Richard Cimino* / TIMETURK
Editörlüğünü Cardell K. Jacobson ile Lara Burton’un yaptığı “Modern Polygamy in the United States” (Birleşik Devletlerde Modern Çokeşlilik ) adlı kitap, 2008 baskınından sonra Mormon köktenciliğine yeni akademik bir ilginin sonucu ortaya çıktı. Kitap, medya ve kanun kurumlarının betimlediği yaygın Mormon çokeşliliğinin, dini toplulukların farklılığını ve çokeşli hayat tarzını görmezden geldiğini öne süren geniş yelpazedeki akademisyenleri bir araya topluyor.
Çokeşlilik ABD’de yasak olmasına rağmen, kanun uygulayıcılar, istismar ve küçük yaşta evlilikler olmadığı sürece uygulamayı görmezden geliyor. Baskın, köktenci Ahir Zaman Azizleri İsa Kilisesi’nin (FLDS) işlettiği çiftliğe yapılmıştı. FLDS, ana akım kilise çokeşliliği yasaklamasının ardından 20’nci yüzyıl başlarında kurulmuştu. Teksas Eyalet yetkilileri, 400 çocuğu ve 129 anneyi evlerinden çıkarmıştı. Baskın, küçük yaşta evlilikler ve çocuk tacizleri gerekçesiyle gerçekleştirilmişti. Ancak bu suçlamaların çoğu ispatlanamadı ve çocuklar evlerine geri gönderildi.
Kitapta yer alan isimler, FLDS’nin farklı hayat tarzının dışarıdakiler arasında bir tartışmaya neden olduğunu öne sürüyor. Ana akım Mormonluk ve diğer çokeşli grupların aksine, FLDS, evlilikleri ayarlayan ve üyelerin hayatlarının diğer yönlerini belirleyen peygamber iddiasındaki tek-adama dayanıyordu. FLDS lideri Warren Jeffs, otoriter liderlik, takipçilerini istismardan suçlandı. Jeff yönetimindeki 8 bine ulaşan FLDS üyeleri, Arizona ve Utah’ın kırsal bölgelerinde yaşıyor ve 19’ncu yüzyıl kıyafetleri giyerek grup dışı insanlarla iletişimden kaçınıyor.
Fakat baskının ardından, kilise “peygamberinin” emirleri altında küçük yaştaki (18’in altında) kadınlarla çok eşliliği tavsiye etme uygulamasından vazgeçeceğine söz verdi. Baskın etrafında oluşan kötü kamuoyu, geleneksel olarak erkeklere itaatkâr yetiştirilen kadınları dahi savunmaya geçmek zorunda bıraktı. Heber Hammon ve William Jankowiak gibi kitapta yer alan isimlere göre, bu kadınlar eyalet başkentlerinde medyaya çıkarak çokeşliliğin faydalarından bahsettiler ve kendileriyle uygulamalarını anlattıkları web siteleri kurdular.
Amerikan Kültürü’ndeki Çok Eşlilik
Çokeşlilik, modern hayat tarzına sahip çokeşli bir aileyi anlatan Big Love (Büyük Aşk) adındaki yaygın televizyon dizisi ile yakın zamanda Amerikan kültüründe bir yer edindi. Bu hafta Sister Wives (Kumalar) adında çokeşlilikle ilgili bir dize de yayına girecek. Kitapta yer alanlar, Batı Amerika’da artan şekilde farklı çokeşli grupların ve hareketlerin olduğunu ve bunların izole ve otoriter “tarikatçı” kalıbına uymadıklarını öne sürüyor. FLDS’de meydana gelen bölünmeden ortaya çıkan “Yapıt(the Work)” ya da Yüzyıl Parkı (Arizona’da grubun yaşadığı yer) olarak bilinen daha liberal bir grup, daha eşitlik taraftarı liderlik uyguluyor, kadınların modern giyinmesine ve bağımsız hayatlara izin veriyor.
En büyük çokeşli Mormon grubu Havari Kardeşliği’nin (AUB) 10 bin üyesi bulunuyor. Yaşlılar konseyince yönetilen grup, Amerikan toplumuna karşı daha açık bir duruş sergiliyor. Diğer çok eşli gruplara dair bölümde, antropolog Janet Bennion, dini topluluklar dışında bulunan ve modern hayatta çok evlilik prensibini benimseyen bağımsız çokeşlilerin artışına dikkat çekiyor. Tüm bu topluluklar ve aileler, “kumalarla” yakın dostluğa değer veren ve geleneksel annelerin ve eşlerin sorumluluğuna sahip olmayarak kariyerlerine devam etmeye değer veren kadınları devşiriyor.
Neden çokeşlilik?
Kitapta yer alan yazarlar, kadınlar ya da erkekler için çokeşlilik olgusunun sadece daha fazla cinsellik ya da romantizme indirgenemeyeceğinde fikir birliği içerisindeler. Ayrıca kadınları çokeşliliğe ikna eden şeyin, köktenci Mormonlardaki gibi yüksek finansal güvenlik olmadığını da söylüyorlar. Bunun nedeni, başkalarıyla paylaşsalar dahi kadınların ruhsal-lider-kocalarında kurtuluş hissi bulması.
Başka bir bölümde, Carrie Miles eğer ana akım LDS kilisesi vazgeçip çokeşliliği onaylasa, çok az Mormon kadınının bu tür bir şeye ikna olabileceğini öne sürüyor. Bunun nedeni olarak ana akım kilisenin, çokeşliliğe köktenci Mormonlar için ruhsal değer atfeden uygulama ve öğretilerini terk etmesini gösteriyor. Özellikle, kocanın eşlerine kurtuluş aracı olarak görüldüğü “göksel evlilik” ile ilgili köktenci Mormon öğretisi ve uygulaması, kadın ve erkekleri bu topluluklarda çokeşliliği ister hale getirdiğini iddia ediyor. Bu özellikle, bazı erkeklerin peygamber ve Tanrı’nın seçilmiş liderleri olarak görüldüğü toplumlarda geçerli oluyor. Böylesi elit aileler, kadınların kurtuluş garantisini sağlıyor.
Miles, “Kurtuluş için dağınık özgün bir yeteneğe dayalı göksel evliliği göz önünde tuttuğumuz zaman, çokeşliliği anlamaya başlayabiliriz. Çokeşli Mormonların, başından beri söyledikleri güdü kurtuluş arzusudur, beğenilme, iltifat ya da cinsel çekim değil” diyerek savını neticelendiriyor.
*Çağdaş dini akımlarla ilgili ReligionWatch sitesinin kurucusu ve editörü.
Bu makale Oğuz Eser tarafından Timeturk.Com için tercüme edilmiştir.
