Ermenistan açılımında kilit Karabağ

Bundan sonraki süreçte ise diplomatik ilişkilerin kurulması, sınırların açılması, Ermenistan'ın Türkiye'nin toprak bütünlüğünü tanıması ve 1915 olaylarını araştırmak üzere bir komisyon kurulması yer alıyor. Bu çerçevede güven artırıcı bir dizi önlem alınacak. Protokolde doğrudan yer almasa da sürecin kilidini Ermeni işgalindeki Karabağ'daki çözüm süreci oluşturu- yor. Ayrıca Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki sorunların barışçıl yollardan çözüleceği belirtiliyor.

Protokollere ilişkin siyasî istişareler, 6 hafta içinde, Türkiye-Ermenistan milli takımları arasında 14 Ekim'de Bursa'da oynanacak rövanş maçı öncesi tamamlanacak. İmzalanacak metinler, ulusal meclislerin onayına sunulacak. Ancak meclislerin onay sürecine ilişkin bağlayıcı bir zaman aralığı verilmiyor. Bir yetkilinin ifadesiyle protokollerin onay sürecini "bölgesel gelişmeler" tayin edecek. Protokollerde, iki ülke eşitlik, egemenlik, üçüncü ülkelerin iç işlerine karışmama, toprak bütünlüğü ve sınırların dokunulmazlığı prensiplerine hem ikili ilişkilerinde hem de uluslararası ilişkilerinde uymayı taahhüt ediyor.

BÜYÜK ERMENİSTAN HAYALİNE VEDA

Protokollerin onaylanması ile diplomatik ilişki kurulacak ve karşılıklı olarak diplomatik temsilcilik açılacak. Türkiye, bir ülke ile diplomatik ilişki kurulmasını Meclis'e onaylatmış olacak. Sınır, onayın ardından iki ay içinde açılacak. Ermenistan öteden beri diplomatik ilişkilerin kurulmasını ve ortak sınırın açılmasını talep ediyor. Bunların da 'önşartsız' hayata geçirilmesini istiyor. Ankara, sınırı 1993 yılında Ermenistan'ın Karabağ'ı işgali üzerine kapatmıştı. Protokollerin hayata geçmesi ile, Ermenistan, Türkiye'nin mevcut sınırlarını, toprak bütünlüğünü tanıyacak. Böylelikle Erivan resmî olarak, 'Büyük Ermenistan' hayalinden vazgeçmiş olacak. İki ülke arasındaki sınır, 1921 tarihli Kars Anlaşması ile belirlenmişti.

METİNDE KARABAĞ YOK; AMA...

Metinlerde 'Karabağ sorunu'na ilişkin doğrudan bir ifade yok. Ancak Türkiye ile Ermenistan arasında güven ortamı oluşturulmasının ve bunun muhafaza edilmesinin, tüm bölgede barışın, güvenliğin ve istikrarın kuvvetlenmesine katkıda bulunacağı belirtiliyor. İlgili paragrafta, "güç kullanımından ya da güç kullanma tehdidinden imtina etme, anlaşmazlıkların barışçı yollardan çözümü, insan haklarının ve temel özgürlüklerin korunmasının önemi" hatırlatılıyor.

1915 OLAYLARI ALT KOMİSYONA

Ankara, Ermenistan ile diplomatik ilişki kurulması için üç şart öne sürüyordu: Toprak bütünlüğünün tanınması, Ermenistan'ın Azeri topraklarındaki işgali sona erdirmesi, 'soykırım' politikalarını değiştirmesi. Erivan ise, 'soykırımın tanınmasının ilişkilerin başlamasının önünde bir önşart olmadığı'nı tekrarlıyordu. Başbakan Erdoğan, 2005'te dönemin Ermenistan lideri Robert Koçaryan'a gönderdiği mektupta, 1915 olaylarına ilişkin 'ortak tarihçiler komisyonu' kurulması önerisinde bulunmuştu.

Söz konusu komisyon, protokollerin uygulanması ile hayata geçirilecek. Tarihsel boyuta ilişkin alt komisyonun, iki halk arasında karşılıklı güven tesis edilmesi amacıyla mevcut sorunların tanımlanmasına ve tavsiyelerde bulunulmasına yönelik olarak, tarihsel kaynak ve arşivlerin tarafsız bilimsel incelenmesini de içerecek şekilde çalışacağı açıklandı. Komisyonda, Türk, Ermeni ve İsviçre temsilcileri ile diğer uzmanlar da yer alabilecek. Ermenistan da arşivlerini açacak.

UZMANLARDAN KARABAĞ UYARISI

Zaman'a konuşan Doç. Dr. Mitat Çelikpala, "Karabağ, her bakımdan kilit. Protokoller, ülkelerin iç kamuoylarında tartışılacak. Kolay bir süreç olmayacak. Asıl, Ermenistan'da nasıl tartışılacak? Ermeni Meclisi'nin tepkisi nasıl olacak?" dedi. Çelikpala, Ermeni siyasetinde etkili olan Karabağlıların geçmişte meclise silahlı baskın düzenlediklerini hatırlattı.

USAK Başkanı Doç. Dr. Sedat Laçiner ise Ermenistan'ın işgal altında tuttuğu Azerbaycan topraklarından çekilmeden protokollerin uygulanmasının zor olduğunu belirtti. Laçiner, "Azerbaycan verilerek Ermenistan alınamaz." uyarısı yaptı. Türk-Ermeni İş Geliştirme Konseyi Eşbaşkanı Kaan Soyak, protokolleri olumlu bulduğunu, iki tarafın endişelerinin metinlerde giderildiğini söyledi.

Güven artırıcı önlemler yolda
Türkiye ile Ermenistan arasında parafe edilen protokoller uyarınca Aralarında 'tarihsel boyuta ilişkin alt komisyon'un da yer aldığı toplam 7 alt komisyon kurulacak. Siyasî istişare; ulaştırma, iletişim ve enerji altyapı ve şebekeleri; hukuki konular; bilim ve eğitim; ticaret, turizm ve ekonomik işbirliği alt komisyonları ile çevre sorunlarına ilişkin alt komisyon oluşturulacak. Alt komisyonlar, protokollerin yürürlüğü girmesinden en geç 4 ay sonra toplanacak.

'Güven artırıcı önlemler' çerçevesinde, iki ülke arasında mevcut ulaştırma, iletişim, enerji altyapısı ve şebekelerinden en iyi şekilde istifade edilmesi ve bu yönde tedbirler alınması için adımlar atılacak. Bilindiği gibi Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattı ve Bakü-Tiflis-Kars demiryolu projelerinde Erivan by-pass edilmişti.

İlişkileri geliştirmek için uzman ve öğrenci değişimi yapılacak. İki tarafa ait kültürel miras korunacak ve ortak kültürel projeler başlatılacak. Konsolosluk alanında da işbirliği tesis edilecek. Halen Ermenistan vatandaşları, havayolu ile geldikleri Türkiye'de sınır kapılarında vize alabiliyor. İki ülke arasında uçak seferleri de bir süredir mevcut. Ticaret, turizm ve ekonomik işbirliğinin geliştirilmesi amacıyla somut tedbirler alınacak. İki ülke arasında Gürcistan üzerinden yapılan ticaretin toplam hacmi 2008'de 200 bin dolar olarak gerçekleşti. Sınırın açılmasıyla bunun 400-500 milyon dolara çıkacağı tahminleri yapılıyor.

Kaynak: ZAMAN

Ermenistan açılımında kilit Karabağ

Türkiye ile Ermenistan arasındaki sorunların çözümü amacıyla oluşturulan dört sayfalık protokol için son sözü iki ülkenin meclisleri söyleyecek.