Osmanlı Türkçesinin en kapsamlı sözlüğü çıktı

Murat Tokay'ın haberi...

Şarkiyatçı bir akademisyen olan Prof. Dr. Mehmet Kanar, 29 yıl emek verdiği Osmanlı Türkçesi Sözlüğü'nü yayımladı. Özel kutuda 2 cilt halinde basılan sözlük, 4 bin 124 sayfadan oluşuyor. Sözlükte 100 binden fazla madde yer alıyor.

Ferit Devellioğlu'nun Osmanlıca sözlüğü, birçok okur yazarın başucu kitabı olmayı başarmış bir eser. Osmanlıca sözlüklerin en tanınmışı olan Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat her zaman müracaat edilen bir kaynak oldu. 1960'lı yıllarda yayımlanan sözlüğü bugüne kadar aşan bir çalışma ortaya konulmamıştı. Ta ki geçtiğimiz günlerde Prof. Dr. Mehmet Kanar, Osmanlıca Türkçesi Sözlüğü'nü yayımlayana kadar. Say Yayınları'ndan çıkan sözlük hem madde sayısı hem de zengin içeriği ile okura büyük bir konfor sağlıyor. Özel kutuda 2 cilt halinde yayımlanan sözlük 4 bin 124 sayfadan oluşuyor. Sözlükte 100 binden fazla maddeye ver verilmiş. (Devellioğlu'nun sözlüğünde madde sayısı 60 bin.) Arapça kökenli madde ve ara maddelerde Kur'an ve hadislerden; Farsça kökenli madde ve ara maddelerde başta Ömer Hayyam ve Şirazlı Hafız olmak üzere Fars edebiyatından örnekler; Türkçe okunuşları, çevirileri ve orijinal halleriyle yer alıyor. Güç anlaşılır örnekler günümüz Türkçesiyle sadeleştirilmiş.

Sözlüğün yazarı Mehmet Kanar bir Şarkiyâtçı. 1975 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap ve Fars Dilleri ve Edebiyatları Bölümü'nü bitirmiş. Türkoloji eğitimi almış. 1976'da aynı bölümde asistan olarak çalışmaya başlamış. 1979'da doktor, 1990'da doçent, 1996'da profesör olmuş. Şu anda Yeditepe Üniversitesi'nde öğretim görevlisi olarak çalışıyor.

Prof. Dr. Mehmet Kanar, Farsça-Türkçe, Arapca-Türkçe ve tek ciltlik Osmanlı Türkçesi gibi sözlükleri de hazırlamış bir akademisyen. Yine çağdaş İran edebiyatı ile ilgili yayınlarda imzasını gördüğümüz Kanar, İranlı romancı Sadık Hidayet'in romanlarını dilimize kazandırmış bir isim.

Birinci kaynak Kur'an ve hadisler

Kanar, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü'nün 29 yıllık bir çabanın ürünü olduğunu söylüyor. Okulu bitirdikten sonra böyle bir sözlük hazırlamanın hayalini kurduğunu ve taramalara o yıllarda başladığını anlatıyor: "1981'de sözlük için çalışmaya başladım. On bir yıl sonra ilk Farsça-Türkçe sözlüğü bastırdım. Ardından Türkçe-Farsça sözlük geldi. Biz Ferit Devellioğlu'nun sözlüğü ile yetiştik. Bu sözlük bana hep yetersiz geldi. Okuduğumuz metinlerde karşılaştığım fakat sözlükte bulamadığım birçok kelime, fiil oluyordu. İşin kötüsü örnek de yoktu. Sözlükte bir maddenin karşılığını verirsiniz ama o sadece sözlük manasıdır. Kaynak taraması, metin taraması yapılmadığı için manalar hep eksik, anlamlandırmalar yetersiz. Arkadaşlara Osmanlıca bir sözlük hazırlayalım diye teklif ettim, ama kimse yanaşmadı. Ben de zor ve zahmetli bu işe tek başıma girişmek zorunda kaldım."

Sözlük için yaptığı ön çalışmaları 14. yüzyıldan başlattığını ifade eden Prof. Kanar, nasıl bir metot izlediğini açıklarken Kur'an-ı Kerim'i tarayarak bir Kur'an sözlüğü çıkardığını yine klasik Arapçanın 2. derecedeki kaynağı olan hadisleri de taradığını belirtiyor. Bu taramalara divan edebiyatı eserleri, Fars edebiyatının klasikleri sayılan Sadi, Hafız ve Hayyam'ı dahil etmiş. Yine sosyal bilimler, fizik, tarih, tıp, felsefe vb. alanlarda kitapları, belgeleri taramış. "En son Safahat'ı taradım. Bu çalışmanın sonunda 2 binden fazla madde, sözlüğe girdi." diyor.

Mehmet hoca, lügate özellikle 'Osmanlı Türkçesi' ismini verdiğini söylüyor. Kanar'a göre Osmanlıca diye bir dil yok. Türkçe var. Sözlükte geçen kelimeler bizim tapulu malımız. Sadece tarihî dönem itibarıyla ille de belirtmek gerekiyorsa Osmanlı Türkçesi demek uygun. Kanar, sözlükte sadece Arapça, Farsça kelimelere yer vermemiş, dönem içinde kaynaklarda geçen ama bugün unuttuğumuz birçok Türkçe kelimeyi de madde olarak ilave etmiş.

Maddi kazancı yok ama şerefi var

Prof. Kanar, hazırladığı sözlük için "Türkiye'de yapılmış en konforlu sözlük." nitelemesini kullanıyor. "Ferit Devellioğlu'nun sözlüğü benim için çok kıymetli bir eserdir, ansiklopedik tarafı da var." diyen Kanar, kendi hazırladığı sözlüğün daha kapsamlı olduğunu şu cümlelerle anlatıyor: "Osmanlı Türkçesi Sözlüğü hem madde sayısı hem de etimolojik yapı arz etmesi, örnekli olması, üç kültür dilinde karşılaştırma imkanı vermesi bakımından çok daha konforlu bir sözlük. Bunu iddia ederim."

Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, hoca için hâlâ büyük eksikler taşıyor. Çünkü her sözlük yayımlandığı anda eksiktir. Kanar, taramalarını sürdüreceğini, niyetinin bu sözlüğü daha zenginleştirmek olduğunu dile getiriyor. Kanar'ın son sözleri "Sözlük işi karşılık beklemeden yapılması gereken bir iş. Geri dönüşümü, maddî bir kazancı yok ama şerefi var." oluyor.

Sözlüğün özellikleri

100.000'in üzerinde madde ve ara madde var.

Arapça ve Farsça kökenli maddelerin örnekleri; Türkçe okunuşları, çevirileri ve orijinal halleriyle yer alıyor.

Güç anlaşılır örneklerin günümüz Türkçesiyle, sadeleştirilmiş halleri, eskilerin "elsine-i selâse" dediği üç temel kültür dilinde, yani Türkçe, Farsça ve Arapçada karşılaştırmalı olarak verilmiş.

Eski Anadolu Türkçesi ile yazılmış eserlerden, divan, halk ve tekke edebiyatı şairlerinden, tarihî metinlerden, sosyal bilimler ve fen bilimlerinin çeşitli alanlarında yazılan metinlerden örnekler.

Arapça harfli Türkçe metinler üzerinde çalışanların okuma sorununu en aza indirecek kapsamlı dizine yer verilmiş.

Osmanlı Türkçesi metinlerini doğru okuyup anlayabilmek için Farsça dil bilgisi bölümü eklenmiş.

Madde başı olan kelimelerin etimolojik yapıları gösteriliyor.

Kaynak: Zaman

Osmanlı Türkçesinin en kapsamlı sözlüğü çıktı

Prof. Dr. Mehmet Kanar, 29 yılda hazırladığı sözlük için "Türkiye'de yapılmış en konforlu sözlük." nitelemesini kullanıyor. Kanar, sözlüğün bu haliyle eksiklerinin olduğunu da söylüyor.