TIMETURK | İKTİBAS
İran, ABD ve müttefiklerini sürekli olarak "Ortadoğu'da Sünni ve Şii Müslümanlar arasındaki tansiyonu yükseltmek üzere provakasyonlar yapmakla" suçluyor. Bu suçlamalar arasında "Batı'nın, Fars dilinde yayın yapan ve yegane amacı mezhepsel bir çatışmanın fitilini ateşlemek olan uydu kanallarını finanse ettiği" fikri de var. Tahran yönetiminin paranoya düzeyine varan iddiaları bir yana, "İslam Cumhuriyeti"nin içerisinde ve dışarısında bulunan birçok yayıncının bir uydu kanalı savaşına tutuştuğu da bir gerçek. Ve bunların çeşitli propaganda bombardımanları da İran'da yeni bir olguya işaret ediyor: İran Selefiliğinin yükselişi... Sünni İslam'ın bu farklı ve tutucu yorumlanış tarzının Şii yönetimindeki İran'da kök salmaya başlaması, rejimin seçkinci ve geleneksel Şii merciilerinde endişeleri artırmış vaziyette.
İRANLILAR SELEFİLİĞİ KEŞFETTİ
20. yüzyılın başlarından beri, Selefilik Avrupa'dan Endonezya'ya tüm Müslüman topluluklar arasında yayılıyor. Şimdiye kadar çok az kişi, Sünni ve Şii İslam arasındaki tarihten gelen düşmanlığın had safhada olduğu bir İran'da Selefiliğin ilgi çekeceğine ihtimal vermişti. Selefiliğin ilk izleri ülkeye 1979 devriminden önce girmiş olmasına rağmen, 30 yıldan uzun süredir hüküm süren Şii rejimin propagandalarının ardından oldukça yakın bir zamana kadar Selefilik halk arasında ilgi bulamadı. Fakat günümüzde Selefilik, Kürdistan ve Belucistan gibi Sünni bölgelerde ve ağırlıklı olarak Şii nüfusa sahip Tahran ve İsfahan gibi şehirlerde de çok sayıda takipçiye sahip. İran rejimi, dini çoğulculuğun artışını genel olarak kendisine yönelik bir güvenlik tehdidi olarak görüyor. Fakat Selefilik gibi rejimin resmi dinini dindışı (kafir) olarak gören bir inanış rejim için çok daha ciddi sorunlar teşkil ediyor. Örneğin, Bahailik de İran Şiiliğine yönelik bir tehdit olarak görülmesine rağmen bu inancın yapısı Selefiliğe oranla uyum sağlamaya daha yatkın bulunuyor. İran'daki Bahailer daha organize, daha merkezileşmiş ve apolitik haldeler. Bu da onları gözetim altında tutmayı kolaylaştırıyor ve onların doğrudan bir tehdit oluşturma ihtimallerini azaltıyor. Selefiler ülke içerisinde dağılmış durumdalar ve farklı çeşitlerde siyasi-dini birçok organizasyon aracılığıyla temsil ediliyorlar. Daha önemlisi bazı Sünni bölgelerinde en azından rejimi halk önünde eleştirmek, rejimin dini meşruiyetini sorgulamak ve rejimi Sünnilere ayrımcılık yapmakla suçlamak gibi konularda siyasi açıdan aktif hale gelmeye başladılar.
DEVRİM ÖNCESİ KÖKLER
1950'lerden beri -genel anlamda, Müslüman Kardeşler ideolojisi de dahil olmak üzere- Selefilik ülkeye Doğu ve Batı'dan giriş yaptı. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra İranlı dini yazar ve tercüman Seyyid Gulam Rıza Saidi (1895-1990) Hindistan'a bir seyahatte bulundu ve uluslararası Müslüman toplumu ile eliti hakkında kapsamlı bilgi edindi. İran'a döndüğünde, Cemaat-i İslami Pakistan'ın ideoloğu ve Selefi düşüncenin önde gelen isimlerinden Ebu'l A'la el-Mevdudi'nin ve Muhammed İkbal gibi diğer Müslüman düşünürlerin eserlerini çevirmeye başladı. Üretken bir yazar olan Saidi, İranlı okuyuculara Hindistan Müslümanlarının endişelerini ve yeni bir ülkeyi -Pakistan'ı- kurma yolundaki çabalarını aktarmada çok önemli bir rol oynadı. Eserleri İran'ın dini dünyasına yeni bir pencere açtı, mevcut dini merciiler nedeniyle uğradıkları hayal kırıklıklarını hafifletmek için İslam üzerine yeni fikirler aramakta olan ve bilhassa o yıllarda İran'ın entelektüel dünyasını ele geçirmekteki Komünizm dalgası gibi ideolojik tehditlerle yüzleşen İran gençliğini derinden etkiledi.
Bu sırada, İranlı devrim öncesi diğer düşünürler de, Müslüman Kardeşler'in Selefi düşüncesini ülkeye tanıttı. 1940'ların sonunda, din adamı Navab Safevi, Müslüman Kardeşler ile ilişki kuran ilk İranlı İslamcı grup olan Fedayan-i İslam'ı kurdu. Ve fikir adamı Seyyid Kutub'un eserleri de dahil olmak üzere Müslüman Kardeşler hareketine ait birçok eseri Farsça'ya tercüme etti. Öne çıkan başka bir din adamı, Seyyid Hadi Hüsrevşahi (d. 1938), Müslüman Kardeşler'e ait eserlere ek olarak Cezayirli, Tunuslu ve Filistinli birçok İslamcı düşünürün eserlerini tercüme etti. Bu ve diğer tercümanlar aslında İran halkının dikkatini İran dışındaki Müslümanların meselelerine de çekmek isteyen siyasi aktivistlerdi. Örnek verecek olursak, yeniden ürettikleri İslami çalışmalar sonunda İran için yeni bir siyasi mesele doğdu: Filistin meselesi...
Bu tercümeler her ne kadar İran halkını Şah Muhammed Rıza Pehlevi'ye ve Batı emperyalizmine karşı harekete geçirme amacını taşıyan ideolojik çabalar olsa da, Selefilik bazı düşünürleri Şii inancındaki "batıl inanışlara" karşı savaşmaya yönlendirdi. Haydar Ali Kalemderan (1913-1989) bu gibi yazılardan büyük ölçüde etkilenmiş ve Şiiliği çeşitli namazlardan, Şii İmamlara ve onların torunlarına ait türbelere yönelik hac ziyaretleri gibi ritüellerden ve Şii İmamların doğaüstü güç ve bilgiye sahip olduğu gibi inanışlardan temizlemeye çalışmıştı. Kum'daki Şii mollalar tarafından motive edilen bir suikast girişiminden kurtulduktan sonra geri kalan hayatının tamamını yalnızlık ve yoksulluk içerisinde sürdürdü. Siyasi bir aktivist olmamasına rağmen, görüşleri ilerleyen yıllarda "İslam Cumhuriyeti" tarafından tesis edilen dini yönetimin meşruiyetinin reddedilmesi gibi siyasi konularda etkinlik kazandı. Şii "batıl inançlarını" eleştiren o ve Muhammed Hasan Şeriat Senglaci (1855-1943), Seyyid Ebu'l-Fazl Burkey (1909-1992) gibi diğer kimseler de İslami naslara dayanan Selefi fikirden, özellikle Selefiliğin Allah'ın birliğine yönelik yorumlarından etkilendiler.
SİYASİ BİR REAKSİYON OLARAK SELEFİLİK
"Ayetullah"ların ayrıcalıklı yönetimini meşrulaştıran, İslam hukukunu çıkarılacak kanunların ana kaynağı yapan ve bu hukuku hayatın her alanına empoze eden "İslam Cumhuriyeti" nedeniyle birçok genç ve diğer İranlı Şii inanıştan uzaklaştı ve ateizm, septisizm, Sufilik, Sünni İslam, Bahailik, Evanjelik Hrıstiyanlık, Zerdüştlük, Budizm gibi dinleri ve New Age ile mistik Latin Amerika inanışı gibi akımları benimsedi. İran İstihbarat Bakanlığı'nın Dinler ve Mezhepler Bürosu da dahil olmak üzere rejime bağlı çeşitli kuruluşlar, bu gibi azınlıkları izliyor ve onların din değiştirtme çabalarına karşı mücadele ediyor. Resmiyette Şii olan Sufi cemaatler dahi sürekli bir baskı altında.
Bu şartlar altında Selefilik; internet, sosyal medya ve uydu telefonları aracılığıyla ülkenin dört bir yanında hızla yayılıyor. Buna ek olarak, illegal birçok organizasyon genç gönüllüler için eğitim kursları düzenliyor ve İranlı Selefileri, Suudi Arabistan ve başka yerlerdeki Arap Selefilerle tanıştırmak üzere değişim programları yürütüyor. Bu, rejimin Tahran ya da başka bir büyük şehirde Sünni Müslümanların cami inşa etmesine izin vermeyişinin sebeplerinden biri. Bu iznin verilmemesi, Selefilerin bu camilerde "İslam Cumhuriyeti"nin ideolojisi nedeniyle hayal kırıklığına uğramış Şii gençleri kendi saflarına çekmesi ile yakından alakalı.
UYDU SAVAŞI
İran'da iki farklı Şii akımı mevcut. Rejimin resmi inanışı ve kendisini daha çok Sünni karşıtlığıyla tanımlayan aşırı bir akım. Rejim genellikle Sünniler ve Şiiler arasında tansiyonun yükselmesini reddedip dış politika ve diğer meselelerde Pan İslamist bir yaklaşımı savunurken, gulat veya velais olarak da isimlendirilen aşırıcı Şiiler Hz. Ali'nin hakkını gasbettiklerine inandıkları ilk üç Sünni halifeye yönelik düşmanca tavırlarını gizlemiyorlar. Bu aşırıcı kesim "Molla" otoriteleri tarafından da destekleniyor. Aşırıcı kesimin Sünni karşıtı propagandası, İran rejiminin ülke içinde ve Müslüman dünyanın geri kalanında ciddi sorunlar yaşamasına neden oluyor.
Son yıllarda gulat denilen bu kesim propagandalarını yayma, Selefiler ile Şiiler arasında sanal bir savaşın fitilini ateşleme ve bu savaşı tırmandırma hususunda uydu kanallarından faydalanıyor. Bugünlerde Selefiler, Medine ve Dubai merkezli ve muhtemelen Suudi Arabistan tarafından fonlanan "Global Kalamah Network" ile Londra ve Basra Körfezi merkezli "Wesal Farsi" gibi Farsça yayın yapan uydu kanallarını, "Safevi devleti" olarak andıkları "İslam Cumhuriyeti" ve onun Şii ideolojisiyle savaşmak için kullanıyor. Bu tür uydu kanalları dini içerikli programlar yayınlıyor, İran'dan telefon görüşmeleri alıyor ve el Kevser TV, programları Afgan bir Molla tarafından sunulan Küresel ehl-i Beyt TV, İmam Hüseyin TV ve Körfez Şiileri arasında mühim bir etkinliğe sahip "Şirazi" molla ailesi tarafından desteklenen Virginia merkezli Selam TV gibi Şiilere ait uydu kanallarıyla tartışmalara giriyor.
Selefiler ve Müslüman Kardeşler aynı zamanda, bazıları "Cemaat-i Davet ve Islah-i İran" gibi gruplara bağlı çeşitli internet siteleri aracılığıyla bir propaganda savaşı vermeye devam ediyor. Öte yandan Şiiler de Selefiler ile mücadele etmek için kendilerine ait düzinelerce internet sitesine sahip. Aynı zamanda iki taraf da sosyal medyada oldukça aktif.
SONUÇ
Birçok İranlı gencin rejim tarafından öğretilen Şiilikten ve geleneksel molla sınıfından duyduğu rahatsızlığa rağmen İslami inançlarını korumak istemesi, onları Selefiliği tercih etmeye yönlendiriyor. Müslüman Kardeşler ve diğer Selefi akımlar, insanların ve diğer dünyalık şeylerin kutsallaştırılmasına karşı çıkma ve Allah'ın birliğine odaklanma eğilimi gösteriyor. Bu da genç öğrencileri ve özellikle bilim alanında okumakta olanları cezbetmek için İslam'ın sekülerize ve rasyonalize edilmesinin benzersiz bir yolu. İran'daki Sünnilerin ve dünyanın başka yerlerindeki Selefilerin aksine İranlı Selefiler, "İslam Cumhuriyeti"nin dini meşruiyetini sorgulama ve Sünniler ile Şiiler arasındaki tansiyonu kasıtlı olarak şiddetlendirme eğilimindeler. Eminiz ki İranlı Selefiler, dünyanın geri kalanındaki Selefilerin siyasi gücü ele alma arzusunu paylaşmıyorlar, zira Şii ağırlıklı bir nüfusa sahip olan İran'da kurulacak bir yönetimin yine Şii bir yönetim olacağının farkındalar. Yine de İranlı Selefiler, Suudi Arabistan ve diğer ülkelerdeki güçlü gruplarla bağlantı içersindeler ve para kaynakları ile ideolojilerinin büyük bir kısmı "İslam Cumhuriyeti"nin dışındaki ülkelerden geliyor. Bu faktörler ve İran'daki Arap, Kürt ve Beluc nüfusta gün geçtikçe artan öfke göz önüne alındığında, Selefiliğin yükselişinin İran rejimine karşı büyük bir güvenlik tehdidi teşkil ettiği açıkça görülüyor.
The Washington Institute analisti Mehdi Khalaji tarafından kaleme alınan bu makale, Mepanews tarafından Türkçeye çevrilmiştir.
