen mesafesindeki bir artışın veya azalmanın mevsimlerde döngüsel bir değişikliğe neden olabileceğini varsaymak mantıklıdır. Ancak - gezegenimiz söz konusu olduğunda - bu değişiklik, bu değişime neden olmak için çok küçük.
Mevsimlerimiz, gezegenimizin güneş etrafındaki yörüngemize göre 23,5 derece eğim açısına bağlı olarak değişir. Dünya hiç eğilmediyse, bunun yerine güneş etrafındaki yörüngemize göre tam olarak dik bir yörüngede dönseydi, dünya güneşe biraz daha yakın ve sonra biraz daha uzaklaştıkça her yıl sıcaklıkta küçük değişiklikler olurdu. Ve Dünya'nın ekvator bölgesinden kutuplara sıcaklık farklılıkları olacaktır. Ancak, Dünya'nın eğimi olmasaydı, Dünya'nın harika mevsimsel değişikliklerinden ve bunları yılın çeşitli zamanlarıyla ilişkilendirmemizden yoksun kalırdık - örneğin havada taze bir his ile baharı ilişkilendiririz.
Gezegen yıldızın yörüngesinde dolaşırken yıldızından uzaklığının daha belirgin bir değişime uğradığı bir gezegeni hayal etmek kolaydır. Uzak yıldızların yörüngesinde dönen bazı güneş dışı gezegenler daha aşırı yörüngelerle bulundu. Ve kendi güneş sistemimizde bile, örneğin, Mars gezegeni Dünya'nınkinden daha eliptik bir yörüngeye sahiptir. Güneşe olan uzaklığı, bulunduğu yıl boyunca Dünya'nınkinden daha çarpıcı bir şekilde değişiyor ve Mars'ın güneşe olan uzaklığındaki değişiklik, bu kırmızı çöl dünyasında daha belirgin döngüsel değişikliklere neden oluyor.
Sonuç olarak: Gezegenimizin güneşten uzaklığının değişmesinin mevsimlerde değişime neden olduğunu varsaymak mantıklıdır. Ancak Dünya'nın güneşe olan uzaklığı mevsimsel farklılıklara neden olacak kadar değişmiyor. Bunun yerine, mevsimlerimiz değişiyor; çünkü Dünya kendi ekseni üzerinde eğiliyor ve eğim açısı, Kuzey ve Güney Yarımküre'lerin yıl boyunca güneşin ışığını ve sıcaklığını en doğrudan almak için yer değiştirmesine neden oluyor.
Kaynak: earthsky.org
