Deprem sonrası yaşanan travma için ne yapılmalı?

Farika Teymur Artır *

Depremi bizzat yaşayanlar doğal olarak depremden en çok etkilenenlerdir. Bunların içinde enkaz altında kalanlar, yakınlarına ulaşamayanlar, ailesini kaybedenler, ciddi yaralananlarda depremin izi daha fazla görülür.

Kitle iletişim vasıtalarının yaygınlaşması ile bu etki topluma dalga dalga yayılır. Ateş sadece düştüğü yeri yakmamakta, her birey, kişiliği, geçmişte yaşadıkları ve depreme hassasiyeti nispetinde travmadan etkilenmektedir.

Van depremi diğer şehirlerdeki depremzedelerde de stres bozukluğu görülmesine, önceki yaşadıklarını tekrar tekrar hatırlamasına, sürekli depremden korkmasına yol açabilir. Travma sonrası stres bozukluğu bir hastalıktır ve tedavi edilmelidir.

Deprem sonrasında kişi neler yaşar?

Depremi bizzat yaşayan kişi önce şok tepkisi verir, şaşkınlık içindedir, donakalır, ne yaptığının farkında değildir. Olayı hatırlamak istemez, bulunduğu yerden uzaklaşmaya çalışabilir, amaçsız hareketlerde bulunabilir.

Bir müddet sonra durumun farkına varır, başına gelenleri hatırlar ve felaketin boyutlarını kavramaya başladığında neler yapması gerektiğini düşünmeye başlar. İşte neler yapması gerektiğini düşünmeye başlama normale geçme sürecinin başlangıcıdır.

Depremzedelerin büyük bir kısmı ilk birkaç dakika, bazısı ise ilk birkaç saatte, bir kısmı da ilk birkaç gün içinde bilinçli şekilde hareket etmeye başlar.

Ne gibi psikolojik durumlar görülür?

Akut stres tepkisinde ufak bir sarsıntıda aşırı korku, çaresizlik ve dehşete düşme tepkileri ortaya çıkar. Yaşadıklarına inanamama, karamsarlık, aşırı sinirlilik, ani öfkelenme, yaşananlarla ve kayıplarla ilgili suçluluk duygusu depremde büyük kayıpları olan kişilerde daha sık görülse de yakınlarında kaybı olmayanda kişilik özelliklerine göre başkalarının acılarından etkilenerek görülebilir.

Hangi belirtiler ortaya çıkar?

Uyuşukluk, dalgınlık, duygusal tepkisizlik, donukluk, hiçbir şey hissetmeme, sadece bir noktaya bakıp dalma. Gerçeklikten uzak olma, yer zaman algısının bozulması, çevrede olup bitenlerin farkına varma halinde azalma, çevreyi ve kendisini olduğundan farklı, yabancı, değişik algılama, depremden öncesinde, deprem esnasında veya sonrasındaki olayları hatırlayamama da görülebilir. Bedensel yakınmalar, çarpıntı, nefes darlığı da ortaya çıkar.

Bir ayda geçmeyen belirtiler neyin habercisi?

Yaşananlar bir ayı geçtiği halde devam ederse travma sonrası stres bozukluğu ortaya çıkmış demektir. Travma sonrası stres bozukluğu, hastalık olduğundan tedavisi yapılmalıdır.

Devamlı depremi yaşamak ne demektir?

Bazı belirtiler yanında flashback dediğimiz, travmatik olayın yani depremin kişinin gözünün önüne tekrar tekrar gelmesi, sürekli depremi düşünmesi, bazen depremden yıllar sonraya kadar devam eder.

Ani ses duyarak korku, kaygı ve heyecanda artma, algı yanılması (illüzyon) ufak bir sarsıntıyla, (kanepeye birinin değmesi gibi) şiddetli deprem korkusu, olayı hatırlatan şeylerle fenalık geçirme, eve uzun süre girememe, yatak odasında uyuyamama da görülebilir.

Depresyon ve hastalıklara yol açar mı?

Uyku bozukluğu, uykuya dalma güçlüğü, uykudan sık uyanma ya da erken uyanıp tekrar uyuyamama, depremi rüyada adeta yeniden yaşama, kâbuslar da görülür. Depresyon ve organik bozukluklara da yol açabilir.

Depremzedelerin acılarının paylaşılması, bu duruma ne kadar yardımcı olur?

Barınma ve beslenme ısınma gibi temel ihtiyaçlarının karşılanması, stresle başa çıkılmasını kolaylaştırır. Kişi kendisini daha güvende hisseder.

Bu aşamada yakınları ve gönüllüler tarafından psikolojik destek verilmesi, acılarının, duygularının paylaşılması da önemlidir. En kısa sürede normal günlük hayata dönülmesi psikiyatrik sorunları büyük ölçüde önler.

* Uzman Psikolog