Meltem Suat Timeturk Dış Haberler Servisi/Özel

Toplantıya, üye ve gözlemci ülkelerin yanı sıra “diyalog ortağı” ve konuk statüsünde toplam 20'den fazla ülke lideri ile 10'dan fazla uluslararası örgütün yöneticileri iştirak edecek.

Trump dönemi ve Asya'da alternatif blok

ABD Başkanı Donald Trump'ın ikinci iktidar döneminde izlediği politikaların, Batı'daki geleneksel ittifak bağlarını sarstığı bir süreçte, Çin ve Rusya'nın öncülüğündeki ŞİÖ, küresel dengelerde alternatif bir kutup olarak öne çıkıyor. Pekin yönetimi, zirveyi küresel istikrarsızlığa karşı yeni bir güç kutbu olarak konumlanmak için fırsat görüyor.

“Çok kutuplu dünya”dan bugüne

ŞİÖ'nün temeli, 26 Nisan 1996'da Çin'in Şanghay kentinde Rusya, Çin, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan arasında imzalanan “Sınır Bölgelerinde Askeri Güveni Derinleştirme Antlaşması” ile atıldı. Bu ülkeler, 1997'de Moskova'da “Sınır Bölgelerinde Askeri Kuvvetlerin Azaltılması Antlaşması”nı imzalayarak “çok kutuplu dünya” çağrısında bulundu.

Ardından yıllık zirve toplantılarıyla işbirliği derinleşti. 2000 Duşanbe Zirvesi'nde “insani müdahale bahanesiyle iç işlerine karışmaya karşı çıkma” ve “egemenlik ile toprak bütünlüğünü koruma” taahhüdü verildi.

2001'de Özbekistan'ın katılımıyla mekanizma genişledi, 15 Haziran 2001'de ŞİÖ resmen kuruldu. 2002'de imzalanan ŞİÖ Şartı, örgütün uluslararası hukukun parçası olmasını sağladı.

Genişleyen üyelik: Hindistan, Pakistan, İran ve Belarus

2015'te başlayan süreçle Hindistan ve Pakistan, 2017 Astana Zirvesi'nde tam üye oldu. Böylece nükleer silaha sahip iki rakip ülke aynı çatı altında buluştu.

2021 Duşanbe Zirvesi'nde İran'ın, 2024 Astana Zirvesi'nde ise Belarus'un üyeliği onaylandı ve üye sayısı 10'a ulaştı. Moğolistan ile Afganistan “gözlemci üye” statüsünde bulunurken, Türkiye dahil 14 ülke “diyalog ortağı” olarak örgütle ilişkilerini sürdürüyor.

Rusya için güvenlik, Çin için Avrasya açılımı

Rusya, Kırım'ın 2014'teki ilhakı ve 2022'deki Ukrayna savaşı sonrası Batı ile cepheleşirken, ŞİÖ Moskova'ya Asya'da güvenlik ve ekonomik işbirliği zemini sağladı. Batı yaptırımlarına karşı Rusya, Çin ve Hindistan gibi yükselen Asya ekonomileriyle bağlarını derinleştirdi.

Çin açısından ise ŞİÖ, Kuşak ve Yol Girişimi için stratejik bir platform niteliğinde. Pekin, Pasifik'te ABD ve müttefiklerinin oluşturduğu baskıya karşı Avrasya üzerinden alternatif ticaret ve güvenlik ağları kurmayı hedefliyor.

Zirvenin önemi

Trump'ın ticaret savaşları ve tek taraflı politikaları nedeniyle küresel sistemde oluşan belirsizlik ortamında, ŞİÖ Zirvesi Çin'e kendisini “küresel istikrarın temsili” olarak gösterme fırsatı sunuyor.