Terzi Rosa Louise Parks'ın Alabama eyaletinde otobüsteki yerini bir beyaza bırakmadığı için tutuklanıp 15 dolar para cezasına çarptırıldığı günün üzerinden topu topu 53 yıl geçmişken Amerika bugün Beyaz Saray'daki en ayrıcalıklı koltuğa bir siyahı oturtuyor. Demokrat başkan adayı Barack Obama'nın kuşkusuz Parks'ın açtığı yoldan yürüyerek zirveye tırmanması sivil haklar açısından bir devrim olarak tarihe geçecek. Parks'ın aldığı cezanın ardından başlayan ve bir yıl süren Montgomery Otobüs Boykotu ırk ayrımcılığının sonunu getirmiş olsa da fırsat eşitsizliğinin hala sürdüğü, siyahların siyasette esamisinin okunmadığı Amerika'da bu yolu açmak vakti zamanında kölelikten yana tavır sergiledikten sonra 20. yüzyılda sivil haklar hareketinin başını çekmiş olan Demokratlara düştü.
Radikal'in haberine göre her şey 1955'te otobüs, tramvay, lokanta, otel, tiyatro, kütüphane, kilise hatta asansörlerde siyahların beyazlardan ayrı durmasını öngören 'Jim Crow' yasalarının hüküm sürdüğü güney eyaletlerinden Alabama'da Parks'ın cesur çıkışıyla başladı. 2005 yılında, 92 yaşındayken yaşama veda eden Parks, yorgunluktan oturduğu otobüsteki koltuğu bir beyaza vermeyince cezalandırılmıştı. Ardından Martin Luther King'in örgütlediği 'Montgomery Otobüs Boykotu', 382'inci gününde federal mahkemenin eyaletteki uygulamayı yasadışı olarak iptaliyle zafere ulaşmıştı. Britanyalı komedyen Thomas Rice'ın 1828'de geri zekâlı, ilkel, her türlü aşağılanmaya maruz kalan bir zenci tiplemesi olarak yarattığı Jim Crow karakteri 1875'ten itibaren ırk ayrımı yasalarının kod adına dönüşmüştü. Bu yasaların tarih olduğu 1964'te King, Nobel Barış Ödülü'nü alırken, Parks ancak 1996'da Başkanlık Özgürlük Madalyası ve 1999'da Kongre Altın Madalyası ile hatırlanabilmişti.
Gel gör ki sivil alanlarda çok yol kat eden siyahların siyasete damgalarını vurabildikleri söylenemez. Sözgelimi Barack Obama 1868'den beri Amerikan Senatosu'na girmiş topu topu beş Afro-Amerikalıdan biri. Üstelik Obama halkoyuyla seçilmiş üçüncü siyah. Üç senatörün Kongre'ye seçilmesi Jim Crow'un kalkmasının ardından mümkün olurken diğer ikisi 1870 ve 1875 atama usulüyle bu koltuklara oturmuştu. Edward Brooke da 1966'da seçimle Senatör olan ilk siyahtı. Kongre'nin alt kanadı Temsilciler Meclisi'ne ise bugüne kadar 118 siyah seçilebildi. 19'uncu yüzyılda siyah vekillerin tamamı Cumhuriyetçi, 20. yüzyıldakilerin üçü hariç hepsi Demokrat'tı. Bu rakamlar yarım yüzyılda birçok konuda önemli haklara kavuş siyahlar için Amerikan yasama organının ne denli ıssız olduğunun göstergesi.
Bir Afrika kökenlinin başkanı olma rüyası ise Clennon Washington King Jr.'ın 1960'da bağımsız Afro-Amerikan Parti'den başkan adaylığını koymasıyla başladı. O yıl başkanlık seçimini John F. Kennedy kazanırken, King'in 12 adaydan yedinci gelmesi hatırı sayılır bir başarıydı. Onu 1964'te Sosyalist İşçi Partisi'nden Clifton DeBerry izledi. Ama Amerikalılar için daha marjinal bir yolu seçmişti. Küba Devrimi'nin hararetle savunan bir Troçkist olarak 70 milyon seçmenden 32 bin oy toplayabilmişti.
Başkanlığın Cumhuriyetçi ve Demokratlar arasında el değiştirdiği ABD'de siyahların ana akım partilerine geçmesinin ilk örneğini ise 1968'de New York'ta halk oyuyla Temsilciler Meclisi'ne girmiş Shirley Chrisholm verdi. Chrisholm Demokratik Parti'den önseçim yarışına katılan ilk siyahtı. 'Hem siyah hem kadın' olmanın dikenli yollarında yürüyen Chrisholm, önseçimde 152 delegenin oyunu alarak yüzde 5 gibi hatırı sayılır orana ulaşmıştı. Delegelerin yüzde 60'ının desteklediği George McCovern başkan adayı olmuştu.
Yine 1984'te Jesse Jackson'ın Demokratların adaylık yarışına katılması büyük heyecan koparmıştı. Hiç şans tanınmayan Jackson, Walter Mondale ve Gary Hart'ın arkasından üçüncü gelmişti. Demokrat taraftarlarının yüzde 21'inin oyunu alsa da parti kurultayında delegelerin sadece yüzde 8'inden desteğini bulabilmişti. Jackson'ın 1988'deki denemesinde de sonuç alamadı.
SİYAH ALEMDE BİRKAÇ İLK
Amerikan çağdaş siyasetinin siyahlar açısından dikkati çeken isimlerinin başında eski Dışişleri Bakanı Colin Powell ile halefi Condoleezza Rice geliyor. Powell 1989'da Başkan W. Bush'un babası George Bush döneminde genelkurmay başkanlığına atanan ilk siyahtı. Oğul Bush da 2001'de Powell'ı ilk siyah dışişleri bakanı unvanına kavuşturdu. Bush'un ikinci döneminde dışişleri koltuğu Rice'e teslim edildi. Rice da ilk siyah kadın dışişleri bakanıydı.
Siyahlar açısından başka ilkler de var 1967'de Carl B. Stokes, Ohio eyaletinin Cleveland kentinde büyük bir kentin belediye başkanı seçilen ilk siyahtı. 1975'te Walter Washington, başkent Washington'ın ilk siyah belediye başkanı oldu. 1989'da David Dinkins New York'un ilk siyah belediye başkanı unvanını aldı. 1990'da Douglas Wilder Virginia'da seçimi kazanıp Amerikan tarihindeki ilk siyah vali oldu. Carole Gist ise aynı yıl Amerikan güzeli seçilen ilk siyah kadındı.
bir rüyam var benim. Bir Rüyam Var!
Bir rüyam var. Gün gelecek, bu ulus ayağa kalkıp kendi inancını gerçek anlamıyla yaşayacak. ?Şunu kendinden menkul bir gerçek kabul ederiz ki, bütün insanlar eşit yaratılmıştır.?
Bir rüyam var. Gün gelecek, eski kölelerin evlatlarıyla eski köle sahiplerinin evlatları, Georgia?nın kızıl tepelerinde kardeşlik sofrasına birlikte oturacaklar.
Bir rüyam var. Gün gelecek, Mississippi eyaleti bile, adaletsizliğin ve baskıların sıcağıyla bunalıp çölleşmiş olan o eyalet bile, bir özgürlük ve adalet vahasına dönüşecek.
Bir rüyam var. Gün gelecek, dört küçük çocuğum, derilerinin rengine göre değil, karakterlerine göre değerlendirildikleri bir ülkede yaşayacaklar.
Bugün bir rüyam var benim.
Bir rüyam var. Gün gelecek, Alabama eyaleti, valisinin ağzından hep müdahale etme ve izin vermeme yönünde sözler dökülen o eyalet, küçük siyah oğlanlarla küçük siyah kızların, küçük beyaz oğlanlarla ve küçük beyaz kızların el ele tutuşup kardeşçe birlikte yürüdüğü bir yere dönüşecek.
Bugün bir rüyam var benim.
Bir rüyam var. Gün gelecek, bütün vadiler yükselip bütün tepeler ve dağlar alçalacak, engebeli yerler düzlük yapılıp, girintilerle çıkıntılar düzleşecek ve Allah?ın şanı yeryüzüne inecek, bütün canlar hep birlikte görecek onu.
Özgürlüğün yankılanmasını sağladığımızda, her kasabadan ve köyden, her eyaletten ve kentten özgürlüğün yankısını duyduğumuzda, o gün yakın demektir ve o gün Allah?ın bütün kulları, siyahlar ve beyazlar, Yahudiler, Hıristiyanlar, Müslümanlar ve Budistler el ele tutuşup eski bir zenci ilahîsini söyleyecekler:
Sonunda özgürüz! Sonunda özgürüz!
Şükürler olsun Ya Rabbim!
Sonunda hepimiz özgürüz!'
Siyah Amerikalıların tarihinde bu aşamaya gelininceye kadar yaşanan önemli olayların bazıları ise şunlar:
1619 - İlk siyah köleler Virginia'ya getirildi.
1793 - Pamuk çırçırının icadı güney eyaletlerinde köle işçi talebini artırdı. Çıkarılan Kaçak Köleler Yasası, kuzey eyaletlerinin güneyden kaçan köleleri iade etmesini gerektiriyordu, ama yasa kuzeyde çok seyrek uygulandı.
1808 - Yabancı ülkelerden köle getirilmesi yasaklandı.
1861- Güney eyaletleri Birleşik Devletler'den ayrıldı ve Konfederasyon kuruldu. İç Savaş başladı.
1863 - Başkan Abraham Lincoln, konfedere devletlerdeki bütün köleleri 1 Ocak 1863'ten itibaren özgür ilan eden Özgürlük Bildirgesi'ni yayımladı.
1865 - İç Savaş kuzeyin zaferiyle sona erdi. Lincoln suikast sonucu öldürüldü. ABD Anayasası'na eklenen 13. ek madde, köleliği yasa dışı ilan ederek yasakladı.
1868 - Anayasanın 14. ek maddesi, bütün Afro-Amerikalılara tam vatandaşlık hakkı tanıdı.
1870 - Siyah erkeklere oy kullanma hakkı verildi.
1896 - Yüksek Mahkeme ırk ayrımcılığının yasal olduğu kararını verdi ve güneyde ayrımcılık uygulamalarının kapısını açtı.
1947 - Jackie Robinson, Amerikan Major Beyzbol Ligi'nde oynayan ilk siyah oyuncu oldu.
1948 - Başkan Harry S. Truman, Amerikan silahlı kuvvetlerinde ayrımcılığı kaldıran bir idari emir yayımladı.
1954 - Yüksek Mahkeme 'Brown Eğitim Kurulu'na karşı' davasında okullarda ayrımcılığı anayasaya aykırı buldu.
1955 - Rosa Parks adlı siyah kadın, Alabama'nın Montgomery kasabasında siyahlarla beyazların ayrı koltuklara oturduğu bir otobüste yerini beyazlara vermeyi reddetti. Parks'ın bu nedenle tutuklanması, ünlü siyah lider Marthin Luther King liderliğinde ırk ayrımcılığı uygulanan otobüslere karşı bir yıl süren başarılı bir boykotu başlattı.
1963 - King, Alabama'nın Birmingham kentindeki bir protesto sırasında tutuklandı. King daha sonra Washington'da ünlü 'Bir Rüyam Var' adlı konuşmasını yaptı.
1964 - Başkan Lyndon Johnson, Medeni Haklar Yasası'nı imzalayarak yürürlüğe soktu. Martin Luther King, Nobel Barış Ödülü'nü kazandı.
1965 - Medeni haklar için savaşan ünlü siyah lider Malcolm X öldürüldü. Kongre, Seçim Hakları Yasası'nı kabul etti.
1966 - Edward Brooke, Massachusetts'den senatör seçilerek, İç Savaş'tan sonraki Restorasyon döneminden bu yana Senato'ya giren ilk siyah oldu.
1967 - Başkan Johnson, Yüksek Mahkeme'nin ilk siyah üyesi olarak Thurgood Marshall'ı mahkemeye yargıç olarak atadı.
1968 - Martin Luther King, Tennessee'nin Memphis kentinde suikast sonucu öldürüldü.
1989 - General Colin Powell, ilk siyah ABD Genelkurmay Başkanı oldu.
1990 - Douglas Wilder, Virgina valisi seçilerek, ilk siyah eyalet valisi oldu.
2001 - Colin Powell, ilk siyah ABD Dışişleri Bakanı oldu.
Haziran 2008 - Illinois Senatörü Barack Obama Demokrat Parti başkan adaylığı yarışını kazanarak, iki büyük partiden başkan adayı olan ilk siyah oldu.
4 Kasım 2008 - Obama ABD Başkanlığını kazanan ilk siyah oldu.
