İsmail Zelvi / TİMETURK
İlk bölümü bir bildiri, ikinci bölümü ise yerel yönetimler ve şehirlerin şartları doğrultusunda şekillenen bir taahhütname olan mutabakatı 52 ülkenin belediye başkanı tarafından imzalandı.
Şehirler ve yerleşme birimleri, vatandaşlarına su ve sanitasyon hizmetleri götürebilmenin gittikçe artan baskısı altındadırlar ve küresel iklim değişiklikleri, belediye başkanlarını ve yerel idarecileri su ve sanitasyon konularına daha fazla ilgi göstermeye ve kendilerini bu konuya adamaya yönlendirmekte. 5. Dünya Su Forumu düzenleyicileri ve ortakları tarafından desteklenen kapsamlı bir süreci müteakip, İstanbul Su Mutabakatı, kentsel ve kırsal su problemlerinin önemini, bu konudaki tasarrufların gelişmesini sağlamak amacıyla yerel, ulusal ve küresel gündeme taşıyor. Forum haftasında 18-19 Mart 2009 tarihlerinde gerçekleştirilen oturumlarla son haline getirilen İstanbul Su Mutabakatı imzalandı. 5. Dünya Su Forumu Yerel ve Bölgesel Otoriteler Günleri?nin kapanışında 52 ülkenin belediye başkanları tarafından imzalanan İstanbul Su Mutabakatı?nın ilerleyen günlerde toplam 180 ülke belediyesince imzalanacak.
Yerel ve Bölgesel Otoriteler Günleri?nin kapanış konuşmasını gerçekleştiren İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Topbaş, belediye başkanları ve seçilmiş yerel ve bölgesel temsilciler olarak taahhüt ettikleri faaliyetleri desteklemeleri için ulusal hükümetlere ve uluslararası kuruluşlara çağrıda bulundukları konular arasında şunların yer aldığını söyledi:
?Su güvenliği gerek ulusal gerekse uluslararası politikalarda daha yüksek öncelikli bir konuma getirilmelidir. Bin yıl kalkınma hedeflerine ulaşabilmek için özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki su ve sağlık hizmetlerine erişim ile yoksulluğa karşı mücadele uygulamaları hızlandırılmalıdır. Yerel ve bölgesel yönetimlerin yeterli kurumsal kapasiteye, mali kaynaklara ve yasal yetkiye sahip olması sağlanmalıdır. Sürdürülebilir su yönetimi konusunda oluşturulan siyasi stratejilerin tanımlanması ve uygulanmasında yerel ve bölgesel yönetimler de yer almalıdır. Yerel su ve sanitasyon altyapılarının finansmanı konusunda yerel ve bölgesel yönetimlerin imkanlarını artıracak, finansman mekanizmaları ve yasal çerçeveler geliştirilmelidir. Su ve sanitasyon ile ilgili bin yıl kalkınma hedeflerine yönelik çalışmalarda bulunan yerel ve bölgesel yönetimlerin desteklenmesi gerekmektedir.?
20 Mart Cuma günü Sütlüce Kongre ve Kültür Merkezi?nde Bakanlar, Parlamento Üyeleri ve Belediye Başkanları katılımıyla gerçekleştirilecek Üst Düzey Üçlü Görüşme?de siyasi otoritelere sunulacak olan mutabakat, suyun insanlara ulaştırılması konusunda yerel yönetimlere büyük görev düşmesine rağmen, ulusal yönetimler tarafından yeterli yetkinliğe sahip olmamaları konusu içeriyor. Kaynakların etkin kullanımı noktasında eşit dağılımın sağlanabilmesi için devletler düzeyinde işbirliklerine ihtiyaç duyulduğu belirtildi. Hizmetin insanlara ulaştırılmasının belediyeler tarafından gerçekleştirildiği hatırlatılırken devletlerin de yerel ve bölgesel yönetimlerin görevlerini yeniden tanımlamaları gerektiğine dikkat çekildi. İklim değişikliği nedeniyle belediyelere artık daha büyük görevler düştüğü de hatırlatılırken felakete hazırlık ve gereken tedbirlerin alınmasında bilimden ve deneyimlerden faydalanılması gerektiği söylendi. Suyun sadece insan hakkı değil, canlı hakkı olduğu hatırlatılırken vatandaşların da suya daha fazla saygı gösterilmesi istendi.
5. Dünya Su Forumu
İstanbul Su Mutabakatı
Yerel ve Bölgesel İdareler Bildirimi
Dünyanın farklı bölgelerinden gelen belediye başkanları ve yerel/bölgesel seçilmiş temsilciler
olarak, küresel değişiklikler karşısında su yönetimi stratejileri geliştirmek amacı ile
İSTANBUL SU MUTABAKATI?na 2009 Martında İstanbul?da katılıyoruz.
Meksika?da yapılan Dördüncü Dünya Su Forumu sırasında su ve sağlıkla ilgili sorumlu yerel
ve bölgesel idareciler 21 Mart 2006 Su İle İlgili Yerel İdareciler Bildirgesi?ni yayınlamışlar
ve hükümetleri daha etkin bir ortaklık içinde çalışmaya davet etmişlerdir.
Daha önceki taahhütlerimizde ?farklılıkların suda yakınlaşması? şeklinde ifade edilen
birleştirilmiş su yönetimine liderlik etmek için hazır olduğumuzu ve şehirlerimizin ve
bölgelerimizin esnekliğini güçlendirerek artan dış baskılara karşı koymak ve yaygın bir
alanda sürdürdüğümüz gelişebilirliğe katkıda bulunmak amacında olduğumuzu belirtmiştik.
KISIM I- Yerel ve Bölgesel Hükümetler Bildirgesi ve Harekete Çağrı
Bu mutabakat ile bizler:
? İyi kalite suya ve sağlık koşullarına erişim tüm insanların en temel haklarından biridir
ve toplum sağlığını koruma ve anlaşmazlıkları önleme hususunda çok önemli bir rol
oynamaktadır.
? Nüfus artışı, ekonomik gelişim, göç ve kentleşme, dünya nüfusunun yarıdan fazlasının
şu anda şehirlerde yaşıyor olması gibi hızlı küresel değişimler su kaynaklarına, su
rezerve sistemlerine ve vatandaşlarımızın sağlık hizmetlerine yeni zorluklar
getirmektedir. Bu hızlı değişiklikler su rezervleri ve sağlık konusundaki Binyıl
Kalkınma Hedefleri?ne (MDG) erişim sürecine yeni güçlükler eklemektedir1.
1
2015 yılına kadar güvenli içme suyu kaynaklarına erişme olanağı olmayan insanların sayısını yarı yarıya
azaltmak ve sağlık koşullarını geliştirmek amacını güden Birleşmiş Milletler Binyıl Kalkınma Hedefleri,
doğrudan yerel idarelerin sorumluluğundadır.
? Su yönetimi, yoksul insanların yaşadığı kırsal kesimlerdeki su rezervlerini bölgesel
düzeyde güvence altına almak ve kırsal kesimdeki nüfus azalmasını önlemek
açısından da gerçekleştirilmelidir.
? Su kaynakları ve onların yönetimi aynı zamanda bu küresel değişikliklere uyum
sağlamak için de kullanılan bir araçtır.
? İklim değişimlikleri vatandaşlarımızı ve biyolojik çeşitliliği etkileyen su döngüsünün
her aşamasını güçlü biçimde etkilemekte, su kıtlığını arttırmakta, sel ve taşkın gibi
aşırı olaylara neden olmakta, yeraltı su kaynaklarının yenilenmesini azaltmakta, deniz
seviyesinin yükselmesine neden olmakta, sıcaklığı arttırmakta, yağmur alanlarında ve
nehirlerin akış sistemlerinde değişimlere sebep olmaktadır.
? Su sorunlarının yapısı, kapsamı ve dinamikleri gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler
arasında farklılık göstermektedir. Gelişmekte olan ülkelerdeki temel kaygılar finansal
takviye kapasiteleri ile yasal çerçevedeki yatırımlarken, gelişmiş ülkelerdeki bölgesel
idareler altyapı sorunları ile karşı karşıya kalmakta, halkın gereksinimlerini
karşılamakta ve kirliliği önlemekte yetersiz kalmaktadırlar.
? Gerek yerel gerekse bölgesel tüm düzeylerdeki su talebini karşılayabilmek, bu küresel
değişikliklere uyum sağlamak ve önlem alabilmek için, yeni ve kalıcı bir yaklaşım
gereklidir. Su kaynaklarının eşitlikçi, uygun ve sürdürülebilir yönetimi ve hizmet
talepleri birlikte hareket eden, işbirlikçi faaliyetleri ve farklı kademelerdeki idarelerin
bu sorumlulukları paylaşmasını gerektirmektedir.
Ek olarak, belediye başkanları ve yerel/bölgesel seçilmiş temsilcilerimizin desteği ile
ulusal hükümetlere ve uluslar arası kuruluşlara çağrıda bulunuyoruz:
? Su kaynaklarının tüm kullanıcılar arasında mantıklı ve eşit şekilde paylaştırılması
amacı ile su güvenliğini gerek ulusal, gerekse uluslar arası politikalarda daha yüksek
öncelikli bir konuma getirmek;
? Johannesburg Faaliyet Planı ve Binyıl Kalkınma Hedefleri?nde belirtilen amaçlara
ulaşabilmek için özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki su ve sağlık hizmetlerine
erişim ile yoksulluğa karşı mücadele uygulamaları hızlandırılmalıdır;
? Yerel ve bölgesel idarelerin su rezervleri ve sağlık hizmetleri konularındaki yerel
yetkilerini, mali kaynaklarını ve kurumsal kapasitelerini güçlendirmek, yerinde
hizmet ilkesi doğrultusunda yerel hükümetler tüm paydaşları ile müzakere halinde
hareket ederek çeşitli yönetim modellerinden birini seçme sorumluluğunu
üstlenmelidirler.
? Yerel ve bölgesel idarelerin finansal kaynaklara doğrudan erişimlerini sağlamak,
kolaylaştırmak ve yoksul toplumlara yönelik yerel su ve sağlık hizmet altyapılarının
finansmanını arttırmak, küresel değişikliklerin etkilerini azaltarak uyum sağlanmasını
hızlandırmak .
? Borca karşılık su yatırımları almak gibi yöntemler ile su sektörünün borçlarının
azaltılması ile ilgili yatırımları kapsama almak;
? Bölgesel ve ulusal düzeyde suya erişim, iklim değişikliklerine ve diğer küresel
değişikliklere hazırlıklarla ilgili politik stratejilerin tanımlanması ve uygulanmasında
yerel ve bölgesel idarelerle paylaşım ve işbirliği içinde olmak. Bu değişiklikler su
düzenlemesinde iklim değişimlerine bağlı etkiler, sağlık hizmetleri, sel suları ve diğer
kırsal altyapılar ile ilgili yeni altyapı projelerini gerektirmektedir;
? Gelecekteki iklim durumunu anlamak ve tahmin etmek, ulusal ve bölgesel düzeyde su
döngüsünü ve yönetim sistemlerini etkileyen nüfus dağılımı ve diğer gelişmeler ile bu
konularda edinilen bilgilerin yerel idarelerle paylaşımı gibi hususlara yüksek derecede
önem verilmesi, bu gelişmeleri ilgili yerel düzeylere uyarlamakta yardımcı olacaktır;
? Yerel ve Bölgesel in sınırdaki su kaynaklarını yönetme işlemlerini geliştirmek için
etkin sistemler oluşturmak;
? Yerleşim alanlarını, kırsal kesimleri ve ekolojik sistemleri etkileyen hidrolojik döngü
ile ilgili sektörsel politika seçenekleri konusunda daha koordineli önlemler almak;
? Su ve sağlık hizmetleriyle ilgili Binyıl Kalkınma Hedeflerine erişmek amacı ile
uluslar arası yerel ve bölgesel idareler, özellikle de gelişmiş ülkeler ile gelişmekte
olan ülkelerin yerel ve bölgesel idareleri arasında kurulmuş olan ortaklıkların
oluşturduğu işbirliklerini desteklemek. Mevcut deneyimlerden yararlanarak mümkün
olan yerlerde su ve sağlık hizmetlerinin kullanıcılarından elde edilen gelirlerin bir
bölümünü gelişmekte olan ülkelerdeki işbirliği ortaklarının projelerine aktarmak.
[İkici kısım görüşmeleri halen devam etmektedir.]
KISIM II ? Yerel ve Bölgesel İdarelerin Taahhütleri
Etkin stratejilerin acilen geliştirilmesi gereğinin farkında olan uygun yasal, kurumsal ve mali
yapıya sahip şehirler ve bölgeler, bir önceki kısımda ulusal idarelere çağrıda bulunmuşlardır.
Bununla birlikte iklim değişiklikleri, nüfus artışı, kentleşme, hızlı ekonomik gelişim ve yerel
su kaynakları ile su sistemleri üzerindeki diğer baskılar, etkilerini politik ve sosyal sistemlerin
cevap verebileceğinden çok daha hızlı bir şekilde göstermektedirler.
Bu nedenle bizler, belediye başkanları ve yerel/bölgesel seçilmiş temsilciler olarak işbu
İSTANBUL SU MUTABAKATI?nı kendi yerel/bölgesel idarelerimiz adına imzalıyor ve
elimizdeki tüm yetki ve kaynaklarla su yönetim amacımızı gerçekleştirmek için kendi yerel
politikalarımız çerçevesinde azami çabayı göstereceğimizi taahhüt ediyoruz.
Bu taahhüt, ulusal idarelerin, yerel ve bölgesel idarelerin su sektöründe yüksek verimlilikli
erişim ve başarılı uygulama önlemlerini almak için çok önemli bir rol oynamak zorunda
olduklarının bilince varacakları; ve ?yakın bir gelecekte? yerel idarelerin bu konudaki
faaliyetlerini etkin şekilde gerçekleştirebilmeleri ve finanse edebilmeleri için gereken politik
reformları yapacakları beklentisi ile verilmiştir.
Taahhüdümüzü yerine getirebilmemiz için politik gücümüzü kendi şehir/bölgemizde
aşağıdaki faaliyetleri başlatmak için kullanacağız:
? Yerel su kaynakları üzerindeki dâhili ve harici baskıların, suda yaşayan canlıların
biyolojik çeşitliliği ile sistemdeki temel farklılık ve zorlukların (bakınız Ek: Yerel ve
Bölgesel Faaliyet-Bulgu Planı El Kitabı) bir listesini oluşturmak;
? Tüm paylaşımcılar (sivil toplumlar da dâhil olmak üzere) ile yerel/bölgesel düzeydeki
diyalogu geliştirerek temel birimler (yerel ve bölgesel idareler, tedarikçiler,
kullanıcılar, bilimsel çevreler) arasında yerel öncelikleri ve su sektöründeki faaliyet
planını oluşturacak ortak bir görüş meydana getirmek (bakınız Ek: Yerel ve Bölgesel
Faaliyet Hedefleri El Kitabı);
? Uzun ve orta vadede gelecekte yerel su kaynaklarını ve sistemlerini tehdit eden
gelişmelere uyarlanması için yerel ve bölgesel idare politikalarının, stratejilerinin ve
planlarının güçlendirilmesi;
? Yerel/bölgesel düzeyde daha iyi bir su yönetimi için (suyun kamuya ait bir varlık
olduğundan ve gerek kısmen gerekse tamamen özel sektör tarafından yönetilmekte
olmasına bakılmaksızın kamu tarafından kontrol edilmesi gerektiğinden hareketle) su
idaresinin oluşturulması ve geliştirilmesi;
? Küçük başlangıç yatırımları ile öncelikleri belirleyerek yerel su kaynakları ve
sistemlerinin esnekliğini arttıran ilk somut değişiklikleri yapmak üzere belirli
uygulamalara olanak tanıyan ve gelecekte oluşabilecek belirli masrafları engelleyecek
erken hareket sistemini oluşturmak;
Bunların yanı sıra şehirlerimizin yukarıdaki faaliyetlerinde yaşanan zorlukları ve
gerçekleştirilen işlemleri içeren raporları oluşturarak 2012 yılında düzenlenecek bir sonraki
Dünya Su Forumu?nda diğerleri ile paylaşmayı da taahhüt etmekteyiz.
EK
Yerel ve Bölgesel Faaliyet Planı El Kitabı
Bulgular
Bir Yerel veya Bölgesel İdare, kendi su kaynaklarını ve hizmetlerini etkileyen zorluklar ile
ilgili olarak aşağıda belirtilmiş olanlar da dâhil olmak üzere gerekli belirlemeleri yapacaktır:
? Paylaşımcılar ve kurumlar ile işbirliği yaparak insan ve arazi su kullanımı ile ilgili bir
değerlendirme/bildiri oluşturmak.
? Halkın güvenli içme suyu ve sağlık hizmetlerine erişimindeki eksiklikleri saptamak.
? Suyla bağlantılı olarak ortaya çıkan sağlık sorunları açısından halkın en zayıf olduğu
noktaları saptamak
? Su altyapı gereksinimlerini ve bunları karşılayacak uygun finansmanları içeren bir
çalışma yapmak.
? Eskimiş olan altyapıları belirlemek.
? Sektörsel baskı da dâhil olmak üzere entegre yönetim karşısındaki engelleri saptamak.
? Mümkün olan en iyi hava tahmin sistemlerini bir araya getirerek şehrin/yerel idarenin
su kaynaklarından denize kadar olan hidrolojik birimlerini etkileyen faktörleri
belirlemek.
? Şehrin su kaynak kapasitesini belirleyerek iklimsel ve küresel değişikliklerde
uygulanacak olan temel senaryoları oluşturmak. İklime bağlı diğer riskleri, potansiyel
yararları ve su yönetimi ile ilgili açık noktaları belirlemek.
? Kirliliğe ve suya bağlı hastalıklar açısından zayıf noktaları saptamak.
? Hukuki çerçeveyi ve kurumsal kapasiteyi belirlemek .
Hedefler
Yerel koşullar çerçevesinde, hukuki yetkilere uygun olarak ve tamamen istemli bir şekilde
Yerel veya Bölgesel İdare, hedeflerini2 uygulamak ve desteklemek için aşağıdaki önlemlerin
bazılarını alacaktır:
? Şehirleşmeye ve küresel değişikliklere bağlı belirsizlik ve değişkenlere cevap
verebilecek bir dizi su, sağlık ve yağmur/sel suyu yönetim tekniklerini kırsal kesimlere
su sağlama gereksinimini de hesaba katarak geliştirmek;
? Küresel değişikliklerin etkilerine bağlı olarak nehir yatakları seviyesinde ve deniz
seviyesindeki sel riskini önlemek için uygun önlemleri almak ve mekânsal
planlamaları yapmak.
2Hedef tipleri ile ilgili örnekler aşağıda belirtilmiştir:
? x yıldaki % x fiziksel su kaybı miktarını azaltmak.
? İnsan ihtiyaçları için kullanılan x yıldaki % x su tedarikini arttırmak.
? x yılda kişi başına harcanan mahalli su kullanımından % x tasarruf sağlamak.
? x yılda belirlenmiş olan uluslararası su kalite standartlarına ulaşmak.
? x yılda kanalizasyon sularının % x toplanması % x arıtımını sağlamak.
? Her yıl dökülen sanayi atık sularının % x miktarını denetlemek.
? x yıllık ekosistem su gereksinim miktarını güvence altına almak.
? Suyla ilgili afetlerin verdiği hasarları, Gayrisafi Milli Hasıla?nın %x?inden %5?in altına indirmek.
? Geleceğin belirsizliği nedeni ile örneğin yeni depolama tesisleri, yeraltı sularının
düzenli olarak çıkartılması, iç-havuzlama yöntemi ile su aktarımı, su koruma, geri
dönüşüm veya deniz suyu arıtması gibi yöntemlerle daha esnek bir tedarik sağlayacak
değişik su kaynakları oluşturmak,
? Yerel/havzasal/bölgesel düzeydeki su yönetimi ile ilgili kararlara halkın katılımını
sağlayacak düzenleme kurallarını ve mevzuatlarını oluşturmak,
? Daha uzun süre kullanılacak yeni altyapı tasarımlarını ve yatırımlarını
gerçekleştirmek.
? Şehirlerde yaşayan nüfusu etkileyen suyla-bağlantılı olumsuz sağlık koşullarını
gidermek.
? Kentleşme ve iklimsel değişikliklerin toplam etkilerine karşı suda yaşayan canlılar
başta olmak üzere çevreyi korumak.
? Su kaynaklarını ve buna bağlı biyolojik çeşitliliği korumak için tarımda kullanılan su
kullanımını kısıtlamak.
? Sanayi ve iş sektörleri ile birlikte çalışarak suyun verimli şekilde kullanılmasını, su
ürünlerinin tekrar kullanımını arttırmak ve kirliliği önlemek.
? Suya bağlı felaketlerin yol açtığı zararları azaltmak için yapısal ve yapısal olmayan
risk yönetimi planlarını/önlemlerini oluşturmak. Sel kontrol, drenaj ıslah, afet karşılığı
ve deniz seviyesinin yükselmesine karşı hazırlıklar için planlar geliştirmek.
? Aşırı olaylara karşı koyabilecek ve değişen koşullarda kullanılabilecek yeniden
tasarlanacak ve inşa edilecek altyapı sistemleri planlamak.
? Riski azaltmak ve su kaynaklarının tedariki, yönetimi ve bakımı konularında
kadınların rolünü dikkate almak
? Uygun finansal sistemler, idari geliştirmeler ve teknolojik yenilikler aramak.
? Sürdürülebilir su yönetimleri ve ekonomik gelişimi sağlamak için eğitim, öğretim ve
teknoloji transferlerini geliştirmek.
