Dersim ile ilgili ilk belge; Jandarma Umum Komutanlığınca hazırlanan Dersim Raporu. Sadece 100 adet basılan ve ''Gizli ve zata mahsustur'' damgalı raporda, özellikle Şeyh Sait İsyanı'nın ardından diğer Doğu illeri ile beraber Dersim'in de önemle dikkate alındığı belirtiliyor.
Raporda yer alan bazı ifadeler şöyle:
''Dersim gittikçe Kürtleşiyor, mefkureleşiyor, tehlike büyüyor. Seyit Rıza'nın hükümete karşı takındığı vaziyetten kendisine husumetleri hasabile müteessir olan bazı aşairin hissiyatının da istifadeye çalışılacaktır.
Dersim, Hükümeti Cumhuriye için bir çibandır. Bu çiban üzerinde kat'i bir ameliye yapmak ve ihtimalatı elimeyi önlemek, selameti memleket namına farzı ayindir.
Son derece zeki, kurnaz ve dessas olan bu halk. Hükümetin naif veya kuvvetli bulunduğuna göre mütcaviz veya mutavaatkardır...''
1935'te çıkarılan ''Tunceli Vilayetlerinin İdaresi Hakkında Kanun'' belgesinde ise ilin mülki ve askeri yönetimiyle ilgili esaslar yer alıyor.
Son derece zeki, kurnaz ve dessas olan bu halk. Hükümetin naif veya kuvvetli bulunduğuna göre mütcaviz veya mutavaatkardır...''
1935'te çıkarılan ''Tunceli Vilayetlerinin İdaresi Hakkında Kanun'' belgesinde ise ilin mülki ve askeri yönetimiyle ilgili esaslar yer alıyor.
Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın bugün Dersim hakkında açıkladığı belgelerde, Dersim bölgesinde yapılan operasyonlarda toplamda 13 bin 806 kişinin hayatını kaybettiği bilgisi yer alıyor.
Dersim ile ilgili üçüncü belge, 2 Kasım 1939 yılında dönemin Dahiliye Vekili Faik Öztrak imzasıyla Jandarma Umum Komutanlığı Başvekalet Yüksek Makamına gönderilen belge. Belgede, Tunceli Kanunu'nun uygulanmasından o güne kadar Dersim bölgesinde yapılan harekatların raporu yer alıyor. Buna göre; 1937 yılında yapılan harekatta 262, 1938 yılında yapılan harekatta 13 bin 160 ve 1939 yılında yapılan harekatta 384, toplamda 13 bin 806 kişinin hayatını kaybettiği bilgisi yer alıyor. Bu üç yılda yapılan harekatlarda toplam 2 bin 967 kişinin sağ olarak yakalandığı, 4 bin 616 kişinin teslim olduğu bilgisi yer alıyor. Harekatlarda ayrıca toplam 199 askerin şehit olduğu, 354 askerin yaralandığı ve toplam 6 bin 117 silahın ele geçirildiği bildiriliyor.
-Halkın batı illerine sevk ve iskanı-
Dersim ile ilgili bir diğer belge, 23 Aralık 1938 tarihli kararname. Kararnamede Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, Başbakan Celal Bayar ve Nafia Vekili Ali Çetinkaya'nın imzaları bulunuyor.
Kararnamede, Tunceli'den batıya nakledilen yaklaşık 12 bin kişinin durumu ele alınarak, 11 bin 683 kişinin sevkinin ve iskanlarının sağlandığı, geriye kalan 514 kişi ile dağlarda ve mağaralarda saklananlarla birlikte 2 bin kişinin de bu kararname ile sevk ve iskanlarının onandığı bilgisi yer alıyor.
Dersim ile ilgili son belge ise dönemin Dahiliye Vekili Şükrü Kaya'nın 27 Eylül 1938 tarihinde Jandarma Genel Komutanlığına gönderdiği, ''Dersim operasyonunun ardından, bugün Batman'a bağlı Sason ilçesinde yapılan harekatın neticelerini ifade eden belge''.
Belgede, kanun ve nizamlara karşı koyan, 1934 yılında sayım yoklaması yaptırmayan, Kaymakam Vekili Kemal'i şehit eden ve ilçe müftüsünü yaralayan, fiilen isyan durumunda olduğu ileri sürülen Sason halkının tamamının Batı illerine nakil ve iskanının yapıldığı belirtilirken, 1935 yılından o tarihe kadar yapılan operasyonlarda 834 kişinin ölü olarak ele geçirildiği bildiriliyor. Çatışmalarda 80 askerin şehit olduğu, 106 askerin de yaralandığı bilgisi de belgede yer alıyor.
AA
