Nimet Baş: Darbeleri önleyen hukuk sistemi olmalı

Bozkırın Tezenesi’nin vefatı sebep oldu bu söyleşiye... Sabah televizyon izlerken aldım acı haberi... İç Anadolu’nun içten ve içli sesi son nefesini vermişti. Onu bilenler demeyelim, zira herkes biliyor, ama tanıyanlar, birer birer arayıp, son bir söz söylüyorlardı veda niyetine... Sesi, sazı, mütevazılığı, insanlığı, halka saygısı, insanda ne olursa olsun kötüyü aramaması, bu toprağa olan aşkı, garipliği... Her sayılan insanca, candan, bu topraktan... Türkülerinde ve bozlaklarında o imbikten süzülmüş insan felsefesi, nasıl olur da sadece hayatının tek bir günü okula gitmiş birinden çıkar? Çıkıyor işte, Aşık Veysel de öyle değil miydi? Bu bir ruh mirası, Dadaloğlu’ndan, Yunus Emre’den, Karacaoğlan’dan ve daha pek çoklarından gelen... Ve tabii ki ayak ucuna gömülmeyi vasiyet ettiği babası Muharrem Ertaş’ın mirasıydı bize o... Sadece millet olarak değil, tüm dünya tarafından kabul edilmiş bir sanatçıydı. UNESCO’nun ‘Yaşayan İnsan Hazinesi’ listesinde yer alması bu sebeple...

Devlet sanatçılığını reddederken bile mütevazılığını koruyup, sadece “Ben halk ozanıyım. Kabul etmem ayrımcılık olur diğer ozanlara” dedi, bir kez daha taht kurdu gönüllere... Ama bir ödülü çevirmedi, TBMM’nin verdiği büyük hizmet ödülünü. Meclis halkın, o da halkın ya, bu sebeple!

Bütün bunlar kafamda, televizyonda onu anlatanları dalmış izliyordum, Nimet Baş (Çubukçu) bağlandı. “Ben asla Neşet Ertaş’ı anlatmaya yeterli biri değilim. En fazla kendi hayranlığımı anlatabilirim!” diye girdi söze. Ertaş’ı kalpten seven biri olduğunu anladım, bu mütevazı girişten! Devam etti, “Ben en çok ‘Vay Vay Dünya’sını severim.” “Ben de!” dedim kendi kendime... Bu türküsü pek bilinmez Ertaş’ın, en sevenleri bilir ancak...

Derken spiker, “Meclis Üstün Hizmet Madalyası’nın verilmesine siz önayak olmuştunuz. Hatta bu ödülü kabul etmesinde de sizin etkili olduğunuz söylenir ” deyince, yine cevabı kalbimden vurdu beni; “Yok öyle demeyelim. Ben önermiştim, kararı hep birlikte verdik. Aslında kararı halk çoktan vermişti, bizimkisi aracı olmaktı!”

Ben nedense Nimet Baş’ı hep biraz duruşundan, hanım ağa gibi görmüş biri olarak çok şaşırmıştım, aslında galiba biraz da utandım önyargımdan...

Sarıldım telefona, hemen bir randevu istedim; “Neşet Ertaş üzerine konuşalım mı?” diye... Cevap yine şaşırttı; “Karşılıklı türkü söylemişliğim vardır ama o büyük insanı anlatmak beni aşar!” Israr ettim, “Darbeleri de konuşmak isterim ayrıca” dedim. Kırmadı, kabul etti.

Ertaş’ı andık içtenlikle... Ardından geldik başkanlığını yürüttüğü Meclis Darbeleri Araştırma Komisyonu’nun icraatlarına... Daha bilinmedik pek çok şey olduğuyla başladı sohbetimiz, sonuçta geldiğimiz nokta ise demokrasinin henüz garanti altında olmadığıydı!

Çiller’in söyleyecekleri her şeyi değiştirebilir!

- Darbeleri Araştırma Komisyonu 300 kişiyi dinleyecek demiştiniz. En çok merak edilen Tansu Çiller. 15 yıl aradan sonra ilk kez konuşacak... Konuşacak mı?

Sanıyorum konuşacak.

- Ne zaman?

Kasım ayında.

- En çarpıcı konuşmalardan biri o olacaktır herhalde?

Öyle ümit ediyoruz. Anlatacakları çok şeyi değiştirecektir. Ama biz komisyon olarak bir yargılama, bir sorgulama yapmıyoruz. Bu şekilde ifade almıyoruz. Bunun özellikle bilinmesini istiyoruz. Çünkü bazen, “Şu kişinin ifadesine başvurulacak” deniyor. Öyle bir görevimiz yok bizim. Biz insanların bilgisine başvuruyoruz. Meclis çatısı altında ilk kez bu anlamda bir komisyon kuruldu. Çok önemli ve tarihi bir görev yapıyoruz. Bizim amacımız darbe süreçleriyle ilgili Türkiye’nin önüne doğru bir fotoğraf koymak. Dolayısıyla o dönemlere tanıklık edenlerin samimi açıklamaları Türkiye’nin geleceğine dair çok önemli yapı taşlarını değiştirecektir.

- Tansu Çiller’in açıklamaları öyle olacak mı sizce?

Öyle olması gerekir. Öyle olacağını düşünüyorum. Birçok siyasinin tanıklığı bizim için çok önemli. Ama siyasetçi şundan çok kaçınır; söylediği şeyi eğer ispat edemeyecekse konuşmaz. Diyelim ki bir asker gelir, “Bunu öyle yapmayın” der. Eğer bu sözlü uyarıyı ispat edemeyecekseniz anlatmazsınız. Çünkü yarın bir gün o asker, “Onu söylemedim” der, tazminat davası açar. Başka başka şeyler olur. İnsanlar bunlarla uğraşmak istemez. Ama bu ülkede siyasetle uğraşan herkes çok iyi bilir ki, onlara ben de dahilim, bu ülke siyasetçisi ihtilal anayasasının kurguladığı vesayet sistemi içinde siyaset yapar, yaptı! İşte bu yüzden Darbeleri Araştırma Komisyonu’nun yaptığı iş çok önemli. Bu sistemin kırılması yolunda atılan adımlar bunlar. Eğer bugün korkup söyleyemediklerimiz olursa, geleceğe dair korkularımızın sürmesine yol açarız. Gelin konuşalım, açık yüreklilikle paylaşalım. Bütün dünyada bu böyle olmuştur. Gerçeğin ortaya çıkmasını istiyorsak ve samimi bir yüzleşmeden yanaysak eğer, bunu çok açık yüreklilikle konuşarak başarabiliriz ancak. Benim, bilgilerini bizimle paylaşacak insanlardan böyle bir beklentim var.

- Çiller’le özellikle ne konuşacaksınız?

90’lı yılları ve 28 Şubat dönemini konuşacağız ağırlıklı olarak. Postmodern son darbeyi! Şimdi gerçi darbe denmiyor.

- Denmiyor mu?

Bakın, 28 Şubat’la ilgili bazı siyasetçi veya asker kökenli kişileri dinlerken bu soruya cevap istediğimizde, “Bu cevabın sizi zora sokacağını düşünüyorsanız tutanakları kapattıralım, bizim bilgimiz olsun” diyoruz. O zaman konuşmalar çok farklı oluyor. İnsanlar daha çok güven duyuyor ve konuşuyor. O anlattıkları da bize birçok konuda yol gösteriyor. Ama şunu gözlemledim ki, hiçbir şekilde, hiçbir asker ve siyasetçi, o dönemin Genelkurmay Başkanı İsmail Hakkı Karadayı da dahil, “28 Şubat bir darbedir” demedi. Tam aksine, “Bu darbe değildir. Anayasal bir sistemde Milli Güvenlik Kurulu’nda alınmış kararların uygulanmasıdır” dedi. “Ama buna postmodern darbe demişti İkinci Kuvvet Komutanınız!” dediğimizde de, “O onun düşüncesizliği” tarzında bir cevap verdi. Bugün darbeciler darbe yaptıklarını kabul etmiyorlar, birinci problem bu. Aslında en büyük problem bu.

Darbecilerin hiçbiri pişman değil biz o pişmanlığı görmek istiyoruz!

- Darbeciler darbe yaptıklarını kabul etmiyorlar, en büyük problem bu dediniz...

Evet. Oysa, biz meselelerle yüzleşirken her şeyden önce bir pişmanlık duygusunu, bir nedameti de algılamak istiyoruz. “Bu yanlış yapıldı, ben yanlış yaptım” diyebilmeliler.

- Diyebilen yok mu hiç?

Bu özeleştiri hiçbirisinde yok. Hiçbir şekilde, hiçbirinde bir pişmanlık duygusu hissetmedim ben.

- Darbe teşebbüsünde bulunanlar “Laikliğe karşı bir gidiş var, cumhuriyeti korumak bizim görevimiz” diyor, bunu anayasal hak olarak görüyorlar. Sizce de bu anayasadan kaynaklanmıyor mu, siz de hukukçusunuz...

Devletin güvenliği söz konusu olduğu zaman ordunun yönetime el koyabileceğine dair bir haktan söz ediliyor ama bana göre İç Hizmet Kanunu’nun 35. maddesi de onlara o hakkı vermez. Bu başka bir şeydir. Tehdit algısı, bunu nasıl yorumladığınızla ilgilidir. Demokratik bir ülkede tehdit algısı böyle yorumlanmaz. Sizin ülkenizde, sizin askeriniz iç tehdit algısını bu toplumdaki tüm farklı kesimlere yöneltmiş; dindarlara, komünistlere ve Kürtler’e... Yani asker kendine göre bir tehdit algısı oluşturuyor. İşte bunu sorgulamamız gerekiyor bizim. Tehdit algısı nedir, hangisi tehdit algısı? Kürtler mi, dindarlar mı, komünistler mi? Toplumdaki farklılıkları birlik içinde tutup, sorunları çözmek yerine, darbelerde en fazla kullanılan kavramdır milli birlik ve beraberlik kavramı. Tam 31 yerde geçer 82 Anayasası’nda. Bu mudur milli birlik kavramı? Farklılıkları yok ederek, farklı düşünenleri ortadan kaldırarak mı bu birlik sağlanır? Demokrasi bu değildir. Bizim askerle demokrasi kavramı üzerinde çatışmamız var. Onların demokrasi anlayışıyla bizim demokrasi anlayışımız çatışıyor. Onlar siyasilerin seçimle gelip seçimle gidebileceklerini, bir siyasi partinin iktidara gelmesinin anlamının, onun fikirlerine bu halkın oy verdiğinin kabulüyle başladığını kabul etmiyorlar. Ben toplumun önüne çıkıyorum, “Ben böyle yapacağım. Bana oy verin” diyorum. Onlar da veriyor. Eğer o dediklerimi yapamıyorsam ve bana bunu yaptırmayacak başka bir güç varsa, işte o toplum demokratik bir toplum değildir, vesayet altında bir toplumdur.

- Siz daha önce “Darbe riski hâlâ var” demiştiniz. Balyoz Davası’ndan sonra fikrinizde değişiklik oldu mu?

Ben bunu söylediğimde herkes “Yok öyle bir şey!” diyor ama bu riskin olmadığını söyleyebilmek için çok yakın tarihimizde, hatta şimdilerde yargılaması yapılan olaylara bakmak gerekiyor. Yani bir yargılama yapılıyor olması, hüküm veriliyor olması, caydırıcılık anlamında çok önemlidir ama “Adam öldürmenin cezası var diye, insanlar adam öldürmüyor” diyebilir miyiz? Dolayısıyla bu suçun ortadan kaldırılması, bir daha hiç olmayacağına olan inanç, çok iyimser bir yorumdur.

- Askeri vesayet tümüyle ortadan kalktı diyemiyor musunuz o zaman?

Bunun için zaman gerekiyor... Bir kere sivil ve demokratik bir anayasa yapılması gerekiyor. 12 Eylül Anayasası’nın en önemli özelliği, fiili darbe yapılmadan da, devletin, sivil ve askeri bürokrasinin kendi mekanizmaları içinden yönetilmesine elverişli bir anayasa olması! 28 Şubat sürecinde niye darbe yapılmadı? Çünkü yapılmasına gerek yoktu. Milli Güvenlik Kurulu’nda alınan kararlar neredeyse doğrudan uygulandı. EMASYA Protokolü’yle Kuvvet Komutanı, İçişleri Bakanı’nı pas geçerek, doğrudan valilere emir verme yetkisine sahipti! Eğer asker devleti doğrudan yönetiyorsa, niye ayrıca gelip koltuğa otursun ki! İstedikleri her mekanizmayı kurmuşlardı. Ve bu mekanizmaları kurmaya elverişli bir anayasal yapı halen var Türkiye’de.

- İyi ama AK Parti Hükümeti uzun yıllardır iktidarda... Ona rağmen mi?

Evet, şu andaki sivil irade uzun yıllardır iktidarda, demokrasiye inanılıyor ama kaç zaman geçti, biz bunları hâlâ yeni konuşabiliyoruz. Oysa ki 3 yıl önce darbe planlanıyordu. Yani bir yargılama başladı, birtakım askerler hüküm giydi diye bir daha hiç darbe olmayacak demeyi ben çok inandırıcı bulmuyorum. Türkiye’nin demokratik mekanizmalarını çok daha fazla güçlendirmesi gerekiyor. Dolayısıyla, “Askerler bir daha buna cesaret edemezler, çünkü yargılanıyorlar” denemez. Elbette bunların çok olumlu etkileri olacaktır. Ama ben bütün geleceğimize dair sigorta olarak görmem bir yargılamayı.

- Yani hâlâ askeri darbe riski var?

Tabii ki var!

- Biraz da TSK’nın o Balyoz açıklamasından yola çıkarak mı söylüyorsunuz bunu? “Silah arkadaşlarımızın ve ailelerinin yaşadıkları üzüntüyü derinden hissetmekte ve paylaşmaktayız” diyorlardı...

Ben bu açıklamadan ziyade şuna dikkat ediyorum; şimdi ne deniyor mesela, “Darbe olacaktı da, Sayın Hilmi Özkök mani oldu” deniyor. Hukuk ve demokratik sistemleri gelişmiş ülkelerde, demokrasiler kişilere göre işlemez. “Hilmi Özkök daha demokratik bir genelkurmay başkanıydı, o yüzden darbe olmadı” diyoruz, değil mi?

- Aslında ötesi de var. “Darbeyi Hilmi Özkök mü engelledi, Aytaç Yalman mı?” bunu tartışıyoruz. Eski Kara Kuvvetleri Komutanı Yalman, “Özkök’ün kaç tankı vardı da darbeyi önledi?” dedi en son...

Evet. Oysa birilerini engelleyen sistem olur gelişmiş demokrasilerde, kişiler değil. Bizim o yolda daha ne kadar çok ilerlememiz gerektiğini bu yorumlardan da çıkarıyorum. Diyelim ki, Özkök’ten aksi düşüncede birisi geldi. Demek ki yine olabilir darbe o zaman. Engelleyen oysa eğer. Bu yüzden engelleyen hukuk sistemi olmalı.

- İyi ki Özkök varmış diyor musunuz?

Demokratik hukuk sistemine inanan birinin genelkurmay başkanı olması, Türkiye’nin bu zorlu süreci olumlu anlamda atlatmasına katkı sağlamıştır diye düşünüyorum.

Bu hafta Hilmi Özkök ve Ertuğrul Özkök’ü dinleyeceğiz

- Darbelere hukuk engel olur dediniz. Askerin, Balyoz açıklamasındaki “Yargının tarafsız karar vereceğine inanıyoruz” vurgusunu nasıl değerlendiriyorsunuz peki?

Yargı konusuna girmek istemiyorum. Ama tabii ki yargılanmalıdırlar. Risk tümüyle ortadan kalkana kadar... Yargılanıyor olmaları, hüküm giymiş olmaları Türkiye’ye bu anlamdaki algıların oluşması konusunda ilerleme kaydettirir. Ama olması gereken şey, sivil ve demokratik bir anayasanın yapılmasıdır. Ve ona bağlı tüm yasaların, ona yol açan düzenlemelerin ve zihinsel altyapının değişmesidir. Bu algıların da değişmesi lazım toplumda. Milletin her ferdinin, tıpkı Avrupa’da birisine sorduğunuzda alacağınız yanıtta olduğu gibi, “Ben ne olursa olsun darbelere karşıyım” demesi lazım. Bunun için toplumsal anlamda hazırlık yapmalıyız. İşte biz Meclis Darbeleri Araştırma Komisyonu’nda onu yapıyoruz.

- Medyadan da isimler dinleyeceğiz demiştiniz. Ertuğrul Özkök’ü dinleyecek misiniz mesela?

Evet. Bu hafta perşembe günü o var.

- Başka bildik kimler var?

Hepsini tek tek paylaşamam ama bu hafta ayrıca Hilmi Özkök’ü dinleyeceğiz. Ben bu safhada bunları söylemekten de çekiniyorum aslında... Zaten gelecek olanlar çok tedirgin. Birçoğu bir şekilde bizimle irtibat kurmaya çalışıyor. Başlarına bir şey geleceğinden endişe ediyor. Oysa dediğim gibi biz öyle bir ortam oluşturmuyoruz.

- Mesut Yılmaz’ı dinleyebilecek misiniz peki?

Mesut Yılmaz yazılı olarak sorular gönderildiğinde cevap verebileceğini söyledi. Komisyon da yazılı bir şekilde dinlemeyi kabul etmedi. Dinlemeyeceğiz.

- Böyle bir şey mümkün yani?

Evet. Israrcı olamayız.

GAZETE VATAN