ABD, 2008 krizine gelene kadar tarihinde sadece 870 milyar dolar Merkez Bankası baz parası basmıştı. 2008'de tüm bankacılık sistemi batma noktasına gelince Amerikan Merkez Bankası FED, bu miktarı bir kaç yıl içerisinde 4 trilyon doların üzerine taşıdı. Dünyanın diğer önemli merkez bankaları da 'quantitative easing' (QE) adı verilen bu operasyonda, ABD'yi takip etmişti. Bazı kaynaklara göre, toplamda basılan baz para, 20 Trilyon doları bulmuştu.
Dünya finansal sistemini yüzdürmek için ortaya çıkarılan bu muazzam kaynak, özellikle bono, emlak ve hisse senedi piyasalarına akmıştı. QE operasyonuna, tüm dünyada ciddi faiz indirimleri de eşlik etmişti.
2016 yılından itibaren ABD önce faizleri artırmaya başladı. Bir sonraki adım olarak da 2017 yıl sonunda piyasaya verilen Merkez Bankası parasının geri çekilmesi operasyonu yani quantitative tighting (QT) başlatıldı. Dönemin FED Başkanı Janet Yellen ekim 2017'de yaptığı bir konuşmada, faiz artırımı ve QTnin bir sonraki krizde Merkez Bankasına hareket alanı açmak amacıyla (tekrar faiz indirip para basabilmesi için) yapıldığına işaret etmişti.
Merkez bankaları, genelde kendi devletlerinin çıkardığı borç senetlerini (bono,tahvil) satın alarak piyasaya para veriyorlar. Böylece, devlet bonoları Merkez Bankası bilançosunda birikiyor. Normalde bonoların vadesi geldikçe devlet, Merkez Bankasına borcunu ödüyor ve merkez bankası yeni bono satın alarak tekrar parayı piyasaya geri veriyor. Merkez Bankası para çekmek istediğinde ise vadesi gelen bononun ödemesini devletten alıyor ve bu parayı yok ediyor. Devletten yeni bono almıyor.
PARA YAKMA OPERASYONU 2017'DE BAŞLADI
ABD, 2017 ekim ayında sessiz sedasız yine tarihin en büyük para yakma (QT) operasyonunu başlattı. Bu operasyon, kademeli olarak artacak şekilde tasarlanmıştı. Ekim-kasım-aralık 2017 döneminde piyasadan her ay 10ar milyar dolar çekildi. 2018 ilk çeyreğinde, bu miktar aylık 20 milyar dolara, ikinci çeyrekte aylık 30 milyar dolara, üçüncü çeyrekte ise aylık 40 milyar dolara yükseltildi. Ekim ayında ise piyasadan çekilecek dolar miktarı aylık 50 milyar dolara çıkarılıyor. Bundan sonra FED, yaptığı açıklamada, ABD Borsası çökmediği sürece piyasadan her ay 50 milyar dolar çekip yok etmeye devam edeceğini belirtmişti. Bu plana göre, 2018 ekim ayına kadar FED, 300 milyar dolar yakmış oldu. Planda bir değişiklik olmadığı takdirde FED'in yakacağı dolar miktarı 2019 sonunda yaklaşık 1 trilyon dolara ulaşacak.
Tarihin en büyük para basma (QE) operasyonu özellikle borsaları desteklemiş rekor üzerine rekor kırmalarını sağlamıştı.Tarihin gördüğü en büyük para yakma (QT) operasyonu ise piyasalarda dalgalanmalara neden oldu.
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERİN PARA BİRİMLERİNİ ZAYIFLATTI
zerohedge.com sitesinin hesaplamalarına göre 2018'in ilk yarısında dünya borsalarında 10 trilyon dolarlık kayıp yaşandı. Üstelik bu dönem geçen hafta yaşanan büyük kayıpları kapsamıyor. Faiz artışları ve QT'in bir başka negatif etkisi de doları güçlendirmesi ve cari açığı olan Arjantin, Türkiye, Güney Afrika ve Hindistan gibi gelişmekte olan ülkelerin para birimlerini ciddi şekilde zayıflatması oldu.
Para basma operasyonunuda daha önce ABD'yi takip eden dünya merkez bankaları para yakma operasyonuna henüz geçemedi. Ancak, başta Avrupa Merkez Bankası (ECB) ve Japonya Merkez Bankası (BOJ) piyasaya verdikleri para miktarını azaltıyorlar. Böylece, 2019 yılı başında merkez bankalarının dünya piyasalarına verdikleri para negatife dönecek. Yani sadece ABD'den değil; küresel piyasadan para çekilmeye başlanmış olacak.
