'Havalandırmaya Bile Çıkamadık'

Kumkapı Geri Gönderme Merkezi İstanbul’da yasal olarak 'sorunlu olan yabancı uyruklu kişilerin' idari gözlem altında tutuldukları bir yer.

Dünyanın dört bir yanından çeşitli gerekçelerle Türkiye’ye gelmiş yabancıların gönderildiği bu merkezde, yasal prosedürler tamamlanana kadar sığınmacıların konaklama ve yemek ihtiyaçları karşılanıyor.

Başbakanlığa bağlı Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun (TİHK) Kasım ayında yayınladığı ‘İstanbul Geri Gönderme Merkezi’ raporunda merkezin şartlarına ilişkin yapılan incelemenin sonuçları yer alıyor. "İnsan hakları ihlallerine yol açacak derecede olumsuz" olduğu belirtililen raporda, merkezde kalanların havalandırmaya çıkamama, merkezin kapasitesinin yeterli olmaması gibi sorunlar dile getirilmişti.

Türkiye İnsan Hakları Kurumu'nun Kumkapı Geri Gönderme Merkezi raporuna göre;

* 64 metrekarelik bir alanda 40 kişi kalabiliyor.

* Merkeze günlük ortalama 30-40 kişi girip, aynı sayıda kişi de çıkıyor.

* Bu kişilerin ortalama kalış süresi bir kaç gün ile bir kaç hafta arasında değişiyor.

* Ancak kişi ülkesine gitmek istemiyor ya da iltica başvurusunda bulunuyorsa bu kalış süresinin 3-4 aya kadar uzayabiliyor.

* Merkezdeki odaların ve yatak sayısı yeterli değil, hijyen konusunda sıkıntılar var.

* Yatakhanelerde ciddi anlamda böcek sorunu var.

* Merkezde kalanlar düzenli olarak havalandırmaya çıkamıyor.

* Sağlık hizmetleri yeterli değil, haftada bir gün doktor geliyor.

Rapora göre, üç katlı binanın kapasitesi 200'ü erkek olmak üzere 300 kişi. Ancak kalanların sayısı zaman zaman 500 kişiye kadar çıkabiliyor.

Sıklıkla kapısında yapılan eylemlerle, dışarıya sesini duyurmaya çalışan misafirleriyle anılan merkezde bir süre kalmış yabancılara Al Jazeera ulaştı ve merkezde geçirdikleri günlerini konuştu.

'80 gün kaldım, havalandırmaya hiç çıkmadım'

D.İ, 33 yaşında bir Çeçen göçmen. Evli ve beş çocuk babası, 2013'te 80 gün boyunca Kumpakı'daki merkezde kaldığını söyledi. Merkezin çok kalabalık olduğunu, odaların ve ranzaların yetmediğini anlattı. Merkezin çok havasız olmasından şikâyetçi olduklarını belirten D.İ, 80 gün boyunca hiç havalandırmaya çıkarılmadıklarını iddia etti:

"Kaldığım oda 24 kişilikti ama bazen 30 kişi de olabiliyordu. Bazıları yerde yatıyordu. Müslümanlar için küçük bir mescit vardı, bazen yer olmayınca orada bile yatanlar oluyordu. Biz namaz kılmak için onları kaldırmak zorunda kalıyorduk. Havasızlıktan ve kalabalıktan odalarda sürekli ağır bir koku olurdu."

Banyo ve tuvaletlerin durumunun da kötü olduğunu belirten D.İ'ye göre, bazı tuvaletlerin kilidi, bazılarının kapısı yoktu. Tuvaletin önünde uzun kuyruklar oluyordu ve merkezde sürekli bir doktor olmadığı çin sıkıntılar yaşıyorlardı:

"İçeride oturan herkes boğaz ağrısından şikâyet ediyordu. Herkes öksürüyordu. Öksürük hiç gitmiyordu. Hem de boğazımız hep ağrıyordu. İyileşse bile bir hafta sonra yeniden başlıyordu. Galiba havada bu mikroplar olduğu için iyileşmiyorduk."

Aileleriyle görüşmelerine ise sadece 5-10 dakika izin verildiğini anlatan D.İ. şöyle devam etti:

"Eşim, otobüs tramvay kullanarak uzun bir yolculuk sonrası oraya geliyordu. Çocuklar her zaman gelemiyordu. Görevliye 'Uzaktan geliyorlar, biraz fazla görüşelim' diyordum ama dinlemiyorlardı. Ama bazılarına 2-3 saat izin verdikleri oluyordu. Bir de birkaç küçük görüşme odası vardı. Büyük ortak görüşme odası yerine eşimle ve çocuklarımla orada görüşmek istiyordum ama bazı görevliler izin vermiyordu. Polise göre değişiyordu izin meselesi."

'Yer olmadığı için insanlar koridorlarda yatıyordu'

Kumkapı Geri Gönderme Merkezi’nde beş ay kaldığını söyleyen A.A., en çok kalabalık odalardan ve temizlik sıkıntısından şikâyet ettiklerini ifade etti:

"Çok sıkışık kalıyorduk. Bir düzen yoktu. Yataklar yetmiyordu. Yer olmadığı için insanlar mescitte, koridorlarda, yerlerde yatıyordu. Bazen bir kerede 50 kişi geliyordu. Yer sıkıntısı vardı."

Merkezin hijyenden yoksun olduğunu söyleyen A.A odalarda ve yataklarında çok sık böceklere rastladıklarını anlatıyor:

"Odalar böceğe karşı birkaç kez ilaçlandı ama buna rağmen böcek sorununu çözemediler. Çünkü bina ahşaptı ve böcekler yumurtalarını tahtaların arasına bırakıyorlardı. İlaçlansa da bir iki hafta sonra tekrar böcek oluyordu. Bazı arkadaşları çok ısırdığı için böcek yaraları da çok oluyordu. Merkezden giden bir arkadaşımızın yatağını temizledik. Adeta bir böcek yuvasına rastladık."

Ailesi ile görüşebildiğini ancak görüşme sürelerinin çok kısıtlı olduğundan yakındı ve beş ay boyunca üç kez havalandırmaya çıktığını, bu izinlerde de açık havaya bir saat izin verildiğini belirtti.

'Kumkapı'da asıl sorun bina'

TİHK’nın raporunu hazırlayan komisyonda görev yapan Avukat Fatma Benli, Türkiye’deki diğer geri gönderme merkezlerine kıyasla Kumkapı Geri Gönderme Merkezi'nin şartlarının çok daha kötü olduğunu belirtti. Benli, Kumkapı'daki asıl sorunun bina ile ilgili olduğuna dikkat çekti.

"Eskiden idare mahkemesi olan bu bina, şehir içinde ve çok eski. Merkezde ortalama bir, bir buçuk ay kalan bireylerin alıkonması için asgari standartları içermiyor. Binanın kapasitesi yeterli değil. Merkez aşırı derecede kalabalık olunca burada tutulanlar için gereken insani şartlar sağlanamıyor."

Benli, binada hem ülkelerine geri gönderilmek için tutulanların barındırıldığını hem de genel olarak yabancılara ilişkin idari işlemlerin yapıldığını ve binanın kapasitesinin bunlara yetmediğini ifade etti:

"Burada tutulanların havalandırmaya çıkamamalarının gerekçesi olarak, güvenlik zafiyeti gösteriliyor. Özellikle havalandırmaya çıkmama meselesi, acil olarak çözülmesi gereken temel bir sorun. Bu noktada merkezin yeni bir binaya taşınması, bu binanın, tutulanların kaldıkları süre içinde temel ihtiyaçları düşünülerek dizayn edilmesi sorunları azaltacaktır."

Sümeyye Ertekin / Al Jazeera