M K Bhadrakumar* / TİMETURK
William Shakespeare'in ‘Venedik Taciri’ adlı oyununun dokunaklı bir sahnesinde Lancelot Gobbo yaşlı babasına, ‘Hakikat gün ışığına çıkacaktır; cinayet uzun süre saklı kalamaz.’der.
Fakat hayatın trajedisi ‘gerçek ortaya çıkana’ kadar genelde böyledir. Gobbo kördür ve oğlunu görmesi zaten mümkün değildir.
2003 yılından bu yana helak olan binlerce Iraklı için, bu savaşın ihtiras ve emperyalist güçler tarafından hâsıl olan bir düzmece olduğu ‘gerçeğinin ortaya çıkması’ teselli değildir.
Bu da, ABD'nin Libya’ya önerilen müdahalesinin, yine ölümlerin olacağı bilinmeyen başka topraklarda, başka bir misafirliğe dönüşmemesi gerektiğinin önem kazanmasının nedenidir.
London Sunday Times’da, Libya’nın doğusunda bir İngiliz özel kuvvetler biriminin ele geçirildiği raporu ‘gerçeğin’ bir kez daha Premiumda olduğunun altını çiziyor. Libya’daki olayları takip edenler Muammer Kaddafi’nin, ülkesinin doğusundaki şehirler, özellikle tarihinde ilk kez önemsiz kalan Bingazi, üzerindeki hâkimiyetini bilirler. Libya, karmaşık bir kabile mozaiğidir ve Batılı istidat Kaddafi'nin en zayıf noktasından (Aşil topuğundan) yararlanmıştır.
Tek seçenek savaş seçeneğidir
İngiliz Savunma Bakanı Liam Fox, geçenlerde London Sunday Telegraph’a; Orta Doğu ayaklanmasının etkisinin geniş kapsamlı olacağını ve yıllarca yankılanacağını ve bunun İngiliz kuvvetlerinin kriz durumlarına nasıl tepki vereceği sorusunu gündeme getirdiğini ele aldığı bir makale yazdı. Fox, bilhassa Arap isyanı karşısında İngiltere'nin özel kuvvetlerini güçlendirme taahhüdünde bulundu.
Bu konudaki alıntılar şunlardır: Son günlerde gelişen olaylar stratejik bir şok ve dünya görüşümüzde değişiklik meydana getirebilir. Kuzey Afrika’daki olayların hızı, şartların ne kadar çabuk değişebildiğini ve Birleşik Krallığın bunun içine ne kadar çabuk çekilebildiğini göstermiştir. Britanya gibi bir adanın, dünyanın pek çok yerinde bu kadar çok ilgi alanı ile küresel istikrardan etkilenmesi kaçınılmazdır. Gerekirse, bir defalık müdahale için deniz ve hava aktifleri dâhil 30.000 kişilik bir kuvvet alanı oluşturabiliriz. Ayrıntılara giremesem de, bizim uluslararası saygın ve savaş hazırlıklı Özel Kuvvetlerimiz önemli ölçüde geliştirilmiş yeterliliği(kapasiteyi) kaldıracaktır.
Açıkçası, "müdahale seçeneği" Anglo-Amerikan eziciliğine itekliyor. Biraz arkasına, Libya petrolüne müdahalenin akabinde gelen "barış temettüsünü" kaçırmamak için Fransa takılıyor. Bu sefer işlerin daha hızlı şekilde ilerlemesi dışında, Irak savaşı ile paralel olması dikkat çekicidir.
Amerika Birleşik Devletleri senatörü John McCain ve Joseph LiebermanGeçen hafta Tel Aviv istişareleri(görüşmeleri) sonrasında Washington’a dönüşlerinden hemen sonra Başkan Barack Obama’ya konu ile ilgili baskı yaparak planı ana hatlarıyla anlattılar. Obama’nın Kaddafi karşında daha sert harekete geçmesi gerektiğini ileri sürdüler. Lieberman’ın talebi, "Aslında şimdi mütalaa değil, harekete geçme zamanıdır." şeklinde oldu.
McCain belirli adımları dile getirdi. "Libyalı pilotlar uçuş sahası yoksa uçmayacaklardır ve biz bunu sağlamak için oradaki hava aktiflerini alabiliriz. Libya’nın doğusunda geçici hükümet kurmaya çalışan bazılarını tanıyıp, onlara para yardımında bulunabiliriz, emin olun böylece paralı askerlerin hepsi kendilerini savaş suçları mahkemesinde bulacaklarını bilirler. Sert olun. "
Nitekim Obama "sertleşti". Kuzey Carolina’da, Politics Daily’nin baş askeri muhabiri Fort Bragg’dan, dört gün önce gelen rapora göre:
Beyaz Saray’dan gelen "tüm seçeneklerin" hazırlanması emri ile silahlı hizmetler karşısında askeri planlamacılar Buradaki XVIII Havadan Kolordu ve 82. Hava İndirme Tümeni'ninden, Florida, Tampa’daki ABD Merkez Komutanlığı ve ABD Özel Operasyonlar Komutanlığına koşturuyorlar, gelecekte 26. Deniz Seferi Ünitesinin operasyonlarına kadar,
USS Kearsarge’a bindirilmiş iddialı bir saldırı taşıyıcısı Kızıldeniz'den Libya yöneldi. Hiçbir Birleşik Devletler planlamacısı dâhil kimse kayıtlar üzerinde konuşmayacaktır.
Her ne kadar özel olsa da, planlamacılar, stratejistler ve analistler; "uçuşa kapalı" ve "sürüşe kapalı" bölgelerdeki düzenlemelerden, sınırlı ve kısa süreli insani ve yardım operasyonlarını başlatmaya kadar bir dizi gizli görevlendirmeyi tanımlarlar. Ve işletim planlamacılarının en kötü vaziyetteki durumları nazarı dikkate almaları sebebiyle, bazıları büyük ölçekli silahlı müdahaleye de bakarlar.
Cuma günü Atina’dan France Presse Ajansından bildirilen bir rapora göre USS Kearsarge ve diğer savaş gemisi USS Ponce Yunan Girit Adasındaki Amerikan deniz üssüne demir atmıştır ve hem karada hem de suda hareket edebilen hazır bir bölük, bir helikopter filosu ve 800 deniz kuvvetini ihtiva etmektedir. ("uçuşa kapalı" bir hava sahasında kullanılabilen savaş jetlerine sahip) Amerikan uçak gemisi USS Enterprise da Libya krizi için her an hazırda bekletilmektedir.
Tarihsel bir anın tanımlanması
Kısaca, Washington'un girişimi, birbirini tutmayan(çelişen) olaylar örnek alınarak yapılmış kendi Libya planlarını tanımlıyor. Açıkçası, ABD tarihi bir anı tanımlıyor: Eğer Batı dünyasının hayati ekonomik çıkarları tehdit altında girerse, tiyatro Avrupa’nın yakın koşuları olsa bile onları kurtarabilecek sadece Birleşik Devletlerdir.
Irak Savaşındaki durumun aksine, Avrupa'da sağlam bir şekilde ABD’yi destekliyor. Yaklaşan ABD müdahalesine Fransa'nın Jacques Chirac’ının veya Almanya'nın Gerhard Schröder'ün alaycılığı gibi uyumsuzluk gösteren sesler söz konusu değil. Avrupa'nın önemli ekonomik ve ticari çıkarları Libya'da tehlikede
Fakat Obama’nın gemisi iki farklı yönden rüzgâr alıyor. İlki, Rusya'nın "işbirlikçi" duruşu. Rusya Amerika’nın, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde Obama’ya kolaylık sağlayan planlarına muhalif değil ve "tek yanlılık" utancını bertaraf ediyor. Rus diplomatlar ABD diplomasisine hiçbir katkısı olmayan, New York üzerinden oybirliği ile yapılan bir Libya önergesi için çok çalıştılar.
Açıkçası, Obama’nın Moskova ile "yenden başlaması" işin içine giriyor. Obama, Rusya’nın bir "eşit güç" olarak muamele gören taleplerine başarılı bir biçimde yaltaklık yapmaktadır. Hatta Ortadoğu krizinin ardından önümüzdeki aylarda daha fazla ABD-Rusya koordinasyon önlemleri de söz konusu olabilir. İranlılar zaten, Moskova’nın Buşehr nükleer santralinin devreye sokulması üzerine tekrar saklambaç oynamasının tedirginliğini dile getiriyor.
Her neyse, tesadüf ya da değil, ABD Başkan Yardımcısı Joseph Biden bu hafta Moskova’yı ziyaret ediyor ve Washington, 2011 yılında ABD politikasında iki öncelikli alan olarak füze savunması ve Rusya'nın Dünya Ticaret Örgütü'ne üyeliğini vaat ediyor.
Her durumda, demokrasinin tüm bu işleri ve "Arap uyanışı" Rusya’yı asla tam anlamıyla heyecanlandırmadı. Rusya'nın kendi çıkarlarını %100 vurguladığı "ideolojisiz" dünya görüşünde yurt dışında demokrasiyi teşvik etmek için herhangi bir gereklilik yoktur. Aslında, demokrasi, Kafkasya ve Orta Asya bozkırlarında kapsayan Büyük Ortadoğu ve "İslam Dünyası"nda bir bulaşıcı hastalık gibi yayıldı.
Çin’in de demokrasi virüsü hakkında böyle bir tedirginliği muhtemelen vardır. Ama bu periferal (çevresel) bir kaygı ve muhtemel bir sıkıntıdır. Fakat Çin daima benzersiz bir ülkedir ve New York'ta, ABD’nin Libya’ya yaptırım uygulaması kararı için yapılan oylamadaki ve Libya’nın Uluslararası Ceza Mahkemesi'ne havale edilmesindeki tavrı son derece alışılmışın dışındaydı.
Müdahale etmeme Çin için esas kaidedir. Myanmar (Burma), Zimbabve ya da Kuzey Kore’de Çin’in tutumu aynı tutarlıkta olmuştur. Çin’in ilke ve istikrarının kutsallığı üzerinde çiğnenen Kaddafi’nin görüntüsü müydü? Açıkçası, Çin, Ortadoğu'nun istikrarında yüksek çıtalara sahiptir ve Çin’in ekonomik çıkarları Doğunun çıkarlarına denk gelir.
Fakat bu, milli egemenlikte Çinli duruşun romanını anlatmak için tek başına yeterli değildir. Bir nedeni de (doğru ya da yanlış)dış politikada "iddialı" bir güç olduğunun ve 2010’un Çin’in horribilus annus’u "korkunç yılı" haline geldiğinin ortaya çıkarılması ile geçen yılın çoğunda kendisini savunmada bulması olabilir. Libya, Çin’in Batı ülkeleri ile bir "paydaş" olması için bir fırsat sunuyor.
Üslup, Çin’in kendi vatandaşlarını Libya’dan tahliye etmesi durumuyla da ilgilidir. Çinli bir firkateyn boşu boşuna göreve çıkarıldı ve dört Çin askeri nakliye uçağı Sincan’dan kaldırdı ve benzeri görülmemiş bir hareket Akdeniz semalarında göründü. Bunun yanı sıra Çin, sadece kendi vatandaşlarını değil aynı zamanda yüzlerce Avrupalı, Bangladeşli ve Vietnamlıyı da tahliye etmede yardım eli uzatarak büyük olasılıkla dünya gücü olmanın yükünü(mesuliyetini) taşımak için istekli olduğunu gösterdi.
Ancak hala büyük bir sorun var. Bu bir kerelik mi yoksa "küresel commons" güvenliğinde ABD'nin bir işbirlikçisi olarak Çin’in belirlediği an gelir mi. Bizler Amerika, BM Güvenlik Konseyine Libya üzerinde "uçuşa kapalı" bölge oluşturulması için baskıda bulunursa ve bulunduğunda bunu öğreneceğiz.
İşin aslı, ihtiyaç olması haline binaen, ABD ve ortakları BM dışında "uçuşa kapalı" bölge seçeneğini görüşüyorlar, Obama’nın, Çin’in ABD’nin kırmızıçizgilerini kabul etmekte ne kadar istekli olduğu konusunda, tam anlamıyla emin olmadığı görünüyor.
Uluslararası güvenlik için büyük önem taşıyan bir emsal şekilleniyor ve Çin’in iç gözlem için her türlü sebebi var. Lancelot Gobbo’nun kör babasına poz verip sorduğu gibi "Ben bir sopa veya bir kulübenin posta kutusu, bir personel veya bir pervane gibi mi görünüyorum? Sen beni tanıyor musun, baba? "
*Büyükelçi MK Bhadrakumar; Hindistan Dışişleri Hizmeti’nde mesleki diplomattı. Türkiye dâhil Sovyetler Birliği, Güney Kore, Sri Lanka, Almanya, Afganistan, Pakistan, Özbekistan ve Kuveyt’te görev yapmıştır.
Bu makale Zehra Ulucak tarafından timeturk.com için tercüme edilmiştir.
