BBC'nin haberine göre petrol problemi Türkiye için zor bir dönemi gösteriyor... İşte BBC'de yer alan röportaj
Birol'a göre, bunun üç nedeni var: Birincisi Türkiye'nin hem petrol hem de doğalgaz ithal eden bir ülke olması. İkincisi, doğalgaz fiyatının petrol fiyatlarına endeksli olması. Dolayısıyla petrol fiyatlarındaki artış doğalgaz fiyatını da etkileyecek. Üçüncüsü ise Türkiye'nin elektrik üretiminde doğalgazı yoğun şekilde kullanması.
Birol, petrol fiyatlarındaki artışta spekülatörlerin rolünün de göz ardı edilmemesi gerektiğini altını çizerken, özellikle petrol ihraç eden ülkeler topluluğu OPEC'in petrol fiyatı üzerindeki baskıyı hafifletmek için üretimi arttırması gerektiğini vurguluyor.
Birol'un BBC Türkçe'yle mülakatında altını çizdiği bir başka nokta da petrol fiyatlarındaki artışın enflasyon üzerinde yarattığı basınç. Nitekim İngiltere'de salı günü açıklanan enflasyon rakamları ekonomik krizden çıkış konusunda merkez bankalarının karşı karşıya kaldıkları ikilemin boyutlarını ortaya koydu.
Son sekiz aydan bu yana en yüksek artışın kaydedildiği enflasyon oranlarını yukarı itenlerin başında ise hava ulaşımı, petrol, faturalar ve gıda harcamaları geldi. Tüketici fiyat endeksindeki artış, kasım ayına göre yüzde 3,3’ten yüzde 3,7’ye çıktı.
Merkez Bankaları önündeki seçenek
Enflasyonu kontrol altında tutmak için yüzde 0'ın biraz üzerindeki faiz oranlarında artışa gitmek merkez bankalarının önündeki seçeneklerden biri. Ama bunun krizden çıkış sürecinde yıkıcı etkisi olacağına hemen hemen kimsenin kuşkusu yok.
Enflasyon üzerindeki baskılar konusunda petrole ayrıca bir parantez açmak gerekiyor. 2,5 yıl önce küresel ekonomik krizin yoğun olarak hissedildiği dönemde, durgunluğa girmiş olan ekonomilerde azalan talep nedeniyle petrolün varil fiyatı, 40 dolar civarına kadar düşmüştü.
Ancak şimdi Brent tipi petrolün varil fiyatı 100 dolar civarında. Uluslararası Enerji Ajansı, geçen hafta açıkladığı yıllık küresel enerji görünümü raporunda ''petrol fiyatlarında artış dünya ekonomisi için tehlikeli'' uyarında bulunmuştu. Petrol üretiminin, talebi karşılayacak ölçüde güçlü olmaması, yani arz - talep dengesizliği, fiyat artışındaki nedenlerden biri olarak görülür çoğu zaman.
Ama BBC Türkçe'nin sorularını yanıtlayan Uluslararası Enerji Ajansı'nın baş ekonomisti Fatih Birol, ''petrol fiyatı üzerindeki spekülasyonlara'' da dikkat çekiyor.
Petrol fiyatlarının artmasının esas nedeni, piyasadaki bir çok oyuncunun talebin hızlı bir biçimde artacağına inanması ve üretimin de bu talebi karşılamayacağını ve böylece fiyatın yukarı doğru gideceğini düşünmesi. Bu esas neden; piyasadaki, borsadaki oyuncular da bunu görerek fiyatların artmasına neden oluyorlar.
BBC TÜRKÇE: Sizin raporunuzdaki uyarılardan biri fiyatlardaki bu artışın tehlikeli olduğu yönünde. Ne kadar tehlikeli?
FATİH BİROL: Biz 2008 yılında fiyatlar 40 dolara düştüğü zaman bile, herkese, hükümetlere, tüketicilere bunu söylemiş, "Buna inanmayın, fiyatların düşmesi geçicidir. Esasen fiyatlar yukarı doğru gidecektir, artacaktır" demiştik. Gerçekten bugün bu oluyor. Bunun özellikle şu dönemde olması oldukça sakıncalı. Dünya ekonomisi, özellikle de Avrupa ekonomisi, ABD, Japonya kendilerini toparlamaya çalışıyorlar finansal krizden sonra. Şimdi çok yüksek petrol fiyatları zaten kırılgan olan ekonomiler için son derece kötü bir haber ve şu anda 100 dolar civarında Brent tipi petrolün fiyatı. Bu, bir çok ülkenin ticaret dengelerini negatif olarak etkileyecek, ayrıca enflasyonist baskılar yaratacak.
BBC TÜRKÇE: Nitekim enflasyonist baskıların istatistiklere yansıdığını da görmeye başladık. İngiltere'de enflasyonun tahminlerin üzerinde seyrettiğini ortaya koyan veriler yayınlandı salı günü. 2008'de de petrol fiyatlarında artış, yüksek enflasyon, faizlerde artış ve ardından kriz yaşanmıştı. Gerçi şimdi faizler düşük, ama petrol fiyatları ve artmakta olan enflasyon baskısı var. Şimdi gördükleriniz, sizin senaryonuza uyuyor mu bu tablo?
FATİH BİROL: Geçen hafta söylediklerimizin hepsi bu hafta gelen rakamlarla, maalesef demek lazım, doğrulandı. Çünkü orada söylediğim şey, 'petrol fiyatları bu seviyede kalırsa enflasyonda artış görülebilir'. Son bir hafta içerisinde yayımlanan rakamlar da Avrupa Merkez Bankası'nın, İngiltere'de de yayımlanan enflasyon rakamları, Çin'deki, Hindistan'daki enflasyon rakamları, hepsinde yukarı doğru bir artış olduğunu gösteriyor. Bu da ekonomiler için son derece kötü bir haber.
BBC TÜRKÇE: Peki arz tarafı güçlendirilerek OPEC üretimi arttırarak petrol fiyatlarını aşağı çekmeye katkıda bulunamaz mı?
FATİH BİROL: Tabii kesinlikle. Zaten bizim çağrımız da o. Üretici ülkelerin sorumluluklarını gösterip üretimi arttırıp piyasaya daha fazla petrol getirmelerini ve piyasaları rahatlatıcı mesajlar vermelerini diliyoruz. Bu, fiyatların bir nebze olsun azalmasını sağlayacaktır. Fiyatların düşmesi, üretici ülkelerin de lehine. Eğer Batı ekonomileri, yine bir kriz ya da zayıflamayla karşılaşırsa, o zaman enerji talepleri de düşecektir. Böylece daha az petrol ithal etme durumunda kalacaklardır. Bu da daha az petrol satmaları anlamına gelecek. Petrol üreticisi ülkelerin sağlıklı ekonomiye sahip müşteriye ihtiyacı var. Müşterisinin ekonomisi zayıflarsa alacağı petrol de düşecektir. Fiyatların bu seviyede olması herkes için kötü bir haber.
BBC TÜRKÇE: OPEC ülkeleri bu hesabı yapmıyor mu peki?
FATİH BİROL: Tabii OPEC içerisinde çeşitli düşüncelerde olan ülkeler var. Bazıları gerçekten kaygılı. Suudi Arabistan kaygı duyan ülkelerden bir tanesi. Önümüzdeki dönemde Suudi Arabistan'dan pozitif bir politika görürsek, buna şaşmamız lazım.
BBC TÜRKÇE: Petrol fiyatlarındaki artış fosil yakıtlarını yoğun şekilde tüketen yabancı petrole bağımlı ülkelerin politikalarını gözden geçirmelerine, alternatif enerji kaynaklarına yatırım yapmalarına neden olmaz mı peki?
FATİH BİROL: Eğer fiyatlar yüksek olursa alternatif kaynaklara yöneltme konusunda önemli bir imkan yaratacağı kuşkusuz. Özellikle ulaştırma sektöründe eğer petrol fiyatları bu seviyede kalırsa petrole bağlı ulaştırma sektöründe elektrikli arabalara olan ilgi daha hızlı şekilde artacaktır. Bu 100 dolarlık petrol fiyatları hem hükümetler için hem otomobil üreticileri için hem de otomobil sahipleri için önemli bir uyarı. Belki fiyatlar aşağı iner, yukarı çıkar bir kaç ay sonra ama trend bundan sonra petrol fiyatlarının yüksek olacağı yönünde. Ne kadar süre önceden petrole bağımlı ulaştırma sisteminden elektrikle çalışan ulaştırma sistemine geçersek o kadar iyi olur.
BBC TÜRKÇE: Türkiye'ye gelirsek... Enerji zengini bir coğrafyada, Türkiye. Enerjide dışa bağımlı bir ülke. Nasıl etkilenecek bu olup bitenlerden?
FATİH BİROL: Petrol fiyatlarının artması, Türkiye için de kötü bir haber. Hatta bazı ülkelerden daha da kötü. Nedeni de şu: Birincisi, petrol fiyatlarının artması Türkiye'nin ticaret dengelerini negatif etkileyecek, enflasyonist baskılar yaratacak. Bu bakımdan Türkiye ekonomisi iyi bir yoldayken bence petrol fiyatlarındaki artış, bunu sekteye uğratacak bir potansiyele sahip. Ayrıca Türkiye çok fazla doğalgaz ithal ediyor ve doğalgaz fiyatları büyük ölçüde petrol fiyatlarına endeksli. Petrol fiyatları artınca doğalgaz fiyatları da artacak. Bu bakımdan ikinci bir fatura gelecek. Tüm bunların yanısıra doğalgaz yoğun biçimde elektrik üretiminde de kullanıldığı için bu elektrik fiyatlarında da artışa neden olacak. Böyle bir silsile halinde Türkiye ekonomisi olumsuz etkilenebilir.
BBC TÜRKÇE: Ama görünüşe bakılırsa pek bir seçeneği de yok hem petrolü hem de doğalgazı ithal eden bir ülke olarak Türkiye'nin...
FATİH BİROL: Şu anda kısa vadede pek bir seçeneği yok. Yıllardan beri içimde ukde kalan bir konu, Türkiye'nin Irak'ta petrol sahalarında üretimde şimdiye kadar ciddi bir pay almamış olması. Hem özel şirketlerin hem de diğer şirketlerin. Umarım Türkiye, birçok ülkenin yaptığı gibi İngiltere dahil, ABD, Kore, Endonezya da dahil, orada petrol konusunda faaliyette bulunan ülkeler gibi daha aktif bir politika izleyebilir.
BBC TÜRKÇE: Türkiye'nin alternatif enerji kaynaklarına yönelme konusunda performansını yeterli görüyor musunuz?
FATİH BİROL: Türkiye bu konuda önemli çalışmalar yapıyor ama Türkiye'de bu teknolojilerin geliştirilmesi son derece pahalı. Bu bakımdan hükümetin destek vermesi gerekir.
BBC
