Pepe Escobar*
TAPI?nin iniş-çıkışlar tarihi/serüveni 1990 ların ortalarında başlar aslında, Clinton dönemidir, California da kurulmuş enerji şirketi Unocal ve Clinton makinesiyle Talibanlar destekleniyordu.
1995 yılında, Unocal başta, boruhatları düşüncesini bir çözüm olarak bulmuştu, Washington?un ölümcül kışkırtmalarının bir sonucu olarak amaç hem İran hemde Rusyayı atlatmaktı. Daha sonra Unocol, Türkmenbaşı ve Taliban ile görüşmelerde bulundu ve tanıdık Yeni Büyük Oyun hilesini ateşledi, ki bu olmadan Obamaya miras kalan Afgan Savaşını anlayamazsınız.
Taliban delegasyonu, Unocal?a teşekkür eder, 1997 yılının başında Huston?un konukseverliğinden memnun olur, ardından, bu yılın Aralık ayında Washingtondan da (memnun olur). Sıra enerji görüşmelerine geldiğinde, Taliban liderliği bir Orta Çağ hükmündeydi. Onlar kaba saba, ödün vermeyen birer anlaşma tarafı olup, Arjantin?in özel petrol şirketi Bridas?ı kurnazca yargılıyorlardı. Ki amaç, Doğu Türkmenistandaki petrol rezervlerini bulma ve istismar etme hakkını elinde tutan bu şirketi güvenceye almaktı. Ağustos 1997 tarihinde, finansal olarak iyi olmayan Bridas, hisse senetlerinin % 60?ını Amoco?ya sattı. Ki Amoco bir sonraki yıl British Petrol ile birleşti.
Her yerde hazır ve nazır olan Avrasya kilit oyuncusu, eski ulusal güvenlik danışmanı Zbigniew Brzezinski Amoco?ya danışman oldu; bir diğer bu türden şöhret, Henry Kissinger, birdenbire Unocol?un danışmanı oldu.
BP- Amoco, zaten Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) boruhatlarını geliştiriyorlardı, şimdi ise, zaten dublajı yapılmış bulunan Trans Afgan Boruhattı veya TAP içersinde büyük bir oyuncudur. Kaçınılmaz olarak, Unocol ve BP-Amoco çatışmaya girdiler ve avukatların bir Teksas mahkemesine gitmelerini salık verdiler, Ekim 1998?dir ve Clintonun günleri yaklaşmaktadır, (bu savaştan) BP-Amoco üstün olarak çıkmış görünmektedir.
Yeni seçilmiş başkan George W. Bush?un (yönetimi) aldında, hemen ardından, Unocol oyuna sinsice geri girmiştir, Ocak 2001 in hemen başında, Taliban ile tekrar sıcak ilişkiler geliştirmektedir, bu defa imajı iyi yapılmış bir yıldız olan devlet karakteri oyuncusu tarafından desteklenmektedir, devlet müsteşarı olan Richard Armitage dahil, ki kendisi eski bir Unocol lobicisidir. 2001 Martında Taliban, hareketin lideri olan Molla Ömer?in ?Gölge? si ve üst düzey yardımcısı olan Rahmetullah Haşimi üzerinden hakkıyla Washington?a davet edildi
Görüşmeler, Talibanının istediği şu sinir bozucu geçiş vergileri nedeniyle neticede başarısızlığa uğradı. İmparatorluğun gazabından sakının. 2001 yılının Temmuz ayında Genova?da yapılan bir zirve toplantısında Sekizli Grup?da, batılı diplomatlar, Bush yönetiminin Talibanı bu yılın sonu gelmeden devirmeye karar vermiş olduğuna işaret ettiler.
(Pakistanlı diplomatlar, İslamabadd?da daha sonra bunu bana teyid ettiler.) 11 Eylül 2001 saldırıları programı önemsememeyi ivme kazandırdı. Kabil?de ?Kebap Satıcısı? lakaplı Hamid Karza, eski bir Merkezi Haber Alma Örgütü (CIA) envanterinde kayıtlı (üyesi) ve Unocol temsilcisidir, Houston?da ızgaralı (partilerle), ziyarete gelen Taliban üyelerini ağırlayan kişidir, daha sonra, boğazına kadar batmış Afganistanda ülkenin yeni lideri olmaya mecbur bırakılmıştır.
Savunma Bakanı Donald Rumsfeld?in 2001 yılının sonbaharında Afganistanı bombalama ve istilasının ilk meyveleri arasında; Karzai, Pakistan Cumhurbaşkanı Muşerref ve Türkmenistan başkanı Saparmurat Niyazov un imzaladıkları bir anlaşmayla TAP?ı inşa etme konusunda kendilerini bağlamışlardır. USA markasıyla damgalanmış Orta Asyadan Güney Asyaya uzanan Boruhatistana başlamayı resmileştirmişlerdir.
Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin, gösterişli bir şekilde misilleme olarak yumruğunu vurduğu 2006 yılının Eylül ayına kadar herhangi bir şey yapmamıştır. Bu, Rusyanın enerji devi Gazprom?un, Niyazova ait doğal gazı % 40 fazlasıyla diktatöryel bir taleple satınalma konusunda anlaşmaya vardıkları bir zamandır.
Bunun karşılığında Ruslar paha biçilmez hediyeler aldılar, (bu Bush yönetimine pahalıya patladı) Niyazov, Türkmenistan?ın artakalan tüm gazının kontrolünü Rusya? firmasına 2009 yılına kadar devretti; Rusyaya, Türkmenistanın yeni gaz alanlarının araştırılmasını tercih etmesine işaret ediyor; Türkmenistanın, Birleşik Devletlerin arka çıktığı herhangi bir Hazar Denizi boruhattı projesinden çekilmesini karara bağlıyordu. Aynı zamanda Putin, Kazakistan ve Özbekistanın gaz ihracatının çoğunu köşeye sıkıştırmış da oluyordu.
Böylece, beş yıl sonra, işgal edilmiş Afganistan ölümcül bir kaosun içine sürüklenmiş, TAP bir çıkmaza girmiş oluyordu. Daha sonra Obama için ?iyi? savaşa dönüşecek olan, zaten görünmez (yıldızı) bir cesettir. Fakat Boruhatistanın güzelliği var: yaşayan ölüler gibi, ölü anlaşmalar her zaman geri gelecek gibi görünür ve oyun devame eder gider. Bir şartla. Rusya, Türkmenistanın içerde kilitli olduğunu düşündüğü sürece.
Bir Türkmen vuruşu
Türkmenistanı boşyere bir ?gaz cumhuriyeti? olarak tanımlamıyorlar. Özbekistan sınırından Türkmenistana girdim, ordan da Hazar Denizinde, Türkmenbaşı olarak isimlendirilen bir limana gittim. Burası bir kilo taze mersin morasını 100 $?a ve deveyi 200 $?a satınalabileceğiniz bir yerdir. Dev gaz alanlarının bulunduğu ve açıkça ifade (etmek gerekirse) çok önemli bir kısmının henüz tamamıyla keşfedilemediği yerlerdir.
Ekim 2008 de, İngiliz danışmanlık firması olan GCA şunu teyid etmiştir, Türkmenistanın güney batısında yer alan Yolotan-Osman gaz alanları dünyanın dördüncü büyük gaz alanlarıdır. Hayret edilecek düzeyde, 14 trilyon metreküp doğal gaz barındırmaktadır, Türkmenistan küresel gaz rezervlerinde ikinci sıraya kendinden emin adımlarla yürümektedir. İranın hemen önünde, Rusyanın ise sadece % 20 altında yer almaktadır. Bu haberlerle beraber, bütün Boruhatistanda baştan başa sismik depremler olur.!
Aralık 2006 da ölmeden hemen önce, renkli kişilikli Türkmenbaşı, gelecek 250 yıl boyunca yılık 150 milyar metreküp gaz ihraç edebilecek rezervlere sahip olduğunu gururla beyan etmiştir. Kibir ve büyüklük hastalığına yakalanmış olduğu dillere düştü, hiç kimse onu ciddiye almamıştı. Mart 2008 de, adamımız Gurbanguli bir GCA denetmenine, şüpheleri ortadan kaldırması talimatını verdi.
Nihayetinde, Kusursuz Asya Enerji Güvenliği Şebekesi tarzıyla, halihazırda Türkmenistan, Rusya ile yıllık 50 milyar, Çin ile yıllık 40 milyar, ve İran ile yıllık 8 milyar metreküplük gaz arzetmek üzere sözleşmeler imzalamıştır.
Fakat bunlardan hiçbirini bu muazzam büyüklüğüne uygun olarak göstermek veya görünebileceği şekilde yerleştirmek (mümkün değildir). Gerçekte, Türkmenistan ve Rusya karşılıklı olarak Rus ruleti oynuyor alibilirler. Buna karşın, neredeyse Türkmenistan gaz ihracatçılarının tümü kuzeydeki akışı sağlayan eski ve harap olmuş Sovyet sistemi ki büyük ölçüde 1960 lı yıllarda yapılmış boruhatlarını kullanarak gaz akışı sağlamaktadırlar. Buna bir Türkmen ustalığının artan payını, Gazpromun az bir seçme hakkının olduğu fakat sineye çekmesi gerektiği uzun bir süreyi eklemek gerekir: Türmen gazı olmadan, Gazpromun kârının % 70 kaynağı olan Türkemen gazı olmadan, Avrupanın ihtiyaç duyduğu gazın tümünü karşılaması mümkün değildir.
Bundan daha kötüsü, Rusyada günlük iş yayını yapan Kommersant?a göre Gazprom?dan kaynağı gizli (birinin dediğine göre), katıksız gerçek şudur, şirket Türkmenistan gaz ihracatının tümünü kontrol edebileceğini düşünmüştür; yen bulunan mega gaz alanları bu satışın dışında tutulmuştur. Asya Times Online?dan meslektaşım, eski büyükelçi MK Bhadrakumar sorunu şu şekilde tanımlamıştır, Gazpromun hatası ?Himalayalar arazisinin çapı hakkında bir yanılgıya düşmüş olmasıdır.?
Gerçekte, Sanki Yeni Büyük Oyuncular hemencecik birbaşka Everest keşfetmiş görünüyorlar. Bu yıl, Obama?nn ulusal güvenlik stratejistleri zaman kaybetmeden, Türkmenistana dalkavukluk amacıyla, izin verilmeyen diplomatik kampanyaları salıversinler. Gol? Şu tüm Türkmen gazını mümkün bir yol ile hızlandırmak, doğru borularla ve sadece farklı bir enerji haritası ile taşımak ve İstikbal. TAPI dan ayrı olarak, diğer bir kilit amaç olası 5,8 milyar $ lık Türkiye-Avusturya Nabucco boruhattı mumkün olacak ve, elbette, Ruslara karşı bir koz olacaktır.
Bu yolla, kilit nitelikli uzun vadeli Birleşik Devletler stratejik amacı gerçekleştirilebilecektir. Balkanlar ve bu türden Orta Avrupa ülkelerinin olduğu gibi, Avusturya, İtalya ve Yunanistan, kısmende olsa Gazpromun görüngesinden, çıkabilecektir. (Benim bir sonrakı, Boruhatistan?dan ?postkartımı? daha fazla haberlerimi bekleyin)
IPI veya TAPI?
Gurbanguli, Türkmenbaşı?ndan daha fazla gürültü koparan bir oyuncu olduğunu göstermeye çalışmaktadır. Bir yıl önce, iddiasını güçlendirmekte olduğunu, sekiz trilyon metreküplük gaz rezervleri hacmini ihraç etmenin ülkesinin hakkı olduğunu ve herhangi biri gibi istedeğini ifade ediyordu.
Washington kendinden geçmiş -bir durumda- dır. Geçen ay Aşgaabatta (aşk şehri) (Orta Asyanın Las Vegası), Uluslararası bir konferansta, Amerikalı, Avrupalı ve Ruslarla tıklım tıklım dolu bir salonda, ?ihracat hattı üzerindeki coğrafyada, başka ülkelerin de dâhil edilmesiyle enerji akışının çeşitlendirilmesinin? küresel ekonominin istikrana faydasının olabileceğini söyledi.
Kaçınılmaz olarak, kapalı kapılar ardında, TAPI labirenti ele alındı ve TAPI yöneticileri bir defa daha fiyatlar ve geçiş vergilerini tartışmaya başladılar. Elbette, kararlaştırmak zor olsada, alışverişin en kolay yanı budur. Bununla birlikte, Afganistan Everesti güvenliği konusunda ilerleme kaydetmekle beraber, bazıları hala Türkmenistanın gaz rezervlerinin iddia edildiği kadar olmadağını, abartıldığını iddia etmektedirler.
Boruhatistan?ın yapısal tabakalarında, belli belirsiz sarsıntılar dünyanın yarısını sallayabilir. Bir örnek olarak ele alırsak, bu husus Bellucistan Times?ın Mart ayı raporunda saklıdır: biraz dikkat edilirse, Karaçi dâhil olmak üzere, Pakistanın Sindh bölgesi parçasındaki boruhattı gaz arzına dikkat edilebilir. Medyanın dikkatinden kaçmış olabilir, butün Avrasya ve Washington TAPI ve IPI nın karşılaştırmalı avantajlarını analiz etmektedirler. Gittikçe patlamaya hazır Belucistan üzerinden İran gazını almanın gelecekte Hindistan için ne kadar riskli alabileceği merak edilmektedir.
Ardından, Nisanın başında bir diğer esrarengiz boruhattı patlaması oldu, bu defaki Türkmenistan?da, Rusyaya ihracatı tehlikeye sokmaktadır. Türkmenistan alelacele Rusları kınadı (ve TAPI?nin destekçileri alkış tuttular), fakat Afganistanda taraftarların çok yüksek sesle taraf tutmalarını sağlayabilecek hiçbir şey yoktu. Hemen şimdi, Dick Cheney?nin temel planını ele alırsak, Türkmenistanın bu mavi nehirlerininin gaz akışını güneye doğru, geleceğin TAPI?sı aracılığıyla, ki Birleşik Devletlerin, ?Daha Büyük Orta Asya? için olan stratejik büyük planı yırtık pörçük halde durmaktadır.
Brzezinski hala aynı kanaatte olmayabilir ve bu durum Obama?nın dikkatini çekmiştir. Yeni başkanı, korkunç dercede tehlikeli bir savaş alanında, dünyanın ihtiyaç duyduğu 7,6 milyar $ ve fazlasına, 1.600 Km lik dolambaçlı çelike ihtiyaç duyulduğuna ikna etmeyi deneyebilir. Bu zaten Brzezinski?nin 2008 Rusya-Gürcistan savaşının hemen ardından söylediği ana fikridir, ?Afganistan üzerinden Orta Asyaya ve güneye uzanacak boruhatlarının yapımının, Dünya toplumlarının Orta Asya enerji pazarına girişini maksimum düzeyde artıracağını? bir defa daha vurgulamaktadır.
Washington veya Beijing?
Hala doğru yere itibar edin. Eğer zaman olursa, adamımız Gurbanguli, Avrasyanın bu parçasında, Yeni Büyük Oyunda öncülük rolünü kapabilir. O, zaten çığır açan bir gaz sözleşmesini Alman Şirketi olan RWE(Rheinisch-Westfälisches Elektrizitätswerk) ile yapmış ve Rusya ile itişip kakışmaktadır.
Eğer bugünlerde, Türkmen lideri TAPI?yi de tercih ederse, bu Washingtona büyük tarihi ironinin (kapısını) açar. Bu kadar ölüm ve yıkımdan sonra, şüphesiz Washington birdefa daha (evet demek üzere) Taliban ile masaya oturmalıdır. Ve biz 2001 Temmuzuna, şu sinir bozucu boruhattı geçiş vergilerine geri döneceğiz.
Şu anda olduğu gibi kalırsa, Rusya?nın, Boruhatistan üzerindeki egemenliği devam edecektir. Orta Asya gaz akışı Rusya şebekesi üzerinden temin edilecek, Birleşik Devletler ve Avrupa Birliği tarafından özelleştirilmiş Hazar Denizi geçiş şebekesi üzerinden sağlanmayacaktır. Bu neredeyse, Rusyanın can alıcı jeopolitik durumunu garantileyecek, aynen Avrupa ve Asyaya büyük gaz arzı yapan ülkelerin olduğu gibi olacaktır.
Bu arada, ?geçiş koridoru? olan Pakistan, kanunsuz Yeni Büyük Oyunun sefil yaptığı uçsuz bucaksız topraklar çevresinde, nufusu az güney Pakistanın Belucistan bölgesi ve Yağmacı asalakların Peştu aşiret köylerini yağmalayarak tekelleştirdikleri bir yerdir.
Geleceğin destansı IPI ve TAPI çatışması, basit ve sihirli bir kelimeyle: Gwadar (Pakistanın Belucistan eyaletinde bir şehir) ile tarif edilebilir.
Aslında bir balıkçı köyü olan Gwadar, bir Umman Denizi limanıdır bu bölgede. Bu liman, Çin tarafından inşa edilmiştir. Washington?un hayali senaryosuna göre, Gwadar, Güney Asyanın yeni Dubai?si olacaktı. Bu TAPI nın başarısını ima etmektir. TAPI nin bir parçası olarak, Çin kötü bir şekilde Gwadara ihtiyaç duyar , ki batı Çine gidecek bir diğer boruhattının düğüm noktasıdır. Bu hattan akacak gaz nereden gelir? İran?dan elbette.
Herhalukarda kim ?kazanır? eğer Gwadar gerçekten Akar Savaşının bir parçası haline gelirse, nihayetinde Pakistan, hem Güney Pars bölgesinden Çine doğru gidecek olan İran gazı için, hemde Türkmenistandan Avrupa yönüne dağıtımı yapılacak olan Hazar gazı için kilit bir geçiş koridoru olacaktır. Daha mahalli/yöresel ve ağız sulandırıcı senaryolar üretmek, Pakistanın hem NATO hemde SCO (ki burada resmi gözlemcidir) için eksen bölge haline geleceğini söylemek mümkündür.
Şimdi bu Avrasyada alışılmış Yeni Büyük Oyun?a varır. NATO veya SCO bulunmaktadır.
IPI veya TAPI, ikisinde de Türkmenistan kazanacaktır.
IPI veya TAPI, Rusya kaybedecektir.
IPI veya TAPI, ikisindede Pakistan kazanır.
TAPI ile İran kaybeder.
IPI ile Afganistan kaybeder.
Sonuçta, herhangi bir oyun gibi, menfaati yüksek Boruhatistan pokeri, iki büyük küresel oyuncuya çıkmaktadır. Bayanlar ve baylar, kemerlerinizi bağlayın: Washington mu, Beijing mi kazanacak?
*Pepe Escobar: Globalistan: How the Globalized World is Dissolving into Liquid War (Nimble Books, 2007) ve Red Zone Blues: a snapshot of Baghdad during the surge adlı kitapların yazarı. Obama does Globalistan (Nimble Books, 2009) adlı son kitabı ise yeni çıktı.
Bu makale Nevzat Baydoğan tarafından timeturk.com için tercüme edilmiştir.
