ABD’ye Rus-Özbek meydan okuması

M K Bhadrakumar*

Rus medyasında Kırgızistan’daki devrimin şeceresini gösteren şüpheli haberler göründü. Moskova, geçici hükümetin Başkanı, Londor’da ve Washington’daki eski bir Kırgız büyükelçisi Roza Otunbayeva’dan fayda elde etmekten uzaklaşıyor.

Haberler, Bişkek’te örtülü bir ABD destekli yükselişi ima ediyor. Rus medyası, Kırgızistan’daki son rejim değişikliğini, “ABD’nin bölgedeki jeostratejik çıkarları ve bunun uluslararası uyuşturucu mafyası çıkarlarıyla birleşmesi neticesi, ABD destekli uyuşturucu baronlarının kışkırttığını ifade ediyor… Eski devlet başkanı Kurmanbek Bakıyev’in uyuşturucu baronları tarafından devrilmesinde uyuşturucu baronlarını kullanmanın tek mantıklı yolu var, o da Bakıyev’in ABD’ye sadakati karşılığında çok ama çok para talebinde bulunması.

Ekho Moskov (Moskova’nın Sesi) Radyosunda konuşan bir Rus yorumcu, “Kırgızistan’daki Devrimim uyuşturucu baronları tarafından organize edildiğini” söyledi. Kırgızistan uyuşturucu trafiğinin merkezidir. Kırgızistan’daki haşhaş ekim sahaları gittikçe artmakta ve bugün neredeyse Afganistan’la yarışır hâle gelmektedir.

Rusya ve (Çin) medyasında, Manas’taki üste, ABD ile uyuşturucu baronları arasında bir bağlantı olduğunu yazan haberler bulunmaktadır. İran istihbarat servisi Cundullah terörist lideri, Abdulmelik Rigi’yi Kırgızistan’a giden bir uçakta, Manas’ta Amerikalılarla buluşmaya gittiği iddiasıyla tutuklamıştır.

Rus medyası, bir dereceye kadar yetkililerin hoşuna giden haberleri sızdırmaktadır. Bişkek’teki isyanın tabiatını ikinci dereceden bir sorgulamaya tabi tutacak şekilde manşete taşımaktadır. Bu arada etkili düşünce kuruluşlarından biri olan Strafor aceleci bir şekilde Rusya’nın parmağı olduğu iddiasıyla yorumlarda bulunmuştur. Bu iddialar ve karşı iddialara arasında Rusya, Bişkek’te Otunbayeva’nın politik desteğinden faydalanan Washington’a dikkat çekecek şekilde, yön değiştiriyor görünmektedir.

Bir Rus yorumcunun vurguladığı gibi, “ Rusya’nın, Kırgızistan’daki yeni yönetim hakkında ihtiyatlı olduğuna dair birçok işaret var.” Şu gerçek ki, Bişkek’teki geçici Kırgız hükümeti içinde yüzde yüz Rus yanlısı siyasetçiler yok… Daha da ötesi, bunlardan bir kaçı kesinlikle Batı yanlısı. “

Gerçekten de, Otunbayeva Washington Post ve Newsweek’e, “ABD’nin kiraladığı Manas üssünün sözleşmesinin otomatik olarak uzatılacağını söyledi” ve “ ABD ile bu tür uzun vadeli ilişkileri devam ettirmek istiyoruz” dedi.

ABD Orta Asya Bakan yardımcısı Robert Blake, Otunbayeva ile Bişkek’te gerçekleştirdiği ve 2 gün süren danışma toplantısından sonra Otunbayeva’nın liderliğinin “Orta Asya ve geniş bir bölge için bir demokrasi meydana getirebilmek için tarihi ve yekpare bir sunduğunu” ifade etti.

Blake, Bişkek’teki rejim değişimini demokratik bir geçiş olarak selamladı ve ABD’nin, ülkenin ekonomik ve sosyal durumunun iyileşmesi için ABD yardımlarının hızlı bir biçimde geleceği sözünü verdi.

Kırgızistan’daki etnik Ruslara (nüfusları aşağı, yukarı 700. 000) karşı ara sıra düzenlenen saldırılar, Moskova'da alarm zillerinin çalmasına yol açıyor. Rusya Devlet Başkanı Dmitry Medvedev orduya gerekli tedbirleri alması emrini verdi. Bir Kremlin sözcüsü “bunları, Kırgızistan’daki Rus çıkarlarının güvenliğinin arttırılması izleyecek” dedi.

Moskova, saldırıların izole edilmiş saldırılar olup, olmadığından emin değil. Baştanbaşa bir anarşiye kayış, hukuku ellerine almış silahlı çetelerle ve Güney Kırgızistan’da Bakıyev’in tekrar geri gelmesi için isyan eden aşiretlerle aşikar görünmektedir. Her ne olursa olsun, Salı Özbekistan Devlet Başkanı İslam Kerimov’la görüştükten sonra Medvedev, görüşünü açıkça değiştirdi. Medvedev, Otunbayeva’nın geçici hükümetinin Rusya’dan uzaklaştığını açıkça söyleyerek, şunları ifade etti:

Esas olarak, yıkılmış olan devleti yeniden hayata geçirmeliyiz. Şu an orada bir devlet yok.Anarşi, Kırgız halkının ve komşularının çıkarları üzerinde olumsuz bir etki göstereceği için geçici hükümetin bunu başarmak için gerekli tedbirleri alacağını ümid etmekteyiz. Otoritenin meşrulaşması çok ama çok önemlidir bu da orada bir seçim ihtiyacın olduğunu gösterir, yani hazır güçlerin de facto halinin kabulü değil. Sadece bu durumda Rusya’nın ekonomik işbirliği geliştirilebilir.

Rusya Kırgızistan’a olan insanî yardımını genişletti ancak tam bir ekonomik işbirliği ancak devletin iktidarın kurumlaşmasıyla mümkün olacaktır. Özbekistan devlet başkanı bu görüşümüzü paylaşmaktadır.
Rus-Özbek ortaklığı, ABD’nin verdiğin güç ne olursa olsun, geçici hükümeti yasala bir hükümet olarak tanımamaktadır.

Yani, Moskova ve Taşkent Otunbayeva’yı, herhangi bir esaslı siyasi kararlar ( Meselâ ABD-Manas üssü gibi) almaması için sıkıştırıyor. Otunbayeva,bu tür kararlar almak yerine, yeni bir seçilmiş hükümeti oluşturacak erken seçim üzerine odaklanmalıdır.

Bakıyev’in duruşu, Washington’un canını sıkmaktadır. ABD, Bakıyev ile muhteşem bir ilişki kurmuştu ve şimdi aynı uzun adımlarla, Otunbayeva ile bir harika bir ilişki kuruyor. Ancak Bakıyev’in, Otunbayeva’nın iktidarının yerine geçmesine dayanacak olacak yasal bir araç yok.

Otunbayeva Hükümeti bölgede meşruiyetini (Kırgızistan içinde de) sağlama konusunda sıkıntıya düşerse, Washington bile maddi olarak yardımda bulunmaz. Otunbayeva, ülkesinin, anarşi, parçalanma ve aşiret savaşlarından kurtarıp, bu işten yüz akıyla çıkamıyor.

Moskova’ya gerçekleştirdiği 2 günlük ziyaret esnasında Kerimov, Taşkent’in, Bişkek’te bir değişen rejimden umudunu kesmeye başladığını açıkça söyledi.

Kerimov kuvvetli bir dille “Kırgızistan’da vukubulan hadisede, daimi karaktere bürünecek bir tehlike vardır. Yasal olarak seçilmiş bir hükümeti devirmenin kolay olduğu bir illüzyon yaratılmakta.”dır dedi. Kerimov, Kırgızistan’daki istikrarsızlığın diğer orta Asya ülkelerinin de “etkileyebileceği” uyarısında bulundu.

Rusya ve Özbekistan doğru olmasa da kendileri için ortak bir çareye başvurdu. Medvedev, Kerimov ile Moskova’da gerçekleştirdiği konuşmaların “ iki taraflı ilişkilerimizle, uluslar arası ve bölgesel ilişkilerimizin bütün yönlerine saygılı, güvenli ve uyumlu” olduğunu kaydetti. Kerimov ise bu sözlere “Özbekistan, sadece Orta Asya’da değil dünya çapında, barış ve istikrarı temini için kritik bir rol üstlenen Rusya’yı güvenilir ve sağlam bir ortak olarak görmektedir.” Sözleriyle karşılık verdi.

Kerimov, “görüşümüz birbiriyle tamamen uyumludur” dedi. Kerimov konuşmasına, “bugün Kırgızistan’daki durum hiç kimsenin yararında değil, bütün bunlardan da öte, Kırgızistan’ın komşularının yararına değil.” Sözlerini de ilave etti.

Rusya Başbakanı Vladimir Putin de bölgesel düzeni vurguladı. Putin “Özbekistan Orta Asya’da kilit bir ülkedir. Özbekistan ile özel ilişkilerimiz var.” Şeklinde konuştu.

Tabii olarak, Rusya ve Özbekistan önümüzdeki Haziran ayında Taşkent’te yapılması plânlanan Şangay İşbirliği Örgütü (SCO-ŞİÖ)’nün yaz toplantısına, Kırgızistan meselesinin getirilmesini bekleyecek.

Bir yarı Resmî Rus yorumcu “Zirve, ülkede ve bütün bölgede güvenliğin temini için mekanizmaların çalışmasına yardım edebilir.” dedi. Şangay İşbirliği Örgütü genel sekreteri (merkezi Pekin’dedir) geçtiğimiz hafta Bişkek’i ziyaret etti ve Otunbayeva ile görüştü.

Washington burada diplomatik bir başağrısıyla karşı karşıya. ABD, önümüzdeki ŞİÖ zirvesinin, “Orta Asya’da, ABD’nin askerî varlığının sorgulandığı 2005 yılındaki zirvenin bir tekrarının olmamasını” sağlamak zorunda.

Şayet Washington, yürüyen büyük oyunu zorlarsa, halen Kırgız düşüncesinin etkili kesimlerinin talep ettiği, ABD’nin Manas üssünden taşınması talebini bir çığa dönüştürebilir.

Şayet böyle olursa, büyük soru, Amerikan sıcak kestanelerini ateşten alabilecek olanın Otunbayeva olup, olmayacağıdır. Güneydeki Oş şehrinden gelip, ergenliğini ve gençliğini kuzeyli aşiretlerin hâkim olduğu başkentte yaşayan Otunbayeva, sosyal ve siyasî bir temelden yoksundur ki bu bir dezavantajdır.

Kırgızistan’ın jeopolitik gerçeği, bölgesel istikrar dayalı büyük çıkarlarda ABD’nin de olduğu gibi bölgesel güçlerin- özellikle Rusya ve Özbekistan - çıkarlarını birbirine uydurmak zorundadır. Rus, Özbek (ve Kazak) olduğu gibi kalan gerçeği Kırgız toplumunu ve baskın politik kalıntıları etkilemektedir. Ve Çin de meşru çıkarlara sahiptir.

Kremlin ikinci defa aynı ayı tuzağına düşmeyecektir. ABD, 2003 kış fırtınasında Gürcistan’daki benzer şartlarda, Rusya’dan cömertçe destek aldı ve bu destek Moskova’nın şimdiye kadar hiç tatmadığı dikenli bir ete dönüşen Mihail Sakaşvili’yi iktidara getirmeden önceki, “Gül” devrimi ve “istikrarın” oturduğu zemini açıkça bir enkaz haline getirdi.

*Büyükelçi M K Bhadrakumar, Hindistan Dışişlerinden eski bir diplomat. Sovyetler Birliği, Kuzey Kore, Sri Lanka, Almanya, Afganistan, Pakistan, Özbekistan, Kuveyt ve Türkiye’de görev yaptı.

Bu makale www.timetürk.com için Fazıl Duygun tarafından tercüme edilmiştir.

ABD’ye Rus-Özbek meydan okuması

Kırgızistan’daki son olayların, “ABD’nin bölgedeki çıkarları ve, ABD destekli uyuşturucu baronlarının kışkırttığını ifade ediyor.