İçerisinde yaşamakta olduğumuz şehirler modernite ile hele bilhassa git gide megapol halini alan İstanbul gibi tarihi şehirlerimiz de geçmişi, sahip olduğu tarih ve kültüründen gün gün uzaklaşılmakta olduğuna şahit olmaktayız.
Bir nokta da hafızalarımız silikleşmekte veya silinmektedir. Bu kaygılarımızı her meclis sohbetlerimiz de dile getirmekteyiz. Ama neresinden bağlıyacağımızı bilememekteyiz. Bu düşünceler içerisindeyken amatör ruhla buna karşın kamuoyunu bilinçlendirme çalışmalarını yürütenleri görmek bizleri umutlandırmaktadır.
İşte bu çalışmalardan biri de Süleyman Faruk Göncüoğlu?nun her yıl bir sayı olarak, bir sivil toplum kuruluşu olan İstanbul Şehri Kültür Tarihi Araştırmaları bünyesinde çıkarmakta olduğu ?Yitik Mirasın Peşinden? adlı kitapçıkları.
İstanbul?a karşın bilinçli bir ilginiz oluşabilmesi amacıyla yayınlamış olduğu ?İstanbul?un İlk?leri ve En?leri? kitap çalışması ile tanıdığımız Süleyman Faruk Göncüoğlu bugün Büyük Şehir Belediyesi?nin, ilçe belediyelerin ve 2010 organizasyonunun o devasa bütçeleri yapamadığını kendi imkanları veya sponsorlar desteği ile İstanbullulara ve bu şehri sevenlere geçmişini ve neler yetirmiş olduğumuzun belge ve bilgilerini içeren eserler ortaya koyarak ücretsiz dağıtmaktadır. Her bir çalışma içerdiği emsalsiz belge ve bilgiler gün yüzüne çıkarılmakta ve ilk defa kamuoyuna sunulmaktadır.
Bunu niçin yaptığınızı kendisine sormadan bu kitapçıkların önsözün de bu gerekçesini şöyle izah etmekte olduğunu görmekteyiz.
?Her bir değişim Şehr-i İstanbul için ticari, kültürel, dini ve insan yerleşimleri bakımından daima bir gelişimdi. Bu değişim ve gelişimler bu gün dahi hızla devam etmekte bazı zamanlar içerisinde yaşadığımız şehri tanıyamaz olmuşumuza yol açmaktadır. Artık bir megapol şehir olan İstanbul?un bu değişimlerine ve gelişimine meraksız gözlerle bakmak yetersiz olur.
İstanbul, tarihi semtleri ile bu değişimi yaşamıştır. Bu değişimler her zaman acısız ve sıkıntısız olmamıştır. Hep bir şey yetirilmiş, eksik kalmıştır. Son yüzyıl içerisinde yaşanan bu değişimler daha çok imar hareketleri bazında gelişmiştir. Bu gelişmeler değişimleri o kadar da sağlıklı kılamamıştır. İmar hareketleri o kadar gözleri bürümüştür ki yetirilenlerin neler olduğu bile anlaşılamamıştır. Hiç olmazsa mimari miras ve değerleri olarak bile algılanabilir ve korunabilse idi? Avrupa Kültür başkenti olan İstanbul ve İstanbullu için bu şehir bir kimlik sorunu ve arayış içerisinde olmaz idi.
İslam ülkelerine bakıldığında İslam şehri olma süliyetine birinci derece de ilk şehir olarak İstanbul ve ardından Kudüs gelmektedir. Bu çalışmalar; tarihi İstanbul?un yaşadığı imar, şehircilik ve mimari bakımından yetirdikleri ile beraber değişimi verilmeye çalışılmıştır. Kültürel ve sosyolojik yönden yapılacak çalışmalara da bir fikir verebilmek ve görsel malzemeyi sunmak amaçlanmıştır. Yeni araştırmacılara, bu şehri planlamaya ve imar etmeye çalışanlara bir veri tabanı sunmağa çalışmaktayız?.
Küçük ölçekte bir araştırma merkezi, gayet dar maddi imkanlar da ortaya koyulan devasa ve emsalsiz eserler? bizleri düşünmeye itiyor. Avrupa Kültür Başkenti İstanbul çalışmaları kapsamında bu gibi şehrin hafızalarını tekrardan kazandıran bu çalışmalara destek verilmekte olduğuna dair bir düşünce ile soruyoruz; Göncüoğlu, maalesef sözcüğü ile geçiştirmekte. Neden diye israr ettiğimiz deyse; raflardan tamamlanmış üç kitap maketini indiriyor. Kasımpaşa tarihi, iki ciltlik Fatih tarihi ve Haliç ve Semtleri kitabı.. yayına hazırlanmış sadece basılmayı bekliyor. Bazıları üç, bazıları iki yıldan beri bekleme de? neden basılamadığını sorduğumuz da ise; çok derinden bir cevap veriyor. Bu kitapları basacak yönetici ve sponsorların bunu anlayacak kapasite de olması gerekiyor. Bu kitaplar ne çalıştıklara ajanslara para kazandırır. Ne de popülerdir. Bu kitaplar sadece İstanbul Şehri meraklılarına ve araştırmacılarına hizmet eder. Bu sebepten kurumlar bunları basmaya tenezzül etmiyor. Diyor.
İşte bu örnekleri gördükçe Avrupa Kültür Başkenti olan İstanbul kültürel yönden bu kadar mı sahipsiz diye düşünmeden edemiyoruz.
Meraklısına İstanbul Şehri Kültür Tarihi Araştırmaları Merkezi bünyesinde hazırlanmış çalışmalardan yayınlanmış olanları şunlar:
* İstanbul?un İlkleri ve Enleri; İstanbul?un Şehir olarak oluşumundan itibaren tarihinde gerçekleşen ilkler ve enler bir tarih kronolojisi içerisinde verilmektedir. İstanbul Ağustos 2004. (2 baskı yapmıştır)
* Tarihte Hasköy; adlı eser; tarihi Haliç?in kuzey batı kıyılarının ele alınarak incelendiği bir şehir monografisi çalışmasıdır. İstanbul, Ocak 2005.
* Esmarü?t Tevarih (Tarihin Meyveleri); Son dönem Osmanlı Tarih Yazıcılarından Mehmed Şemi Efendi?nin eserinin, şerhlerle beraber, Latin alfabesine çevrilerek yayına hazırlanmıştır. İstanbul, Nisan 2006.
* Gelenekten Geleceğe Camiler; İbadethane olarak cami mimari yapıların gelişim tarihçesi ve felsefi alt yapısı ele alınarak incelenmiştir. Kiptaş Kültür yayınları içerisinde çıkarılmıştır. İstanbul, Mart 2006.
* Yitik Mirasın Peşinden; İstanbul?un yakın tarihi içerisinde yok olan kültür varlıkları ve tarihi eserlerin neden ve niçin soruları ile irdelenerek cevaplar arandığı bu çalışmada örnekler görsel malzemelerle de desteklenmiştir. Kamuoyunda ilk defa yayınlanan fotoğraf belgeleri ile sunulan bu çalışma İstanbul Şehri Kültür Tarihi Araştırmaları Merkezi bünyesinde yayınlanmıştır. Şubat 2008.
* Doğramacılık, marangozluk ve Silicilik İmâlatına Ait Mübâhis; Neo-klasik mimarinin öncülerinden ve uygulayıcılarından olan Ali Tal?at Bey; İ.T.Ü?nin temeli olan Mühendishane-i Berri-i Hümayun hocalarındandır. 1927 yılında Osmanlıca olarak yayınlanmış bu eser, Davut Türksever ile beraber günümüz Türk?çesine çevrilerek yayına hazırlanmıştır. Kiptaş A.Ş. tarafından yayınlanmıştır. Mart 2008.
* Bir Semt-i Meşhur TOPHANE - Değişim ve Yıkımın Hikayesi -; Eser, eski İstanbul semtlerinden biri olan Tophane Semti?nin bir monografya çalışması olması yanında tarihi siluetinde yaşanan değişimi belge-fotoğraflarla desteklenerek anlatılmaktadır. Mayıs 2009.
* Hamza Paşa Mescidi; Eminönü Semti içerinde yer almış yangın sonrası arazisi sonraları satılarak bugün üzerinde işhanı binalarının yükseldiği bu tarihi yapının hikayesi Bilgin Turnalı?nın kaleminden anlatılmaktadır. İstanbul 2003.
* İstanbul?un Ortası Aksaray; Tarihçi H. Necdet İşli?nin kaleminden tarihi Aksaray Semti?nin monografyasının verildiği tek kaynak eserdir. Kültür A.Ş. tarafından yayınlanmıştır. Mart 2008.
İstanbul Şehri Kültür Tarihi Araştırmaları Merkezi?nin web sitesine www.kulturtarihi.org adresinden ulaşabilirsiniz.
