Meltem Suat Timeturk Dış Haberler Servisi/Özel
Kazakistan bağımsızlığını ilan ettiği gün, elinde 100'den fazla füze, 1040 nükleer başlık, 40 stratejik bombardıman uçağı ve yüzlerce seyir füzesi bulunuyordu. Böylece, bir anda Orta Asya'nın ortasında dünyanın en güçlü nükleer ülkelerinden biri haline geldi.
ABD'nin gözü Kazakistan'daydı
Semipalatinsk (bugünkü Semey) gibi nükleer test sahaları, geniş uranyum rezervleri ve zenginleştirme kapasitesiyle Kazakistan, küresel güçlerin dikkatini çekti. Eylül 1991'de dönemin ABD Dışişleri Bakanı James Baker'ın Nazarbayev ile yaptığı görüşme, bu sürecin başlangıcı oldu.
Kazakistan lideri Nazarbayev, nükleer silahlardan vazgeçmek için ABD'den güvenlik garantisi ve ekonomik yatırım talep etti. Kısa süre içinde Washington'la enerji anlaşmaları yapıldı, Chevron'un Tengiz sahasına girmesi bu işbirliğinin sembolü oldu.
Lizbon Protokolü ve NPT'ye katılım
1992'de Kazakistan, Rusya, Ukrayna, Belarus ve ABD arasında imzalanan Lizbon Protokolü, Astana'nın Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması'na (NPT) taraf olmasının yolunu açtı. 1994'te Clinton ve Nazarbayev arasında imzalanan güvenlik bildirisiyle ABD, Kazakistan'a nükleer saldırı tehdidinde bulunmayacağına dair taahhüt verdi. Aynı yıl Astana, Rusya, İngiltere ve ABD ile “Güvenlik Güvenceleri Muhtırası”nı imzaladı.
Semipalatinsk'in acı mirası
Kazakistan'ın nükleer silahlardan vazgeçmesinin ardında Semipalatinsk Nükleer Deneme Sahası'nın yarattığı yıkım vardı. 40 yıl boyunca 456 nükleer deneme yapılan bölgede 1,5 milyon insan radyasyona maruz kaldı. Çift başlı hayvanlar, ağır hastalıklar ve sakat doğumlar, toplumsal travmayı derinleştirdi.
1989'da şair Oljas Süleymenov'un öncülüğünde kurulan “Nevada-Semipalatinsk Hareketi” kitlesel protestolarla sahayı kapattırdı. 29 Ağustos 1991'de tesis resmen kapatıldı. Bugün bu tarih, BM tarafından “Uluslararası Nükleer Denemelere Karşı Eylem Günü” olarak anılıyor.
Uranyum zenginliği ve yeni enerji hamlesi
Nükleer cephanesini Rusya'ya devreden Kazakistan, bugün dünyadaki ham uranyum rezervlerinin %40'ına sahip. Astana yönetimi, bu stratejik kaynağı askeri değil, enerji amaçlı kullanma kararı aldı.
Bağımsızlığının 34. yılında Kazakistan, ilk nükleer enerji santralinin inşasına başladığını duyurdu. Böylece, bir zamanlar “nükleer cephaneliğin gölgesinde” anılan ülke, şimdi kendini barışçıl nükleer enerjinin öncüsü olarak konumlandırıyor.
Yorum Yap