'Kırmızı çizgiler' tartışmaya açılıyor

Anayasa Uzlaşma Komisyonu'nda partilerin kırmızı çizgileri olarak tanımladığı maddelerin tartışılmasına başlanacak.

Anayasanın ilk üç maddesi, bunların değiştirilmesini yasaklayan dördüncü madde ve vatandaşlık tanımı ile anadilde eğitim hakkını engelleyen maddelerle ilgili görüşmeler yarın başlayacak.

Anayasa Uzlaşma Komisyonu, Ekim 2011’de başlayan çalışmaları kapsamında bugüne kadar 59 madde üzerinde uzlaşma sağladı, 113 madde ise şerhli olarak yazıldı.

12 Eylül ruhu

Ancak, Anayasa’nın devletin cumhuriyetin nitelikleri ve dilini düzenleyen ilk üç maddesi, bunların değiştirilmesinin teklif dahi edilmesini yasaklayan dördüncü maddesi, ‘Türk vatandaşlığı’ tanımını yapan 65. maddesiyle “Eğitim ve öğretim hakkı ve ödevi” başlıklı 42. maddelere, CHP ve MHP’nin bunları baştan kırmızı çizgi ilan etmesi nedeniyle neredeyse hiç dokunulamadı.

Bu konudaki temel görüşlerini önceki aşamalarda ortaya koyan dört parti, 12 Eylül ruhunu temsil eden temel bu düzenlemelerden sadece mevcut anayasanın devletin şekliyle ilgili 1. maddesindeki “Türkiye Devleti, bir Cumhuriyettir” düzenlemesinde uzlaşabilmişti. Kürt sorunu başta eşitlik ve özgürlük taleplerini karşılamak için hayati öneme sahip gösterilen bu maddelerle ilgili şimdi kritik aşamaya gelindi.

Darbenin 'değiştirilemez' maddeleri

Komisyonun yarından itibaren üzerinde yeniden ve belki son kez çalışacağı ilk üç ve bunların değiştirilmezliğini düzenleyen dördürcü maddeleri şöyle:

Madde 1: Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir. (Üzerinde uzlaşıldı)

Madde 2: Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir.

Madde 3: Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanunda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Millî marşı İstiklal Marşı’dır. Başkenti Ankara’dır.

Madde 4: Anayasanın 1. maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile, 2. maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3.maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.”

Başörtüsü ve anadilde eğitim hakkı

Görüşülecek maddeler arasında, okullara-derslere başörtülü girilmesini önleyen ve Kürtçe başta anadilde eğitim hakkını engelleyen 42. madde de bulunuyor. Söz konusu maddenin sorunlu bazı fıkraları şöyle:

Madde 42: Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve inkılâpları doğrultusunda, çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre, Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Türkçeden başka hiçbir dil, eğitim ve öğretim kurumlarında Türk vatandaşlarına ana dilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez...

Komisyon’da partilerin vuruşacağı diğer önemli madde, Kürt sorununa eşitlikçi-adil çözüm talebinin merkezinde yer alan vatandaşlık tanımıyla ilgili madde olacak. Anayasanın ‘Türk vatandaşlığı’ başlıklı maddesinin ilk fıkrası şöyle:

Madde 46: “Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür.”

Bu arada BDP, ‘Anadilini kullanma hakkı’ başlıklı bağımsız bir madde de önermişti. Yalnız, AKP dahil diğer partiler bu teklife destek vermemişti. Komisyon, yarınki oturumunda bu teklifi de tartışacak.

Partiler ne diyor

Nasıl bir vatandaşlık: Vatandaşlık tanımıyla ilgili 66. madde konusunda AK Parti, “Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı” ifadesini, BDP ise “Türkiye vatandaşlığı” kavramını gündeme getirmişti. CHP, aynı konuda”Türk vatandaşlığı”, MHP, ise “Türk vatandaşı” ifadesini öneriyor. AKP ayrıca “devletin dili Türkçe’dir” düzenlemesinden vazgeçilip, “Devletin Resmî dili Türkçe’dir” düzenlemesi de istemişti.

Anadilde eğitim: BDP, “Eğitim ve öğrenim hakkı-ödevi” başlıklı maddeye, “Herkesin nitelikli ve anadilinde eğitim ve öğrenim görmesini sağlamak devletin başta gelen ödevlerindedir” hükmünün eklenerek anadilde eğitimin anayasal güvence altına alınmasını istiyor. CHP ise, “Devlet, herkesin eğitim ve öğrenim hakkından eşit, etkili ve kesintisiz biçimde yararlanmasını sağlayacak gerekli tedbirleri alır” hükmünün metne eklenmesini talep ediyor. AKP ve MHP ise anadilde eğitime kapı aralayacak bu önerilere karşı çıkıyor. Başbakan Erdoğan daha geçen hafta anadilde eğitimin ‘bölücü’ olduğu için demokrasi paketine bile girmeyeceğini açıklamıştı.

Atatürk mlliyetçiliği: AKP, 2. maddede yer alan ve cumhuriyetin nitelikleri olarak sayılan “Atatürk milliyetçiliğine bağlı” ifadesi dahil bazı ifadelerin çıkarılmasını da isterken şu düzenlemenin yeterli olacağını savunuyor.