Osmanlı'da nüfus idaresi ve bir nüfus kağıdı örneği

Osmanlı devletinde ilk nüfus sayımı 1831 yılında II.Mahmud döneminde yapıldı. Bu sayımın amacı Yeniçeri ordusunun yerine kurulacak olan ordu için ülkedeki nüfusun tespiti ve gayrimüslim nüfusun tespiti ile alınabilecek cizye miktarını belirlemekti.

1870 tarihine gelindiğinde “İdare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi” ile il idarelerine emlak ve nüfus memurları atanmaya başlandı. Ve bu nizamnamenin 31.maddesi gereğince nüfus memurları il içerisinde emlak ve arazinin nüfusa ait kayıtları düzenlemek, doğum, ölüm, yer değiştirme ve pasaportlara ilişkin işlemleri yürütmekle görevlendirildiler.

1876 tarihli Kanun-u Esasi’nin 8’inci maddesinde de “Devlet-i Osmaniye tabîiyetinde bulunan efradın cümlesi herhangi din ve mezhepten olur ise olsun bilâ istisna Osmanlı tabir olunur ve Osmanlı sıfatı kanunen muayyen olan ahvale göre istihsal ve izae edilir.” hükmüyle bu görev “Anayasal görev” hale getirildi. 1884 yılında ise nüfus hizmetlerini yürütmek üzere Nüfusu Umumiye Müdüriyeti kuruldu. Bu kurum 1889 yılında çıkarılan “Sicilli Nüfus Ahali İdare-i Umumiyesi” adıyla asıl hizmetinin yanında pasaport kalemi, mürur kalemi, vilayet kalemi, dersaadet kalemi gibi alt kademelere ayrılarak yapılandırıldı. Nüfus idaresinin bu şekilde düzenlenmesinin ardından ise ilk nüfus tezkeresi dağıtılmaya başlandı.

Bu nüfus tezkeresi Osmanlı döneminde Suriye bölgesinden bir nüfus tezkeresi.

İsmi: Ahmed Efendi,Baba adı: Şeyh Ali Kassam,Yaş: 37,Doğum tarihi: 1273,Dini: İslam. İkinci sütunda eşkal, kişisel özellikler: Boy:orta,Göz rengi: Ala,Bıyık Sakal: Kara,Alameti farikası: Beyaz
Alt kısımda matbu yazıda ise yukarıda ismi, şöhreti geçen şahıs Devleti Aliye’nin tabiiyetine haizdir ve bu suretle ceride-i nüfusda kaydı vardı, bu sebeple tezkeresi hazırlanmıştır şeklinde bir açıklama mevcut.

Nüfus tezkeresinin arka sayfasında ise sicili nüfus nizamnamesinin dördüncü maddesinin yazılı. Buradaki açıklamada nüfus tezkeresinin nerelerde ne şekilde kullanılacağı ile ilgili bilgiler içermekte. Evlilik, gayrimenkul alım satımı, memuriyete giriş ve polis muamelatında gösterilmesinin zorunlu olduğu belirtilmiş. Gösterilmediği hallerde nüfus tezkeresi çıkarılıncaya kadar herhangi bir işlem yapılamayacağı, tezkerenin gösterilmemesinin reddedilmesi ve meşru bi sebebinin olmaması halinde ise bir mecidiye altına kadar para cezası uygulanacağı ya da yirmi dört saatten bir aya kadar hapis cezası ile cezalandırılacağı, askerlik zamanı geldiği halde kaydını yaptırmamış olanların ise doğrudan askere alınacağı belirtilmiştir. (Ömer Aymalı / Dünya Bülteni)