Şangay Beşlisi; Çin, Kazakistan, Rusya, Kırgızistan ve Tacikistan tarafından 1996 yılında Çin'in Shànghǎi şehrinde imzalanan bir anlaşmayla kurulan örgüte verilen isim. Örgüt 2001 yılında “Şangay İşbirliği Örgütü” ismini alıyor.
Şangay Beşlisi ilk başta yukarıda saydığımız beş ülke tarafından kurulmuş olsa da zamanla kuruluşa yeni üyeler ekleniyor. Örgüte ilk olarak 2001 yılında Özbekistan dahil oluyor. Ardından ise 2017 yılında Hindistan Pakistan ile birlikte Şangay Beşlisine son katılan ülke oluyor.
2017 itibariyle Şangay Beşlisi üyeleri;
- Çin
- Rusya
- Kırgızistan
- Kazakistan
- Tacikistan
- Özbekistan
- Hindistan
- Pakistan
Şanghay Beşlisi, bölgede etkinliğini ve işbirliklerini artırmak isteyen Çin Halk Cumhuriyeti'nin girişimleri sonrası ortaya çıkıyor. 26 Nisan 1996 yılında kurucu üyelerin sınır bölgelerindeki askeri güvenliğe dair bir anlaşma imzalamasıyla kuruluyor. Her yıl düzenli olarak toplanma kararı alan ülkeler 1998 yılında Almatı'da, 1999 yılında Bişkek'te, 2000 yılında ise Duşanbe'de görüşüyor. 2001 yılında Pekin'de yapılan görüşmede ise hem Özbekistan örgüte üye olarak kabul ediliyor hem de örgütün ismi “Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ)” olarak değiştiriliyor. Örgüt Doğu'da bir blok oluştururken ilk kez 2005 yılında ABD karşıtı bir hamle yapıyor. 2005 yılında gerçekleştirilen zirve de Amerika'nın Orta Asya'da asker bulundurmasın karşı olduklarını dile getiriyor. Bu çağrının üzerine ise ABD Özbekistan'daki askerlerini tekrar ülkesine çağırıyor. Şangay Beşlisi 2007 yılında birlikte bir askeri tatbikat düzenliyor. Tatbikat Rusya'da bulunan Ural dağları bölgesinde gerçekleşiyor ve kamuoyunda oldukça ilgi topluyor. 2017 yılında iki üye daha kabul eden örgüt Türkiye'yi de diyalog ülkesi olarak tanıyor.
Şangay Beşlisi kuruluş amacı arasında, Batı'da faaliyet gösteren NATO ve AB gibi kuruluşlara karşı Doğu bloğunu temsil eden bir birlik kurmak ya da Rusya başkanı Putin'in bahsettiği tek kutuplu dünyaya karşı koymak sayılabilir. Ancak resmi çerçevede bakılacak olursa Şangay Beşlisi'nin kuruluş amacı şu şekilde ifade edilebilir;
- Üye ülkeler arasında dostluk ilişkilerinin geliştirilmesi
- Bölgesel barışın ve istikrarın korunması adına tarafların gerekli çalışmaları yapması
- Terörizm, örgütlü suçlar ve köktencilik gibi sorunlarla mücadele edilmesi
- Ekonomik, teknolojik, bilimsel ve kültürel alanlarda işbirliği ve paylaşımın yapılması
Şangay Beşlisi Türkiye Cumhuriyeti'ni 2012 yılında Pekin'de gerçekleştirilen zirve de Diyalog Ortağı statüsü ile kabul ediyor. 2016 yılında Enerji Kulübü kapsamında gerçekleştirilen zirvede ise 2017 yılı Enerji Kulübü başkanlığı ülkemize devrediliyor. Böylelikle Türkiye Şangay Beşlisi üyesi olmadığı halde Enerji Kulübü başkanlığı yapan ilk ülke oluyor.
