22 Mayıs 1895'de İstanbul'da dünyaya geldi. Robert Koleji'nden mezun oldu. I.Dünya Savaşında Kafkas cephesinde görev aldı.
1919 yılından itibaren Robert Koleji'nde İngilizce öğretmeni olarak görev yaptı. I.Dünya Savaşı'nın ardından, Beyrut'ta bir Ermeni okulunun müdürlüğünü yaptı.
Beyrut'ta Ermenice yayınlanan ilk gazete olan Luys'un genel yayın yönetmeni oldu. Sofya'da, eski Türk dili ve Uygurca dersleri verdi ve ilk kitabını yayınladı. 22 Eylül 1932'de Dolmabahçe Sarayı'nda, Atatürk'ün başkanlığında gerçekleştirilen Birinci Türk Dil Konferansı'na davet edildi.
TÜRK DİL KURUMUNUN İLK GENEL SEKRETERİ
Daha sonra araştırmalarını, Türk Dil Kurumu'nda sürdürdü. Kurumun ilk genel sekreteri oldu.
Agop Martayan, 1934 senesinde, soyadı kanunu çıkınca, Atatürk'ün kendisine teklif ettiği ‘Dilaçar' soyismini aldı. Agop Bey, Ermenice ve Türkçenin yanında İngilizce, Yunanca, İspanyolca, Latince, Almanca, Rusça ve Bulgarca biliyordu.
GÜNEŞ DİL TEORİSİ ÇALIŞMALARI
Türk Tarih Tezi ve Güneş Dil Teorisi çalışmalarına katıldı. 1936-1951 seneleri arasında Ankara Üniversitesi'nde dil-tarih ve Türkoloji dersleri verdi. Latin harfleriyle yeni Türk alfabesi oluşturulması çalışmalarına katıldı. 1942-1960 seneleri arasında, Türk Ansiklopedisi'nin hazırlanması çalışmalarında başdanışmanlık yaptı.
"ATATÜRK" SOYADINI ÖNERDİ
Türk Dil Kurumu'ndaki dil çalışmalarını, hayatının sonuna kadar sürdürdü. Mustafa Kemal'e, ‘Atatürk' soyadının verilmesini, TBMM'ye teklif eden kişi. 12 Eylül 1979'da İstanbul'da hayatını kaybetti.
ESERLERİ:
Les bases Bio-Psychologiques de la Théorie Güneş Dil (Güneş Dil Teorisi'nin Biyopsikolojik Kökenleri) (1936)
Azeri Türkçesi (1950)
Batı Türkçesi (1953)
Lehçelerin Yazılma Tarzı
Türk Dil ve Lehçelerinin Tasnifi Meselesi (1954)
Devlet Dili Olarak Türkçe (1962)
Wilhelm Thomsen ve Orhon Yazıtlarının Çözülüşü (1963)
Türk Diline Genel Bir Bakış (1964)
Türkiye'de Dil Özleşmesi (1965)
Dil, Diller ve Dilcilik (1968)
Kutadgu Bilig İncelemesi (1972)
Anadili İlkeleri ve Türkiye Dışındaki Uygulamalar (1978)
