Mehmet Özay / TIMETURK / Endonezya
Açeli lider Teungku (Tunko) Dr. Muhammed Hasan di Tiro 30 yıl aradan sonra Açe?de. Hasan di Tiro?yu taşıyan uçak 11 Ekim Cumartesi sabahı, saat 11.20?de İskender Muda Havalimanına indi. Di Tiro, 29 Mart 1979 tarihinde başlayan sürgün hayatı böylece önceki gün sona ermiş oldu. Di Tiro?ya, aynı zamanda, aralarında Malik Mahmud, Dr. Zeyni Abdullah ve Bahtiyar Abdullah gibi lider tabakası ve Prof. Dr. Muhyubiddin Wali, Abu Tumin gibi Açenin önde gelen alimleri gibi önemli isimlerinin de bulunduğu yaklaşık 150 kişilik bir delegasyon eşlik etti. Ayrıca, heyet içerisinde Helsinki Barış sürecine önemli katkılarda bulunmuş olan Endonezyalı işadamı Farid Husin ve İsveçli işadamı Juha Christensen de bulunuyordu. Havalimanında yoğun güvenlik önlemleri altında, di Tiro?nun uçaktan inişini yerli, yabancı elliye yakın gazeteci izledi.
Uçağın iniş kapısında gözüken Hasan di Tiro, yüzünde tebessümle, sevenlerini elini havaya kaldırarak selamladı. Bu sırada uçağın merdivenlerin ucunda bir imam ezan okudu ve bunun ardından Di Tiro, uçaktan indi. Oldukça yaşlı olan di Tiro, Malik Mahmud ve eski komutan Muzakkir Manaf?ın yardımıyla yürüyebildiği gözlendi. ?Çok şükür Açe?deyim? diyen di Tiro ilk karşılayan kişi, kızkardeşi Nyak Ayşe Muhammed Khadir ile kucaklaştı. Bu sırada duygu dolu anların yaşandığı ve iki kardeşin göz yaşlarını tutamadıkları görüldü.
Beytürrahman?da onbinlerce Açeliye Hitap!
Hasan di Tiro, Beytürrahman Camii?nde onbinlerce Açelinin beklediğini öğrenince Valilik konutu yerine, doğrudan Camiye giderek Açelilerle buluştu. Burada, Açe?nin dört bir yanından gelen Açelilerin tekbirlerle karşıladığı di Tiro, yoğun sevgi gösterisine mazhar olu. Di Tiro, Açece ?Çok şükür vatanımdayım? diyerek binlerce Açeliyi selamladı. Yorgun olduğu gözlenen di Tiro?nun kaleme aldığı konuşma metni Malik Mahmud tarafından okundu.
Di Tiro, özellikle 15 Ağustos 2005 tarihinden itibaren Açe?nin yaşadığı barış ortamından duyduğu memnuniyeti dile getirerek, bu sürecin daha da geliştirilmesi, kesintiye uğratılmaması için sorumlu tarafların ellerinden geleni yapmasını istedi. Savaşın bedelinin ağır, barış ise bundan daha ağır olduğunu hatırlatan di Tiro, halen barıştan memnun olmayan kesimleri Açe halkının büyük bir kısmının benimsediği barışa destek vermeye davet etti. Tiro, ayrıca, barış konusundaki ısrarcılığı dolayısıyla Endonezya Hükümeti?ne de teşekkür etti. Açe?yi en kısa sürede mamur bir belge olarak görmek istediğini belirtti.
Geleneksel Açe Karşılaması
Açe Valilik Konutu?na geçen di Tiro ve ekibini burada geleneksel Açe müziği ?rapai? ile karşılandı. Kısa bir süre dinlenen Di Tiro geleneksel Açe giysileri giydi ve kendisine Açe Adet Meclisi başkanı Badruzzaman İsmail tarafından bir tür kutsama töreni olan peusijuek yapıldı. Bunun ardından Prof. Dr. Abuya Muhyubiddin Vali tarafından dua edildi. Davetlilere verilen öğle yemeğinin ardından basın toplantısı yapıldı. Herkes di Tiro?yu beklerken, basın toplantısı Malik Mahmud, Dr. Zeyni Abdullah, Açe Vali Yardımcısı Muhammed Nazar?ın katılımıyla yapıldı.
Malik Mahmud, sorulan sorular karşısında özellikle barışın devamına vurgu yaparak cevaplar verdi. Sorulan bir soru üzerine Malik Mahmud, Endonezya Cumhuriyeti Devlet Başkanı Susilo Bambang Yudyohono veya başkan yardımcısı Yusuf Kalla?nın, Hasan di Tiro ile görüşüp görüşmeyeceğinin şu anda kesin olmadığını söyledi.
Açeliler Banda Açe?ye Akın Etti
Büyük bir heyecanla beklenen di Tiro?nun dönüşü önceki gün gerçekleşti. Resmi karşılama töreninin yanı sıra, Açe?nin dört bir yanından binlerce kişi liderleri ile 30 yıllık hasreti gidermek için motorsikletler, otobüsler ve kamyonlarla başkent Banda Açe?ye akın etti. Cumartesi sabahı erken saatlerden itibaren Açeliler liderlerini görmek üzere İskender Muda Havalimanına akın etti.
Birkaç gün öncesinden Banda Açe?ye gelen gruplar şehrin çevresindeki dayah ve pesantrenlerde konaklıyorlar. Benzer bir akının daha önce, 1999 yılında yapılan ve yaklaşık bir milyon kişinin katıldığı Referandum Mitingi?nde yaşandığı ifade ediliyor.
Hasan di Tiro?nun Ziyaretleri
Havalimanında görüştüğümüz Hasan di Tiro?nun yeğeni Teungku Fevzi, di Tiro?nun gelişiyle ilgili ilginç açıklamalar yaptı. Tgk. Fevzi şunları söyledi: ?Uzun süredir, Hasan di Tiro?nun hayatta olup olmadığı konusunda bazı görüşler ortaya atıldı. Bu şüphenin ortadan kaldırılması için bu ziyaret iyi bir fırsat.? Tgk. Fevzi daha sonra di Tiro?nun seyahati ile ilgili bazı bilgiler verdi. Buna göre di Tiro, başkent Banda Açe?deki temaslarının ardından memleketi Sigli, Tiro?da dünyaya geldiği Tanjung Bunong Köyü?ne geçecek. Burada aralarında Hollanda Savaşı?nın önemli lideri Teungku Chik Muhammed Saman di Tiro?nun, anne ve babasının da aralarında bulunduğu aile büyüklerinin mezarlığını ziyaret edecek. Ayrıca, geçen hafta vefat eden, hareketin önemli isimlerinden ve sürgün hükümetinin Maliye Bakanı Teungku Muhammed Usman Lampoh Awe?nin ailesine taziye ziyaretinde bulunacak.
Hareketin önde gelen isimlerinden Bahtiyar Abdullah, uzun yıllar sonra yeniden Açe?de olmaktan büyük bir mutluluk duyduklarını dile getirirken, GAM?ın önemli komutanlarından ve Bireun sorumlusu Derviş Jeunib ise, liderleri Hasan di Tiro?yu Açe?de görmekten büyük bir memnuniyet duyduklarını söyledi.
?Wali Nanggroe?
?Ülke yöneticisi? anlamına gelen ve sembolik olarak önem arz eden ?Wali Nanggroe? kavramı uzunca bir süredir Açe?de tartışma konusu. Açelilerin büyük bir bölümü bu unvanı Hasan di Tiro?ya layık görmekle birlikte, bu unvan henüz resmi olarak bir kişiye verilmiş değil. 15 Ağustos 2005 tarihinde imzalanan Helsinki Barış Anlaşması?nda da zikredilen bu unvanın resmen hayata geçirilebilmesi için Açe Parlamentosu?nda yasal sürecin sonuçlandırılması gerekiyor. Bu konuda di Tiro?nun yeğeni Tgk. Fevzi şu açıklamayı yaptı: ?Açe Parlamentosu, şu ana kadar ?Vali Nanggroe? konusunda biryasa çıkarmış değil. Bu nedenle Hasan di Tiro?nun resmi olarak wali olduğunun ilanı mümkün değil. 2009 yılındaki seçimlerden sonra Açe parlamentosunda bu kararın alınabileceğini düşünüyorum.? Kaldı ki, Hasan di Tiro?nun İsveç vatandaşı olması bu unvanı almasının vakit alacağı anlaşılıyor.
Merkezi Hükümetten Açıklamalar
Hasan di tiro?nun Açe?ye gelişi Endonezya?da geniş yankı buldu. Özellikle Endonezya devlet başkanı ve başkan yardımcısı ile askeri çevreler bu konuyla ilgili açıklamalarla basında yer aldılar. Bu bağlamda, Açe barışının daha kalıcı ve istikrarlı bir şekilde devamı için, di Tiro?nun ziyaretinin önemli bir katkı yapacağı dile getirildi. Üst düzey ordu yetkilileri ise, Hasan Di Tiro?nun ülkeye yapacağı ziyaretin kendileri açısından herhangi bir sorun teşkil etmediğini, kendisinin sıradan bir sivil ziyaretçi olarak gördüklerini açıkladı.
Di Tiro?nun Açe?deki ziyaretinin ardından başkent Cakarta?da üst düzey devlet yetkilileri ile görüşme ihtimali bulunuyor. Barış anlaşmasının gerçekleştirilmesinde önemli katkıları olan bugünkü devlet başkanı Susilo Bambang Yudyohono ve devlet başkan yardımcısı Yusuf Kalla, di Tiro ile görüşmesi muhtemel isimler arasında yer alıyor.
Ziyaretin Sonuçları: Açe Barışı?nın Zirve Noktası!
Hasan di Tiro?nun Açe ziyareti, vatanından 29 yıl ayrı kalmış yaşlı bir liderin hasret gidermesinden başka anlamlar da taşıyor. Di Tiro?nu bu ziyareti, 15 Ağustos 2005 tarihinde GAM-Endonezya Hükümeti arasında imzalanan Helsinki Barış Anlaşması?nın daha güçlü bir şekilde uygulanmasında büyük önem taşıyor. Gerek GAM gerekse hükümet kanadında kimi çevreler bu barıştan memnun olmasalarda ve kimi zaman yaşanan provokasyonlara rağmen, her iki taraftan büyük bir çoğunluğu ve geniş halk kesimleri bu barıştan son derece memnun. İşte böylesi bir ortamda, bu ziyaret vesilesiyle Hasan di Tiro, Açe halkına ve eski savaşçılara bugüne kadar başarıyla gelinen barış sürecinin daha güçlü bir şekilde sürdürülmesi için mesajlar verdi ve vermeye devam edecek. Bu mesajlar, di Tiro?nun Açe?ye ayak basmadan önce Malezya?nın başkenti Kuala Lumpur?da geçirdiği bir hafta boyunca sürekli medyaya konu oldu.
Barışın devamı konusunda Helsinki Anlaşması?nda zikredilen kimi maddeler henüz hayata geçirilmemiş olsa da, tarafların iyi niyeti ve özellikle halkın barış ortamından büyük memnuniyet duymaları gelecek için umut verici olarak değerlendiriliyor. Her ne kadar, günümüzde Di Tiro herhangi bir siyasal lider konumunda bulunmuyorsa da, Açeliler nezdinde bir önder olma vasfı taşıyor. Bu nedenle, Açe barışı konusunda ortaya koyacağı görüşler büyük önem taşıyor.
Hasan Di Tiro?nun ziyaretine denk gelen günlerde Finlandiya Eski Devlet Başkanı Marti Ahtisaari Nobel Barış Ödülü?ne layık görüldü. Ahtisaari, 15 Ağustos 2005 tarihinde Finlandiya?nın başkenti Helsinki?de imzalanan Barış Anlaşması ile Açe barışının sağlanmasında önemli rol oynamıştı. Ahtisaari?nin dünyanın değişik bölgelerindeki barış görüşmelerindeki başarısından ötürü Nobel Barış Ödülü?nü kazandığının açıklanması Açe?de büyük sevgi yarattı.
Teungku Muhammed Hasan di Tiro?nun Açe?ye Dönüş Serüveni
Kuala Lumpur?da Yoğun Geçen Bir Hafta
Teungku Dr. Hasan di Tiro, İsveç?in başkenti Stockholm?daki Arlanda Havalimanı?ndan Maleyza Havayolları?na ait bir uçakla 12 saat süren yolculuk sonunda 3 Ekim Cumartesi günü sabah saat 9.30?da kuala Lumpur Uluslararası Havalimanına indi. Di Tiro, havalimanı çıkışında önde gelen Açelilerce karşılandı ve ardından Selongar?daki bir camiye gidilerek Kuala Lumpur?da yaşayan Açelilerle hasret giderdi.
78 yaşındaki di Tiro?nun ilerlemiş yaşına rağmen, oldukça dinç ve mutlu olduğu gözlendi. Di Tiro, Kuala Lumpur üzerinden vatanı Açe?ye dönmenin heyecanı ve sevincini yaşarken acı bir haberle sarsıldı. 1976 yılında harekete beraber başladıkları ve sürgün hükümetinin Maliye Bakanı görevini yürütmüş olan Teungku Muhammed Osman Lampoh Awe?nin vefat haberi geldi. Kanser hastası olan Tgk. Awe, 2 Ekim Cuma akşamı saat 22.00 sularında Açe, Sigli hastahesinde hayata gözlerini yumdu.
Di Tiro'nun Türkçe'ye tercüme edilen kitabı...
Di Tiro?nun Açe?ye doğrudan gelmeyip, Kuala Lumpur?da bir hafta geçirmesinin birtakım nedenleri olduğunu düşünmek mümkün. Yaklaşık otuz yıl boyunca sürgünde yaşamış bir liderin, Açe gibi hala hassasiyetini koruyan bir bölgeye gelişi büyük bir olay. Bu nedenle gerek kamuoyunu, gerekse özellikle merkezi hükümeti ve Açe?deki uzantılarını alıştırmak gerekiyordu. Hasan di Tiro?yu Açe?ye davet eden Açe Valiliği ve Açe Dönüşüm Komitesi (KPA) bu konuda profesyonel bir hazırlık yaparak, di Tiro?yu doğrudan Açe?ye getirmek yerine bir hafta boyunca Kuala Lumpur?da konuk etti.
Kuala Lumpur?da geçen bir hafta boyunca Hasan di Tiro kaldığı otelde hergün onlarca misafiri ağırladı. Bunlar arasında Malezya?da yaşayan eski GAM hareketi ileri gelenleri ve Açe toplumu temsilcileri, başta Prof. Dr. Abuya Muhyubiddin Vali, MUNA başkanı Tgk. Muhammed Ali Basyah, Tgk. Marhaban başta olmak üzere Açe?den ekipler halinde giden alimler, Açe Valisi İrwandi Yusuf gibi Açe?nin önde gelen siyasileri bulunuyordu. Di Tiro?nun Açe ziyareti Malezya ve Endonezya ulusal basında da yankı buldu. Bu amaçla di Tiro?yla Malezya TV7 ve Endonezya resmi kanalı RCTI mülakat yaptı.
Her ne kadar, Hasan di Tiro, Açe?ye ziyareti siyasi bir kimlikle gerçekleştirmemiş olsa da, merkezi hükümet nezdinde hala önemi olan bir lider. Kuala Lumpur?da Açe?nin önde gelen çevreleri ile yaptığı görüşmelerde yaptığı açıklamalar ile Açe Barışı?na verdiği desteği göstermekten geri kalmadı. Bunun en açık göstergesi, di Tiro?nun ziyaretçileri arasında, 15 Ağustos 2005 Helsinki Barış Anlaşması?nın Endonezya Cumhuriyeti adına imzası bulunan ve bugün Endonezya Cumhuriyeti?nin Rusya Başkonsolosu görevinde bulunan Dr. Hamid Awaluddin de bulunuyordu. di Tiro-Awaluddin görüşmesi 7 Ekim tarihinde gerçekleşti.
İlgili haberler için tıklayın:
Açe'de bu yıl çifte bayram kutladı!
Hasan Di Tiro Açe?ye Dönüyor
