Ham petrol fiyatları, son aylarda düşüş seyrinde. Az da olsa gerileme, iç pazarda benzin ve motorin fiyatlarına yansıdı. Petroldeki düşüşün istasyonlardaki pompaya aynı oranda yansımaması, eleştiri konusu oldu. Türkiye'de fiyatların oluşumunda baz alınan "En yakın erişilebilir uluslararası piyasa" diye adlandırılan İspanya, Fransa, İtalya ve Yunanistan'a bakıldığında ise ham petroldeki indirimlerin pompaya önemli oranda yansıdığı görülüyor. Petrolün varil fiyatının 110-115 dolar civarında olduğu Eylül 2012'de Türkiye'de litresi 2,032 Euro olan benzinin fiyatı, petrolün 104 dolara gerilediği Mayıs 2013'te benzinin fiyatı 1,942 Euro oldu. EPDK verilerine göre Türk Lirası bazında benzinin ortalama fiyatı litrede 2 kuruş civarı ucuzladı. Aynı dönemde İtalya'da fiyatlar 1,887 Euro'dan 1,661 Euro'ya geriledi. Benzer ucuzluk diğer ülkeler için de geçerli.
Petrol Piyasası Kanunu'na göre 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren akaryakıt fiyatlarının oluşumu serbest bırakıldı. Yeni piyasada akaryakıt fiyatlarının oluşumunda 3 etken söz konusu. Birinci etken, Rafineri Satış Fiyatı/İthalat Fiyatı; ikinci etken Dağıtıcı Şirket/Bayi Maliyet ve Kâr Payı; üçüncü etken ise sabit tutarlı Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) ve ÖTV dahil olmak üzere toplam tutar üzerinden hesaplanan Katma Değer Vergisi (KDV). Bunun yanında iç pazarda akaryakıt fiyatlarını belirleyici konumunda rafineri şirketi TÜPRAŞ yer alıyor. Rafineri şirketi, fiyat oluşumlarında EPDK'ya bilgilendirme yapıyor. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) ise, pazar fiyat hareketlerini en yakın erişilebilir piyasa olarak tanımlanan İtalya, Fransa, Yunanistan ve İspanya'yı izleyerek karşılaştırma yapıyor. Kurul'un fiyatlara müdahale etmemekle birlikte, mevzuata aykırılık (Ortak fiyat belirleme, pazarda hakim gücü aleyhte kullanma gibi) durumlarda fiyatlara iki ayı geçmemek şartıyla tavan fiyat koyma yetkisi bulunuyor.
.jpg)
Ham petroldeki İndirim pompaya düşük yansıyor
Ham petrol fiyatlarının yükseliş dönemlerinde benzin ve motorine yapılan zamlar, petrol fiyatlarının düştüğü dönemlerde aynı hızla pompaya yansımıyor. Türkiye'nin fiyat oluşumunda izlediği en yakın erişilebilir 4 ülke olan İtalya, İspanya, Yunanistan ve Fransa'da akaryakıt ürünleri önemli oranda düşse de Türkiye'de bu indirim çok fazla yaşanmadı. Aynı dönemde Türk Lirası bazında pompaya indirimler 2-3 kuruş seviyelerinde kaldı. Değişik sebepleri olmakla birlikte rafineri şirketi Tüpraş kendilerinin indirim yapmasına karşın akaryakıt fiyatlarındaki düşüşün az olmasında diğer etkenleri (vergi, dağıtım gibi) gösteriyor. Yüksek vergilerin akaryakıt fiyatlarını olumsuz etkilediği görüşünü, sektörün diğer temsilci kuruluşları da destekliyor. Ancak iç pazarda kesin olan bir durum var ki, o da gerek rafineri gerekse yüksek vergiler nedeniyle Türk tüketicisi, dünyanın en pahalı benzin ve motorinini almaya devam ediyor.
Artış, Tüpraş'ın kontrolünde değil
Türkiye’de akaryakıt pazarında belirleyici olan Türkiye Petrol Rafinerileri AŞ (TÜPRAŞ), benzin, motorin gibi akaryakıt ürün fiyatlarının Petrol Piyasası Kanunu’na göre belirlendiğine vurgu yapıyor. Tüpraş’tan konuyla ilgili yapılan bilgilendirmeye göre akaryakıt ürününde üretici fiyatı (rafineri çıkış fiyatı) ile son (nihai) tüketicinin satın alma fiyatı (pompa fiyatı) arasında vergiler, dağıtım kuruluşları ve bayi masrafı, kâr payları gibi ilaveler söz konusu. Rafineri çıkış fiyatı sonrası süreç TÜPRAŞ’ın kontrolünde değil. Eylül 2012-Mayıs 2013 tarihleri arası ham petrol fiyatları yaklaşık yüzde 16,55 oranında düşerken, TÜPRAŞ Rafineri Fiyatı aynı dönemde yaklaşık yüzde 20,07 düşüş gösterdi. Rafineri fiyatlarındaki düşüş oranı (yüzde 20,07), Akdeniz Piyasası Benzin Fiyatlarıyla da (yüzde 19,45) paralellik gösteriyor. TÜPRAŞ ayrıca vergi artışına dikkat çekiyor: Ancak bu gelişmelerin dışında 22 Eylül 2012 tarihinde ÖTV artışı gerçekleşmiştir. Bu artış Eylül 2012’den bu yana pompa fiyatlarında yaklaşık 30 kuruş fazlalık oluşturarak, KDV ile beraber yaklaşık 36 kuruş olarak fiyatlara yansımıştır.
(İsmail ALTUNSAY / Zaman)
