İsveçli kimyager ve mühendis, Alfred Bernhard Nobel, 21 Ekim 1833'de varlıklı bir aileden gelen Andriette Ahlsell ile mühendis Immanuel Nobel'in üçüncü oğlu olarak Stokholm'de doğdu. Doğduğunda, babası iflas etmişti ve ailesinin maddi durumu iyi değildi. Nobel ailesi 1837 senesinde Finlandiya'ya, 1842 senesinde St. Peterburg'a taşındı. Petersburg'da babası Immanuel Nobel bir atölye açtı, annesi ise bir bakkal dükkanı işletti. Baba Nobel, St. Peterburg'da büyük başarı kazandı ve Rus ordusu için silah üretmeye başladı.
Nobel, özel öğretmenler tarafından eğitildi. Doğa bilimleri, dil ve edebiyat alanlarında iyi bir eğitim gördü. İsveççe, Rusça, Fransızca, İngilizce ve Almanca dillerini akıcı bir şekilde konuşabilmeyi öğrendi. Kendisinin bir mühendis olmasını isteyen babasının pek hoşuna gitmese de Alfred İngiliz edebiyatına ve şiire de ilgi duydu. Babası onu kimya mühendisliği eğitimi alması için yurt dışına gönderdi. 2 senelik süre içinde İsveç, Almanya, Fransa ve ABD'de bulundu. Paris'te bulunduğu sırada dönemin ünlü kimyageri T. J. Pelouze'nin laboratuvarında çalıştı.
Burada güçlü bir patlayıcı sıvı olan nitrogliserini keşfeden İtalyan kimyager Ascanio Sobrero ile tanıştı. Nitrogliserin, baruttan daha güçlü olmasına karşın, basınç ve sıcaklığın etkisiyle kolayca patlamaktadır. Nobel'e göre bu durum nitrogliserinin pratik kullanımını sınırlandırmaktadır.
Nobel, 1852 senesinde ailesi tarafından St.Peterburg'a geri çağrıldı. Bu dönemde babası Immanuel Nobel'in işleri bozulmaya başladı. Kırım Savaşı'nın sona ermesinden sonra Rus ordusu baba Immanuel Nobel'in işletmesinden silah sipariş etmeyi kesti. Bunun üzerine Nobel, bir kez daha iflas etti. Daha sonra baba Nobel iki oğlu Alfred ve Emil ile birlikte Stokholm'e döndü.
Nobel, 1863 senesinden itibaren nitrogliserinle ilgili çalışmalarına Stokholm'de devam etti. 1864 senesinde çalışmalarını yürütürken bir patlama meydana geldi. Kazada, küçük kardeşi Emil ile birlikte dört kişi yaşamını yitirdi. Nobel'in Stokholm şehri sınırları dahilinde çalışma yapması yasaklandı. Bunun üzerine Alfred Nobel çalışmalarına Mälaren Gölü yakınlarındaki bir mavnada devam etti.
Nitrogliserin'i patlayıcı madde olarak kullanma yollarını araştırdı. 1863 senesinde Stokholm'de az miktarda nitrogliserin yapmaya başladı. Birkaç ay süren araştırmaların sonunda bir patlama ile laboratuvar yıkıldı. Çalışmalarına devam eden Nobel 1865 senesinde yeni bir fabrika kurdu. Kısa bir süre sonra da ikinci fabrikasını açtı.
1864 senesinde araştırmalarının sonucunu aldı ve dinamit barutunu buldu. 1877 senesinde Balistit ismini verdiği yeni bir çeşit barut tasarladı. 1879 senesinde , Paris yakınlarındaki Servan'da bir laboratuvar kuran Nobel, buradaki çalışmaları sırasında dumansız barut ismini verdiği ve eşit miktarlarda nitrogliserinle nitroselüloz karışımından oluşan, itici barutu buldu.
Birkaç sene sonra kordit isimli patlayıcı madde konusunda İngiliz hükümeti aleyhine dava açtı fakat davayı kaybetti. Bu dönemde Fransa'ya karşı kurulan bir ittifakta İtalya ile işbirliği yapan Nobel, aleyhindeki kampanyalar sonucunda Paris'i terk ederek İtalya'nın San Remo şehrine yerleşti.
Alfred Nobel 10 Aralık 1896'da San Remo'da beyin kanaması sonucu hayatını kaybetti. Buluşları insan oğlunun yıkım gücünü artırdı. Yaşamında sürekli bunun pişmanlığını yaşadığı söylenmektedir. Öldüğünde ise bir gazete manşette şu başlığı kullandı: ''Ölüm taciri öldü! (Le marchand de la mort est mort)''
Vasiyetinde, mirasının Nobel Ödüllerinin enstitüleştirilmesi yönünde kullanılmasını ve 33.200.000 kronunun her sene insanlığa hizmette bulunanlara sunulmasını istemiştir. Nobel'in bu vasiyeti önceleri tartışıl. Fakat 1900 senesinde İsveç hükümetinin Nobel Vakfı'nı kurmasıyla, Nobel Ödülleri düzenli olarak verilmeye başlandı. Daha sonra 1968 senesinde İsveç Bankası Alfred Nobel'in anısına bir ekonomi ödülü vermeyi kararlaştırdı. Ödül ilk defa 1969 yılında verildi.
Sentetik bir element olan Nobelyum onun anısına bu ad ile anılmıştır. Nobel ödülleri her yıl ölüm tarihi olan 10 Aralık'ta verilmektedir.
