Soru:
İlaç firmalarınca biz doktorlara; a) Değişik hediyeler veriyorlar, b) Bize "Bir ihtiyacınız var mı" diye soruyorlar. Biz de varsa söylüyoruz, getirip veriyorlar. c) "İlacımızı yazarsanız size şunu alırız" diye bize bir şeyler vaad ediyorlar. d) Ya da biz onlara; "Bize şunu alırsanız, ilaçlarınızı yazarız" diyoruz. Bizim bu yollarla elde ettiğimiz promosyonlar şer'an caiz midir yoksa, haram mıdır?
Cevap:
Rüşvet, "din, ahlak ve kuralları gereği yapılmaması gereken bir şeyi, yaptırmak üzere, selahiyetli kişiye doğrudan veya bir aracı vasıtasıyla sağlanan menfaat"tir.
Hediye, "dostluğu pekiştirmek, ıslah etmek, meşru olanı sevdirmek ve benimsetmek, iyilik etmek, iyilik ederek tatmin olmak, meşru olan bir arzuyu gerçekleştirmek, bir iyiliğe ve hizmete teşekkür etmek gibi iyi maksatlarla birisine sağlanan menfaat"tir.
İlaç firması imal veya ithal ettiği ilaçları satabilmek için birçok yola başvuruyor; bunlardan biri de doktorlara hediye vermektir (promosyon).
a) Doktor, hediye aldığı için yazmaması gereken ilacı yazarsa hediye değil, rüşvet almış olur. "Yazmaması gereken ilaç veya âlet"e örnek, daha ucuz olduğu halde aynı işi gören, aynı etkileri taşıyan alternatifi bulunan ilaç ve âlettir.
b) Etkisi ve fiyatı eşit olan ilaçlar arasından, imalatçısı veya pazarlayıcısı hediye verdiği için birini (promosyonlu olan) tercih ederek yazmak meşrudur.
c) Meşru diye nitelediğimiz tercihte de dikkat edilmesi gereken birkaç nokta vardır:
Milli menfaat göz önüne alınmalı, milli menfaate aykırı olan yardım (mesela ilaç yazarak satımına yardımcı olmak) yapılmamalıdır. Uluslararası ilişkiler, haksızlıklar, dengeler bazan belli bir firmayı desteklemeyi bazan da boykot etmeyi gerektirebilir.
İlaç imalatçılarının arasındaki ticari rekabet ucuzlamaya; yani dar gelirli alcıların menfaatine sebep olmalıdır. Bütün imalatçılar promosyona başvurarak bunu da kısmen veya tamamen ilaç fiyatlarına (girdilere) yansıtarak fiyatları yukarda tutarlarsa bu sonuç alıcıların zararına olur; yani -bu şartlarda, böyle olursa- meseleye genel bakıldığında promosyon bir haksızlık aracı haline gelir ve haksızlığı engellemek için -mümkün oluyorsa- genel olarak karşı tavır almak gerekir. Bunun için bazı doktorların tavır koymalar sonucu değiştirmez.
Kaynak: hayrettinkaraman.net
Kaynak: hayrettinkaraman.net
