Prof. Dr. Şener Üşümezsoy: Türkiye'nin üç bölgesi deprem riski altında

İstanbul Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şener Üşümezsoy, Türkiye'de 3 farklı bölgenin her an deprem riski ile karşı karşıya bulunduğunu söyledi. Üşümezsoy'a göre deprem riski bulunan bölgelerden biri Bingöl ile Elazığ Palu arasındaki geçen yüzyıllarda kırılmayan Doğu Anadolu fayının bir bölgesi. İkinci risk bölgesi 1600'lü yıllarda kırılan Aydın'dan Denizli'ye Denizli'den batıya doğru Kuşadası'na doğru giden Menderes Vadisi'nin kuzeyi kenarı fay hattı. 1939 depremi Erzincan'ın batısındaki fay hattını kırdı. 1992 depremde ise 1939 yılında kalan fayın 30 kilometrelik küçük bir kısmını kırdı. Ama kırılmayan Tanyeli denilen yerden Karlıova'ya giden 100 kilometrelik bir fay hattı var. Söz konusu bölüm de üçüncü riskli bölge.

Erzincan depreminin 20. yıl dönümü nedeniyle Erzincan'a gelen Üşümezsoy, çeşitli ziyaret ve incelemelerde bulundu. Cumhuriyet Meydanı'nda kurulan evi ziyaret eden Üşümezsoy, evin sağlamlığını mekik çekerek test etti. Erzincan Üniversitesi Meslek Yüksekokulu Acil Durum ve Afet Yönetimi Bölümü öğrencileri tarafından vatandaşlara verilen bilgiler hakkında fikir sahibi olan Üşümezsoy, Türkiye için 3 bölgenin deprem riski taşıdığına dikkat çekti. Ziyarette sporcu kişiliği ile tanınan Jeoloji Mühendisi Prof. Dr. Şener Üşümezsoy evin sağlamlığını mekik çekerek test etti.

İstanbul ve Marmara bölgesinin deprem açısından güvenli olduğunu ve Van depreminin Doğu Anadolu Bölgesi'nin deprem haritasını değiştirdiğini belirten Prof. Dr. Şener Üşümezsoy, "İstanbul'u Erzincan'da konuşmak ilginç. 1999 Marmara depreminden sonra tüm arkadaşlar bugün büyük bilimsel görüntüler ile konuşmaya çalışan arkadaşların söyledikleri yazdıkları tümü yırtıldı. Çünkü 180 kilometre fay kırılacak 8.1'lik deprem olacak dedikleri yerde ne fayı biliyorlardı ne de deprem büyüklüğünü. 1939 yılında 7.8'lik deprem oldu ama 400 kilometrelik fay kırılmıştı. Marmara'da bu ölçü ile hareket edersek benim vurguladığım Marmara'da 180 kilometrelik bir fay yoktu. Nitekim daha sonra gemilerle yapılan araştırmalar 110 kilometrelik bir fay Yeşilköy'den Gaziköy'e kadar giden bir fay var. 7.5'lik bir deprem deniyordu. Oysaki buna da itirazımız oldu ve Marmara'da depremler 50 kilometreden daha kısa bir fay Kumburgaz çukurunda kalmış durumdadır. Ama bu büyüklükleri açısından olayı Erzincan'da vurgulamak açısından ilginç. 350 - 400 kilometrede 7.8 şiddetinde yapan bir deprem 50 kilometrede ne yapar diye düşünürsek buradaki 7 ile 8 kat daha düşük bir depremdir. Bugün yapılan çalışmalar İstanbul'da benim ilk söylediğim noktayı artık kendi görüşüm gibi söylediğim olgular aslında yapılan bilimsel araştırmaların sonucudur. 1894 yılında Çınar çukuru kırılmış ve boğaz ve İstanbul'da Çekmece'ye kadar bir risk almamıştır. 1912'de Tekirdağ Silivri kırılmıştır. Yerde 50 kilometre kırılmayan bir yer kütlesi var. Son yapılan çalışmalarda İmralı'nın güneyinde ben 17 Ağustos'ta ya İmralı'nın güneyinde veya Düzce'de kırılacağını Adalar'da kırılmayacağını söylediğim noktada Düzce'de kırıldı ve Adalar'da hiçbiri yoktur. Fay orada 1894'te etkisini yitirmiştir. İmralı'nın güneyindeki fay hattı da gerçekten İstanbul için değil ama güney için yani Bursa, Bandırma ve çevresi için risk taşıyan bir olgudur. İstanbul için beklenen bir deprem tehlikesini somutlarsak Kumburgaz çukurundan Silivri ile Büyükçekmece arasında 7 şiddetinin altında 6.5 şiddeti civarında bir risk var. Bu risk de uygun zeminde yapılan modern binalar ile önlenmiş olur yıkım olmaz. Örnek olarak Erzincan 1992 depreminde öncü olarak meydana gelen depremin şiddeti 6.1 idi ve pek bir şey olmamıştı. Ancak daha sonra 6.8 şiddetinde bir deprem oldu ve ondan sonrada artçı bir deprem olarak Çağlayan'da bir deprem oldu. Bunların toplam uzunluğu 30 kilometre kadardı. İstanbul'daki fayın da uzunluğu yani risk taşıyan fayın uzunluğu 35 kilometredir. Bu anlamda da 6.5 ve 7 şiddetindeki bir riski Erzincan modeliyle gösterebiliriz." dedi.

"VAN'IN RİSK ALTINDA OLDUĞUNU VURGULADIM"

Van'da meydana gelen depremlerin artçı depremler olmadığını, bunun aslında orada oluşan yeni fay hattından meydana geldiğini savunan Üşümezsoy, şöyle konuştu: "Van depremi olduğunda; Van bloğu Van Gölü'nün derin kesimiyle birlikte Van'ın kuzeydeki sığ kesimi ve Erciş'in altına doğru bir kayma yapmıştır. Daha doğrusu Erciş ve Van'ın kuzeyindeki blok güneye doğru bindirmişti. Oradaki 7.2'lik depremden sonra bir dizi artçı depremler oldu. Bunlar Van'ı çok az etkiledi çünkü asıl depremler Erciş'in altında patlıyordu. Ama bu bittikten sonra herkes Van'daki enerji boşaldı dediği zaman tam tersi ben Van depremi Doğu Anadolu'nun deprem haritasını değiştirdi. Bu anlamda da Van'daki risk Bitlis'ten Muş'a Muş'tan da Van'a doğru giden bir hatta oluşuyor diyerek yeni bir yaklaşım ama asıl altını çizdiğim Van'ın bir sıkışma altında kaldığı ve dolayısıyla Van'daki faylarda risk altında olduğunu vurgulamıştım. Nitekim 5.7 ve 5.9 şiddetinde deprem olduğu zaman Van'da herkes ona artçı deprem derken ben aslında bunun yeni bir fay başladığını vurgulamışdım. Bunun üzerine Van'da yıkım büyük oldu çünkü hemen şehrin altında olan bir kırılmaydı. Erciş'in altındaki kırılmalar Van'ı etkilemezken Van'ın altındaki küçük bir kırılma Van'ı yerle bir hale getirdi. Benim asıl korkum ise 1648 yılında büyük bir deprem olmuştu. Bu depremde Van'ın güneyinden geçen Gevaş ve Hoşap hattı boyunca oluşan bir depremdi. Hayatso ismi olan bu fay hattında bu depremde Van ciddi bir yıkım yaşamıştı. İşte o depremin gelmesinden korktuğum için Van'ı bekleyen tehlike 1648 diye yazı yazdım ve Van çevresindeki deprem riski diye belirtmiştim. Doğu Anadolu'daki fay Karlıova dan Erzincan' ı ilgilendiriyor anlamında baktığımız zaman Karlıova'dan kuzeye bir sıçrama yapıyor. Erzurum'un güneyinden yani Karayazı, Tutak, Çaldıran ve Hoy diye İran'a giden bir hat var. Diğeri Bingöl'den geliyor Muş ovasının kuzeyinden Van'a doğru giden bir hattır. Hepsi gelip Hoy civarında birleşiyor. Yani Doğu Anadolu'daki Karlıova düğümü değil Van'ın doğusundaki düğüm riskli olduğu için o bölge ciddi ve riskli bir bölge."

"BURSA VE MUDANYA İSTANBUL'DAN FAZLA RİSK ALTINDA"

Son olarak Türkiye'de 3 farklı bölgenin büyük deprem riski taşıdığını belirten Prof. Dr. Şener Üşümezsoy, "Net bir şekilde görülebilen veriler ile konuşursak 3 tane bölge söylemek mümkün. Bir tanesi Bingöl ile Elazığ Palu arasındaki geçen yüzyıllarda kırılmayan Doğu Anadolu fayının bir bölgesidir. Diğeri ise 1600'lü yıllarda kırılan Aydın'dan Denizli'ye Denizli'den batıya doğru Kuşadası'na doğru giden Menderes Vadisi'nin kuzeyi kenarı fay hattı ve üçüncüsü olarak Erzincan'da meydana gelen 1939 depremi Erzincan'ın batısında ki fay hattını kırdı. 1992 depremde ise 1939 yılında kalan fayın 30 kilometrelik küçük bir kısmını kırdı. Ama kırılmayan Tanyeli denilen yerden Karlıova'ya giden 100 kilometrelik bir fay hattı var. O bölümde kırılma olabilir. Bu 1784 yılında kırılmıştı. Bu kırılma oluştuğu dönemde Erzincan 1939 depreminde olduğu gibi yıkılmıştı. Erzurum hatta Muş etkilenmişti. 1650'li yıllarda kırılan Aydın fay hattının kırılma periyodunun çok net bilmiyoruz. 1784 yılındaki Tanyeli Yedisu Karlıova'daki fay hattının daha önce ne zaman kırıldığını bilmiyoruz ama Erzincan'ın batısındaki 1939 yılındaki kırılma ve onun batıdaki devamı yaklaşık 300 yıl gibi bir ara ile devam etmişti. Ama Erzincan içindeki kırılmalar 1050 ve1200 yıllarından sonra 700 yıl gibi bir süre sonra devam etmişti. Doğuya doğru gidildikçe kırılma periyodu daha da uzuyor. Bu anlamda o fayın Erzincan'ın doğusunda ama Erzincan'ı etkileyecek bir fay hattı olarak karşımızda duruyor. Bingöl'deki fay 1784'lerde Palu ve Sivrice fayları kırılmıştı. Onun batısında kalan kesimde risk var ama oradaki fayın yılda bir santimetrelik bir hattı var. Bu yüzden çok büyük bir birikim yapmış değil olarak görünüyor. Erciş'teki kırılma güneye doğru Erciş'in Van üzerinde yaptığı bindirme gibi Van'da güneye doğru olan Gevaş ve Hoşap'a doğru bindirme yapıyor o bizi korkutan bir olgudur. İstanbul'da Kumburgaz'daki fay hattı 40 kilometrenin altındadır ama onun güneyinde asıl Kuzey Anadolu fay hattının Erzincan'dan çıkıpta İstanbul'da Çınarcık'a kadar geldikten sonra onun ana yolunu İmranlı'nın güneyinden Mudanya üzerinden Bandırma'ya doğru giden bir hatta deprem bekleniyor ve o hatta da 7 şiddetinde bir deprem olabilir ve bu deprem İstanbul'u sarsar ama Bursa ve Bandırma'ya daha fazla bir risk oluşturur." değerlendirmesinde bulundu.