Bastığı toprak savurdu kimini mayının etkisiyle. Ölmediler, savaşa inat yaşamayı öğrendiler. Mayına basarak sakat kalan yüzlerce kişiyi hayata bağlayan neydi peki? Sadece bir hastane...
Barut kokusunun eksik olmadığı Afganistan'da bir hastane... Ancak burası bildiğiniz hastanelere benzemiyor. Çünkü hangi kapıyı çalsanız karşınıza kolunu, bacağını kaybetmiş insanlar çıkıyor. Üstelik bahsettiğimiz bu insanlar tedavi için gelen yaralılar değil, hastane çalışanları. Yanlış okumadınız! Yöneticisinden fizyoterapistine, hasta bakıcısından temizlikçisine kadar tüm çalışanlar savaş mağduru. Savaşın izlerini bedeninde taşıyanlar, Kabil'deki Ali Abad Hastanesi'nde kendileri gibi kolunu, bacağını kaybetmiş hastalara hizmet veriyor, onlara yaşam umudu aşılıyor. Bu hastanede herkesin protezli olduğunu ilk duyduğumuzda inanamamıştık. Ancak gözlerimizle görüp hayat hikâyelerini dinledikten sonra anladık ki, istendiği takdirde azmi zafere dönüştürmek her zaman mümkün.
Ali Abad Hastanesi Yöneticisi Necmeddin Wahab, 27 yıl önce mayına basmış ve iki bacağını kaybetmiş. 16 yaşında başına gelen bu olay Wahab'ın yaşama umudunu yok etmiş. Protez taktırmak için geldiği merkezde kendisine iş teklifi yapılınca dünyası değişmiş. Fizyoterapi alanında eğitim alan Wahab, 20 yıldır bu hastanede çalışıyor. Wahab evlenmiş, bir de çocuğu var. Hem ailesi hem yaralı kardeşleri için sağlam insanlardan daha sıkı tutunuyor hayata.
Fizyoterapi uzmanı Abdullah Wazir de bir zamanlar hâkimmiş. 1992'deki roket saldırısında iki bacağını kaybetmiş. Hastaneye tedavi için geldiği günlerde kendisine yöneltilen, "İyileşince burada çalışır mısın?" sorusu yaşam sevincini canlandırmış. Aldığı eğitimler sonucu fizyoterapi uzmanı olmuş. Gelen hastalar karşılarında tekerlekli sandalyeye mahkûm birini görünce şaşırıyormuş. Wazir'e "Hakimlik mesleğine dönme şansı verilse..." diyoruz, "Kesinlikle reddederim" diyor ve sözlerini şöyle sürdürüyor: "İşimi çok seviyorum. Hastalara kaybettikleri umudu yeniden vermeye çalışıyorum. Onlar yaşamımım en önemli parçası."
30 yaşındaki memur Abdul Wakir de 8 yıl önce Bargam vilayetinde mayına basmış. Bir kolunu, bir bacağını kaybetmiş. Ali Abad Hastanesi sayesinde eğitim almış, dil öğrenmiş. 5 yıldır burada çalışıyor. O da hiçbir engele aldırmadan tek bacağıyla canla başla koşturuyor.
Onlar, bir insanın bedeninden parçalar kaybetmesinin ne demek olduğunu iyi biliyor. İşe yaramayan sakat insanlar olmak yerine, meslek sahibi, yabancı dil öğrenmiş ve kendileri gibi insanlara hizmet verebilmenin gururunu yaşıyorlar savaşa inat. Ancak, Afganistan'da bir avuç insan böylesine saygın bir mücadele verirken, Taliban ile NATO güçleri arasındaki çatışmalar yeniden alevleniyor. Araya sıkışan sivil Afganlılar ise ölüyor.
Bir yandan ölüm tuzağı milyonlarca mayını temizlemek için çaba harcanıyor, diğer yandan savaş devam ettiği için yeni mayınlar döşeniyor. Kısacası birilerinin sahneye koyduğu savaş oyunu Afganistan'da devam ediyor.
Evden her çıktıklarında aileleriyle helalleşiyorlar
Mayınları temizlemeye çalışan insanlar ise işin diğer boyutu. Mayın temizleyicilerinin çoğu evli ve çocukları var. Her sabah 06.00'da mayınlı arazide hazır bulunuyorlar. Kimi elindeki dedektörle mayın arıyor, kimi yeri tespit edilen mayını çıkarmak için büyük bir dikkat ve sabırla elindeki aletle toprağı kazıyor. Küçük bir hata ölüm demek.
Mayın temizleme ekip lideri Abdülahed Kasım, her gün evden çıkmadan önce ailesiyle helalleştiğini anlatıyor. Kasım, "Her sabah Kur'an'dan bir ayet okuyoruz ve 'Ey Allah'ım bizi her zaman koru' diye dua ediyoruz. Sonra aileme "Bugün dönmezsem üzülmeyin, çünkü ülkem için çalışıyorum." diyorum." şeklinde anlatıyor. Kasım'a göre, geniş alanlara kısa sürede döşenen mayınların temizlenmesi uzun zaman alıyor. Mesela birkaç günde mayınlanan hektarlarca alanın temizlenmesi bazen onlarca yıl sürebiliyor. Bir de mayınların hangi düzenekte döşendiğini gösteren harita yoksa bu süre daha da uzayabiliyor. Afganistan'daki mayınlı alanların hiçbirinin haritası yok.
Mayın temizleme uzmanı Isaulhak Kerim, 13 senedir Mayın Arama Örgütü'nde. O da evli, 6 çocuğu var. Tehlikesine rağmen işini sevdiğini, vatanına hizmet etmekten memnun olduğunu söylüyor.
Mayın Temizleme Örgütü Başkanı Hacı Fazıl Kerim, ''Tarihe bakacak olursak Avrupa'da hâlâ 1. ve 2. Dünya savaşlarından kalma mayınlar bulunmakta. Aynı şey Afganistan için de geçerli. Birleşmiş Milletler ve Uluslararası Afganistan Mayın Temizleme Kurumu'nun tahminlerine göre güvenlik ve yeterli finansal destek sağlanabilirse Afganistan topraklarındaki bütün mayınlar temizlenmiş olacak." diyor.
Yıllardır sabahtan akşama kadar kâh bir dağın eteğinde kâh düz bir arazide mayın temizleyen insanlar, komik denecek ücretlerle çalışıyor. Aylık 300 dolar. Evet, yanlış duymadınız milyonlarca mayını toprak altından çıkarmak üzere hayatlarını tehlikeye atan bu insanların aldığı parayı, bir savaş ağası bir defada bahşiş olarak dağıtıyor.
Afganistan'da son durum nasıl?
Yıllar su gibi akıp gidiyor ama Afgan halkının kaderi değişmiyor. Şehirlerde altyapı yok. İnsanlar fakir. Ülkede elektrik bile günde birkaç saat veriliyor. Trafik karmakarışık... Yani düzensizlik adımbaşı göze çarpıyor. Genel görüntü ortaçağ yaşamını andırıyor. Yıllar önce bombalanmış binaların enkazı hâlâ duruyor. Yabancı gözlemcilerin değerlendirmesine göre, çatışmaların kısa sürede bitme ihtimali görünmüyor. Çünkü uyuşturucu ve silah kaçakçılığı Afganistan'daki belli çevrelere her yıl milyarlarca dolar kazandırıyor. Halkın geriye kalan önemli bölümü ise yoksulluk içinde yaşıyor.
Muhammed, protezini yastık niyetine başının altına koyuyor
Ali Abat Hastanesi'nin içinde bazen öyle manzaralar göze çarpıyor ki, insanın tüyleri diken diken oluyor. Savaş mağduru bir çocuğun protezli bacağını yastık diye başının altına koyması içimizi acıtıyor. 10 yaşındaki Muhammed, koyunları otlatmak için gittiği Darisurf bölgesinde mayına bastığı için sakat kalmış. "Tek suçum oyun oynamak mıydı?" diyor.
Hastanede çalışmanın şartı engelli olmak
Kabil'deki Ali Abad Hastanesi ortopedi, psikiyatri ve protez üretme gibi 22 merkezden oluşuyor. Burada her gün yüzlerce savaş mağduruna hizmet veriliyor. Gelen hastaların uzun süren tedavisi sırasında psikolojik durumları ve yetenekleri test ediliyor. Sonuçta uygun kişilere Ali Abad Hastanesi dâhil, Herat, Kandahar, Celalabat, Mezar-ı Şerif ve Gülbahar gibi farklı bölgelerde faaliyet gösteren 6 ayrı merkezde çalışmak üzere iş teklifi yapılıyor. Teklifi kabul eden hastalar seçtikleri dalda eğitime başlıyor. Kızılhaç'ın denetiminde uzmanlar tarafından verilen eğitim süresi, konusuna göre 1 ile 5 yıl arasında değişiyor. Eğitim bittiğinde kimi fizik tedavi uzmanı kimi memur, kimi protez teknisyeni, kimi hemşire, kimi de hasta bakıcı sertifikası alıyor. Hastaneyi finanse eden Kızılhaç örgütü, mikro kredi sistemiyle savaş mağdurlarına destek veriyor. 100 binden fazla engelli ve şehit var
Afganistan Şehit ve Engelliler Bakanlığı Başkan Yrd. Surreya Pakkan:
Afganistan'da neredeyse 30 yıldır süren savaş sonucunda maalesef pek çok şehit, engelli ve yaralı insan var. Size şu anda şehit ve engelli insanlar için kesin rakam veremiyorum çünkü bu konuda yapılan bir çalışma yok. Sadece bu ofise kayıtlı yüz binden fazla engelli ve şehit var. Mayın tarlasına dönen Afganistan topraklarında bugüne kadar döşenmiş mayın sayısı da tam olarak bilinmiyor. Dünyada topraklarında en fazla mayın bulunan Afganistan'da mayın temizleme işiyle görevli kurumların yetkilileri de çaresiz.
Bu ülkede mayınlar hayatı o kadar etkiliyor ki, Birleşmiş Milletler'e bağlı kuruluşlar en fazla mesaiyi bu konuda harcıyor. Mayın temizleyen kuruluşların başında Mayın Arama ve Temizleme Örgütü OMAR geliyor. BM'ye bağlı olarak çalışan OMAR'ın tüm elemanları Afganlı. Kendi alanında uluslararası üne sahip OMAR'ın en tecrübeli elemanları yaz kış demeden toprak altından çıkardıkları mayınları imha ediyor.
Zaman / Ramazan Öztürk
