Meltem Suat Timeturk Dış Haberler Servisi/Özel
Aralık 2023'te Güney Afrika'nın İsrail'e karşı Uluslararası Adalet Divanı'nda (UAD) açtığı soykırım davası, Gazze'deki savaşın hukuki boyutunu küresel sahneye taşıyan tarihi bir adımdı. İlk duruşmanın ardından geçen yaklaşık iki yılda, dünyanın en yüksek yargı organı hala davayı görüşmeye devam ederken, BM bünyesindeki bir soruşturma komisyonu geçen hafta yayımladığı raporla, İsrail'in Gazze'de soykırım işlediği sonucuna vardı. Bu çelişkili durum, UAD'nin yavaş işleyen adalet mekanizmasını ve uluslararası hukukun küresel güç dengeleri karşısındaki sınırlarını gözler önüne seriyor.
Popüler Gazete'nin Sondos Asem imzalı analizine göre, davanın açılmasından birkaç hafta sonra yapılan ilk duruşma, İsrail'in savaşı dünya sahnesinde ilk kez resmen sorgulandığı için geniş ilgi topladı. Aradan geçen neredeyse iki yıla rağmen, dünyanın en yüksek yargı organı olan UAD hala davayı görüşmeye devam ediyor ve yakın gelecekte bir karar çıkması beklenmiyor. Gazze Sağlık Bakanlığı verilerine göre, ilk duruşma sırasında ölü sayısı 24 binin biraz altındayken, bugün bu rakam iki kattan fazla artarak en az 65 bine ulaştı.
BM: İsrail soykırım yaptı
Birleşmiş Milletler (BM) bünyesindeki bir soruşturma komisyonu, geçtiğimiz hafta, İsrail'in bugüne kadar yürüttüğü savaş hakkında “en önemli rapor” olarak nitelendirilen bir rapor yayımladı. Raporda, İsrail'in 7 Ekim 2023'ten bu yana Gazze'de soykırım yaptığı sonucuna varıldı. Komisyona göre, İsrail'in savaşta uluslararası hukukun tanımladığı beş soykırım eyleminden dördünü gerçekleştirdiğine dair kanıtlar mevcut.
Şu ana kadar ne oldu?
Güney Afrika, UAD'den, İsrail'in soykırım eylemlerinden kaçınması ve bunları önlemesi için “geçici tedbirler” almasını talep etti. Mahkeme de İsrail'e, soykırım eylemlerini önlemesi, yardım ve temel hizmetlerin kesintisiz sağlanması ve Refah'taki askeri operasyonların derhal durdurulmasını içeren üç tedbir kararı yöneltti. Kararlar hukuken bağlayıcı olsa da İsrail şimdiye dek iddiaları reddetti ve tedbirleri büyük ölçüde uygulamadı.
Davanın bu kadar uzun sürmesi normal mi?
Bu tür karmaşık davalarda, UAD'nin bir karara varması genellikle yıllar alıyor. Güney Afrika ile İsrail arasındaki dava için öngörülen dört yıllık süre, Gazze'de yaşananların ciddiyeti ve aciliyeti göz önüne alındığında uzun gibi görünse de, UAD standartlarına göre nispeten hızlı. UAD standartlarına göre, 2027 sonu veya 2028 başında çıkacak bir karar “asgari süre” olarak görülüyor.
Davaya hangi ülkeler müdahil oldu?
19 Eylül 2025 itibarıyla Kolombiya, Libya, Meksika, İspanya, Türkiye, Şili, Maldivler, Bolivya, İrlanda, Küba ve Brezilya davaya müdahil oldu. Türkiye'nin katılımı, Ankara'nın Filistin meselesindeki politik söylemlerini uluslararası hukuk alanına taşıma çabası olarak değerlendiriliyor. Özellikle İspanya ve İrlanda gibi Avrupa ülkelerinin katılımı, Batı blokunda İsrail'e yönelik desteğin tek sesli olmadığını ortaya koyuyor.
UAD İsrail aleyhine karar verirse bu ne anlama gelir?
UAD'nin İsrail aleyhine vereceği bir karar, tarihi bir nitelik taşıyacak. Bugüne kadar hiçbir devletin Soykırım Sözleşmesi'ni ihlal ederek soykırım işlediğine hükmedilmedi. UAD'nin olası bir ihlal kararı, İsrail'in tüm soykırım niteliğindeki eylemleri durdurmasını, mağdurlara tazminat ödemesini zorunlu kılacak. Bu tazminatlar arasında zorla yerinden edilenlerin güvenli geri dönüşü ve Gazze'nin yeniden inşası da yer alıyor.
Peki bu nasıl uygulanacak?
Ancak UAD kararlarını uygulama yetkisine sahip değil. Karar, BM Güvenlik Konseyi'ne iletilecek ve burada ABD'nin veto ihtimali öne çıkıyor. Siyasi açıdan bakıldığında, UAD'nin İsrail'e karşı vereceği bir soykırım kararı, müttefikleri üzerinde ağır baskı yaratacak ve İsrail'in uluslararası izolasyonunu derinleştirecek. Hukuki düzlemde ise, bu karar Uluslararası Ceza Mahkemesi'ndeki (UCM) süreçleri güçlendirebilir ve İsrail liderleri hakkında çıkarılan mevcut tutuklama emirlerine soykırım suçlamalarının eklenmesi ihtimali gündeme gelebilir.
Kaynak: Popüler Gazete