Ülkemizin ulusal güvenlik istihbaratı üzerine yapılan tartışmaların başında, Türkiye'nin ne ölçüde bağımsız bir devlet olarak hareket ettiği ya da ne ölçüde güçlü olduğu sorusu gelmektedir. Bu sorunun cevaplanabilmesi için dünyadaki güçlü gizli servislerin arenasında büyük güçlerin oynadıkları roller ve bundaki değişimleri takip etmemizi sağlayacak bir kavramsal çerçevenin ortaya konması gerekmektedir. Hem henüz yeni sayılan Covid-19 tehdidiyle hem de çok yönlü ve çok fonksiyonlu iç ve dış terör tehditleriyle mücadele eden bir ülke olarak, bu tür teorik çalışmaları yapmak ve bu sayede oluşturulabilecek güç konfigürasyonuna ve konfigürasyon yönetimine katkı sağlayabilmek, ülkemizdeki resmi uzmanlar, akademisyenler ve stratejistler için bir görev ve misyon haline gelmiştir. Ayrıca, 2010 sonrası Dr. Hakan Fidan'ın Milli İstihbarat Teşkilatımızın yeni başkanı olması ulusal güvenlik istihbaratında köklü ve süratli bir paradigma değişikliğine neden olmuştur. Hakan Fidan, henüz 31 yaşında iken hazırladığı yüksek lisans tezinde Türkiye'nin ihtiyaç duyduğu yeni istihbarat konseptini açıklamıştır. Tezin başlığı, "İstihbarat ve Dış Politika: İngiliz, Amerikan ve Türk İstihbarat Sistemlerinin Mukayesesi" idi. Altı bölümden oluşan bu tez; istihbarat tarihinin, dış politika ve istihbaratın etkileşiminin, İngiliz, ABD ve Türk istihbaratlarının yapısının incelendiği ve son bölümde de istihbaratta çağın gereklerine uygun bir atılım için çeşitli önerilerin sunulduğu 86 sayfalık bir metindi. YÖK Ulusal Tez Merkezinde yer alan tezin özeti ise şu şekildedir:
İyi istihbaratın esasları
''Başarılı bir dış politika için kaliteli ve güçlü bir istihbaratın gerektiği bu tezin ana argümanlarından biridir. İyi istihbarat her zaman için iyi bir dış politikayı garanti etmezken, kötü istihbarat sıkça yanlış politika üretimine sebep olur. O halde iyi bir istihbaratın esasları nelerdir? Nasıl bir istihbarat yapılanması başarılı bir dış politika için gerekli olan istihbaratı üretebilir? Bu sorulan cevaplamak için, istihbaratı diş politikada başarılı bir şekilde kullanan iki ülkenin, Amerika ve İngiltere'nin, istihbarat yapılanmaları incelenmiştir. Bu ülkelerin istihbarat yapılanmalarınının nasıl örgütlendiği, koordine edildiği ve denetlendiğinin cevapları aranmış, daha sonra da Türk istihbarat sistemiyle aralarında mukayese yapılmıştır. Sistemlerin kıyaslanmasından elde edilen verilerle de Türk istihbarat sisteminin daha da geliştirilmesi için bazı öneriler sonuçta verilmiştir.''
Fidan'ın tezinin özetinden de anlaşılacağı üzere Türkiye büyük bir oyun kurucu olabilmek ve bu ölçüde bir grand strateji geliştirebilmek için; iç ve dış sahada tıpkı MI6, MOSSAD ve CIA operasyonel gücü çok yüksek, oyun kurucu ve denge değiştirici hareketlar yapabilen, her türlü hibrit terör organizasyonunu süratle bertaraf edebilen ve savaşın değişen modeline uyum sağlayabilen bir istihbarat teşkilatı oluşturmaya çalışmaktadır. Özellikle 2010 sonrası süreçte tüm bu gelişmeler muazzam bir hız kazanmıştır. 2021 yılı ikinci çeyreği itibariyle, Türkiye için gerekli olan ulusal güvenlik istihbaratının nitelik ve nicelik tartışmaları uzun süredir devam ediyor. Bu tartışmaların her zamankinden fazla olduğu bugünkü süreçte, TRT bir istihbarat dizisini yayınlamaya başladı: Teşkilat.
İstihbarat nasıl çalışır?
Bugüne dek pek çok casusluk filmi çekildi. Bunların önemli bir kısmı fantastik bir kurgu ve senaryoya sahipti. Özellikle 1960'lardan günümüze kadar devam eden James Bond romanının sinemaya uyarlanmış serisi milyonlarca sinema seyircisi tarafından izlendi. Bu filmlerde istihbaratın en önemli dalı olan 'kontrespiyonaj' yani karşı casusluk kavramı sinema seyircisine büyülü ve aksiyonun bol olduğu bir kurguyla anlatılmaya çalışıldı. Ancak istihbaratın ağırlıklı olarak bir zeka analizi faaliyeti olduğu gerçeği gözardı edildi. Zira, James Bond filmlerinde İngiliz istihbarat servisi MI6'in diğer gizli servisler karşı psikolojik üstünlük sağlamak amacıyla tasarlanmış bir senaryo ve kurgu söz konusuydu. Baş karakter James Bond yakışıklı, güçlü, atletik ve çapkın bir karakter olarak daima düşmanlarını mağlup eden bir imaja sahipti. Peki istihbarat servisleri gerçek hayatta bu tarz bir kurguyla mı çalışırlar? Cevap: Kesinlikle hayır.
TRT'nin yeni yapımı Teşkilat dizisi, ülkesi için kendi hayatlarından vazgeçip bir uçak kazasında öldü süsü verilerek çok özel bir birimde yer almak için 'underground' yöntemiyle özel bir istihbarat üssünde faaliyet yürütmeye başlayan beş istihbarat görevlisinin mücadelesini anlatıyor. Bu ekibe ise teşkilatın kıdemli isimlerinden Müsteşar yardımcısı Mete Bey karakteri komuta ediyor. Bu ekibin varlığından ve çalışmalarından ise sadece Mit müsteşarı ve Mete Bey karakteri haberdardır. Ekibin çalışmalarına da Mete Bey komuta etmektedir. Ekibin kurulma nedenine gelirsek; Ankara'daki SİHA fabrikasına terör saldırısı düzenlenir. Saldırının yabancı istihbarat servisleri tarafından organize edildiği tespit edilir. Artık Mete Bey ve onun 'çok gizli underground ekibinin' amacı saldırının arkasındaki güçleri tespit etmek ve ortadan kaldırmaktır. Ayrıca bu ekip saha operasyonlarının koordine ve konfigüre edilmesinden de sorumludur. Ekip içerisinde çok farklı yetenek ve mesleki becerilerde istihbaratçılar yer almaktadır (istatistik uzmanı, keskin nişancı ve yakın dövüş uzmanı, istihbarat uzmanı, takip gözetim elemanı vb.). Dizide yansıtılan bu durum, günümüzde savaşın yeni modeli olan hibrit savaş konseptine karşı yine hibrit karakterli multidisipliner istihbarat stratejilerinin devreye sokulduğunun Türk insanına anlatılması açısından oldukça önemlidir. Dolayısıyla TRT'nin yeni dizisi Teşkilat, James Bond filmlerinden veya Türk toplumu tarafından bir dönem ilgiyle izlenen Kurtlar Vadisi gibi dizilerden konsept olarak çok farklı, tamamen zeka faaliyetlerine dayalı ve istihbaratın bilimsel metodolojisini ele alan bir yapım olarak öne çıkmaktadır.
Güvenlik krizleri
21. yüzyılın başlamasıyla, dünya siyaseti küresel ölçekli ortaya çıkan derin krizlere sahne olmuştur. 11 Eylül ile birlikte küresel sistem bir güvenlik kriziyle yüzleşme zorunda kalmış ve daha sonrasında ise DEAŞ'ın ortaya çıkıp yayılmasıyla da küresel ölçekli güvenlik krizi derinleşerek uluslararası terörizm ulusal ve uluslararası güvenlik için bir numaralı tehdit olarak tanımlanmıştır. Teşkilat dizisinde ise bu konu çok daha karmaşık ve hibrit bir tehdit olarak lanse ediliyor. Dizinin henüz ilk bölümünde 'Şirket' adı verilen uluslar arası bir masa ve masa etrafında Çin, Suudi Arabistan, Almanya ve Fransa'yı temsilen silah tüccarları, ilaç sektöründeki farmakoloji mafyaları ve gizli servislerin perde arkasında yönettiği, uluslar arası arenada dev tekeller haline gelmiş sözde işadamları gizli bir toplantı yapıyorlar. Özellikle masanın gizemli lideri Çin'li masa üyesine Çin'in Afrika'daki yayılmacı faaliyetleri hakkında direktifler veriyor. Ayrıca ilaç ve sağlık sektörünün de çeşitli yapay salgınlarla manipüle edilmesi hakkında masa üyelerine talimat veriliyor. Dolayısıyla Türkiye'ye yönelik çok uluslu ve hibrit bir güvenlik tehdidi olduğu algısı Teşkilat dizisinin ilk bölümünde açıkça kendini gösteriyor.
'İyi istihbaratçı paranoyaktır'
Dizide dikkat çeken bir diğer önemli husus; MİT'in SİHA'ları çok etkin biçimde kullanabilmesi ve bunlarla eşgüdümlü olarak muazzam bir sinyal-uydu istihbarat ağıyla terör örgütlerine nokta operasyonlar düzenlemesi ve bunun ekranda başarılı bir kurguyla yansıtılmasıdır. Ayrıca MİT'in kurum içi güvenlik ve tahkikat konularına hem kurum dışı temaslar hem de kendi mensupları açısından oldukça özel bir önem verdiği dizinin ilk bölümündeki bazı sahnelerde açıkça dile getiriliyor. Bu duruma örnek olarak Mete Bey karakterinin kendi yetiştirdiği genç istihbaratçı Serdar'a verdiği öğüt ise dizilerde görmeye pek alışkın olmadığımız türden ve oldukça sıradışı bir ifade: '' İyi bir istihbaratçı normal bir muayenede bile akıl hastanesine yatacak kadar paranoyak olan biridir.''
Başarılı bir iç ve dış güvenlik organizasyonu için, kaliteli ve güçlü bir istihbaratın gerektiği yaşadığımız çağın en büyük realitesidir. Yani, iyi istihbarat faaliyeti her zaman için iyi bir dış politikaya yol açmazken, kötü istihbarat pek çok kez, yanlış ve hatalı dış politika üretimine sebep olur. Dolayısıyla, 21. yüzyılda ülkemizin kurgulaması gereken ulusal güvenlik istihbaratı için öncelikle şu soruları sormamız gerekiyor:
1-Güçlü bir istihbarat servisinin esasları nelerdir?
2-Nasıl bir istihbarat yapılanması başarılı bir dış politika için gerekli olan istihbaratı üretebilir?
Bu soruları cevaplamak için, 21. yüzyılın sosyolojik, ekonomik, jeopolitik, biyolojik ve astropolitik gerekçelerini kavramamız gerekmektedir.
21. yüzyılda ulusal güvenlik istihbaratı üzerine değerlendirmede bulunmadan önce, bir güvenlik bilimi olan istihbaratın tanımını yapmak istiyorum: İstihbarat, çok çeşitli kumanda kademelerinde toplanan ve analiz edilen karmaşık bir faaliyetler bütünüdür. İstihbarat bilgileri, devletin en üst icra makamı olan hükümetlere sunulmak üzere toplanmış ve çözümlenmiş takip-izleme-gözetim ve taktik içerikli işlenmiş bilgilerden oluşur. Her türlü kaynaktan elde edilen ham bilgi ilişkisiz gibi görünen parçalardan oluşan, çelişkili, güvenilmez, yanıltıcı veya yanlış olabilir. İstihbarat ise birleştirilmiş, değerlendirilmiş, çözümlenmiş, yorumlanmış ve ayıklanmış nitelikte bir bilgidir. Bu noktada istihbarat çarkı devreye girer. İstihbarat çarkı dört unsurdan oluşur:
1- İstihbarat ihtiyaçlarının tespiti ve yönlendirilmesi
2-Haberlerin toplanması
3-Haberlerin işlenmesi (değerlendirilmesi, analiz ve etüt edilmesi)
4-İstihbaratın yayımı ve kullanılması
Bu çarkın sağlıklı ve sorunsuz işlemesi sayesinde tamamlanmış bir istihbarat faaliyeti, istihbarat çarkının sonuç ürünüdür ve devletin icra makamına sunulmaya da hazır olmuş demektir. Teşkilat dizisinde anlatılan Mete Bey adlı karakterin oluşturduğu çok gizli özel ekip, yukarıda ifade ettiğim istihbarat realiteleri doğrultusunda görev yapması tasarlanan bir oluşum olarak dizinin kurgusunun ana omurgasını oluşturmaktadır. Dolayısıyla Teşkilat dizisini henüz ilk iki bölümde başarılı ve orijinal kılan özelliği de rasyonel bir düzleme oturmasıdır.
Geçtiğimiz günlerde Milli İstihbarat Teşkilatı 2020 yılı faaliyet raporu kamuoyuna açıklandı. Raporda MİT'in sürekli yeni taktikler geliştiren ve oyun değiştirici veri üreten bir teşkilat olma hedefini koruduğu vurgulanmaktadır. Türkiye'nin çok boyutlu tehditlerle karşı karşıya kaldığının altının çizildiği rapordaki "Ülkelerin siyasi, ekonomik, sosyal sistemlerinin sınandığına, bölgesel ve küresel ittifakların değişimler geçirdiğine, tehditlerin nicelik ve nitelik itibariyle çeşitlenerek etkisini artırdığına şahit olduğumuz günlerden geçmekteyiz. Teşkilatımız, özellikle koronavirüs salgını gölgesinde geçen 2020 yılında uluslararası sistemde yaşanan dönüşüme ve kendini farklı şekillerde üreten tehditlere karşı devletimizin millî çıkarları doğrultusunda yurt içinde ve yurt dışında başarılı çalışmalara imza atmaktadır" ifadeleri artık değişen dünyanın yeni güvenlik anlayışının MİT tarafından çok iyi etüt edildiğini ortaya koymaktadır. Kuşkusuz yaşanılan bu yeni dönemde, Türk istihbaratının yeni güvenlik anlayışının TRT'de yeni ve özgün bir yapımla Türk halkına aktarılması, özellikle medya kanalıyla Türkiye Cumhuriyeti Devlet'ine karşı girişilen psikojik algı operasyonlarına karşı darbe vurulması açısından somut ve başarılı bir adım olmuştur.
Umut Berhan Şen / SASAM Uzmanı
Star
