Geçtiğimiz haftanın en önemli hadisesi Davos?tu şüphesiz. Tayyip Erdoğan?ın Davos?ta İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Perez?le tartışması sadece Türk basını ve kamuoyunun değil uluslar arası yayın organlarının ve siyasi karar odaklarının gündemindeydi. Günlerdir malum panelin ayrıntıları ve muhtemel sonuçlarının neler olabileceği üzerine konuşuyoruz, uzun bir süre daha konuşacağa da benziyoruz.
Ahmet Vefik Paşa, Fransa?daki sert çıkışlarıyla Napolyon?dan hem tepki hem saygı gördü.
Benim bildiğim, Türkiye?nin yakın tarihinde uluslararası bir toplantıda masadan kalkan tek lider İsmet İnönü?dür. Paşa, Lozan müzakereleri başladıktan bir süre sonra görüşmelerden TBMM?nin kabul edebileceği bir tablo çıkmayacağını anlayarak Atatürk?le birlikte verdikleri karar üzerine toplantıyı terk edip heyetle birlikte Türkiye?ye dönmüştü. Onun yaşadığı gerginliğin ne boyutta olduğunu anlamak için Lozan?dan Mustafa Kemal?e çektiği telgraflara göz atmak kâfi. Bunlardan birinde ?Sıkıntıdan saçlarım bembeyaz oldu? der. Yıllar sonra ABD Başkanı Johnson?un Kıbrıs vesilesiyle kendisine yazdığı tehdit içeren mektuba cevaben 1964 senesi Nisan ayında Time Dergisi?ne verdiği demeçte ?Batı ittifakı yıkılır. Yeni şartlarla, yeni bir dünya kurulur. Türkiye bu dünyada yerini bulur? diyecektir.
Ahmet Vefik Paşa
Osmanlı tarihinde yabancı liderlere kafa tutuşun, boyun eğdirişin çok örneği var kuşkusuz. Ama bunların hepsinin ortak özelliği devletin askeri, dolayısıyla siyasi gücünün
zirvede olduğu zamanlara mahsus olmalarıdır. Bu kafa tutuşu gerileme döneminde yapan tek kişi Ahmet Vefik Paşa?dır. İç siyasette, özellikle sadrazamlığı döneminde öfkesi ve naralarıyla ünlenen, bakanlara ve bürokratlara kök söktüren Paşa, Paris büyükelçiliği sırasında Fransa kralı 3. Napolyon?la girdiği ağız dalaşları ve imparatoru çileden çıkaran davranışlarıyla ünlenmişti.
Ahmet Vefik Paşa 1861?de büyükelçi olarak Paris?e gönderildi. Çözülmekte olan imparatorluğun Suriye ve Lübnan topraklarına göz diken Fransa, Paşa?yı elçi olarak kabul ederken nasıl bir sert bir kayaya çarptığının farkında değildi. Ama kısa süre içinde bütün Paris ondan bahseder oldu. Şam?da Müslümanlar, Dürziler ve Maruniler arasında çıkan çatışmalarda yabancı konsolosların öldürülmesi üzerine olayı fırsat sayıp bölgeye asker gönderme kararı alan Fransa?nın niyetini önceden sezen Paşa, durumdan acilen İstanbul?u haberdar edip Dışişleri Bakanı Fuad Paşa?nın emrindeki bir askeri birlikle Suriye?ye gitmesini sağladı. Türk kuvvetleri Şam?a ulaşana kadar Fransa?yı oyalamak isteyen Paşa, Babıâli?nin diplomatik nezaket ve sorun çıkarmama gayretiyle gönderdiği Paris?te toplanacak uluslararası konferansla ilgili tebligatı almamak için birkaç gün kayıplara karıştı. Fransız hariciyesinin onun Babıâli?nin gönderdiği talimatı almasını sağlamak için onca çabalaması sonuç vermedi. Günler sonra ortaya çıkıp başkentten gönderilen talimatı aldığında da Fransızları ?Bana böyle bir yazı gelmedi? diyerek elçilik bahçe kapısına kadar kovaladığı da. Sonunda İstanbul Fransızları yatıştırmak için Ahmet Vefik Paşa?ya şifresiz açık telgrafla konferans isteğini kabul edip murahhas sıfatıyla toplantılara katılması emrini iletmek zorunda kaldı.
?İyi vatanseversiniz?
Bu olay sırasında Ahmet Vefik Paşa?nın karakter çizgisini gösteren sert bir atışma yaşandı. ?Kendisini Yavuz Sultan Selim?in sefiri sanıyor? diye haber gönderen İmparator 3. Napolyon?a Ahmet Vefik Paşa?nın cevabı diplomatik nezaket sınırlarını zorlayan ölçüdeydi: ?Kendilerine iletiniz. Şayet Yavuz Sultan Selim?in sefiri olsaydım zatı haşmetmeab burada bulunamazdı.?
Bu kadarla da kalmadı Napolyon?la çekişmesi paşanın. Saray?daki bir davet sırasında imparatora, ?Etrafta Fransa?nın Suriye?ye asker göndermek istediği söylentileri dolaşıyor. Türk ordusunun Fransız askerini karaya çıkaracağını düşünmek için çok saf olmak lazım. Sizce de öyle değil mi haşmetmeap...? diye sorduğu; sinirlenen Napolyon?un da ?İyi bir vatanseversiniz paşa, ama diplomat asla...? dediği biliniyor. Onun sefaret faytonunu rengârenk boyattığı, bundan dolayı gezerken herkesin kendisini imparator geçiyor zannıyla selamladığı, Fransa dışişleri tarafından, ?Burada boyanmış faytonla dolaşmak imparatora mahsus bir ayrıcalık. Sair arabalar siyaha boyalıdır, siz de öyle yapsanız? diye uyarılınca, ?İstanbul?daki sefiriniz padişahımızın bindiği saltanat kayığının benzerini yaptırmış olarak Boğaz?da geziyor. O değiştirirse ben de değiştiririm? dediği de...
Paris elçiliği sırasında doğrudan Hz. Muhammed?i hedef alan bir tiyatro eserinin sahnelenmesini engellemeye çalışan, yaptığı müracaatlar dikkate alınmayınca oyunun gala gecesi sahneye çıkıp konuşma yapan ve engelleme amacına ulaşan kişidir Vefik Paşa...
Ayrıca onun milliyetçilik duygusunun ne denli güçlü olduğunu ama aynı oranda hayal içinde olmadığını gösteren bir örnek daha var. 3. Napolyon hırsını bir türlü alamadığı için Paşa?ya bir davette, ?İmparatorluğunuz çatırdıyor? deyince Ahmet Vefik merhum, ?Haşmetmeab bizim buraya çok uzak memleketimizdeki çatırtıyı işitip Paris?te benim ve herkesin farkında olduğu yıkım sesini duymuyor olamaz...? cevabını vermiş. İmparatorun öfkeyle yanından uzaklaşmasından sonra İngiltere elçisinin paşanın yanına gelerek, ?Verdiğiniz cevaptan dolayı sizi tebrik ederim? demesi üzerine Paşa?nın söyledikleri Osmanlı?nın içinde bulunduğu durumun tasviri sayılabilir: ?Böyle bir cevabı siz verebilirdiniz. Zira devletinizin sizi himaye edeceği şüphesizdir. Benim devletim ise ne yazık ki önemsiz bir şikâyet olduğunda dahi beni görevden alır.? karşılığını verir.
Kehanet mi demek gerek, sezgi mi... Bilinen o ki, bu çıkıştan birkaç gün sonra Fransa?nın şikayeti üzerine Ahmet Vefik Paşa Paris elçiliği görevinden alındı. Veda için imparatorun huzuruna çıktığında 3. Napolyon onu, ?Bakanlarım içinde sizin özelliklerinize sahip birinin bulunmasını çok arzulardım? diyerek uğurladı. Fransa Dışişleri Bakanı?na, ?Ben sadrazam olsaydım Suriye?ye asker çıkaramazdınız. Askerlerinizi süngületirdim?, dediği anlatılır; tabii bu sözlerin İstanbul?da sadrazam Ali Paşa?yı öfkeden deliye döndürdüğü de...
Avni Özgürel - Radikal
