Türklerin kendine has icatlarındandır kamyon arkası yazıları. 'İsyanım yollara...' onlardan biri. Yolların emekçilerinin cümle âleme verdiği bu mesaj oldukça anlamlı. Çünkü, Türkiye'de yolların kalitesi, Cumhuriyet'in 85. yılını kutladığımız şu günlerde dahi kimsenin yüzünü güldürmüyor. Yüksek standartlara sahip olması gereken otobanlarda seyrederken bile trafik işaretleri aniden yolu daraltabiliyor. Sonra tek şeride kısılıp yolun tamir edilen bölümünü sıkıntılı bir şekilde geçmeye çalışıyorsunuz. Kim bilir bu onarımlar, Türkiye'nin ümit vadeden politikacısı Adnan Kahveci, süper vali Recep Yazıcıoğlu gibi kaç değeri aramızdan aldı, alacak?
Aslında yolları bir kere yaptıktan sonra yamalı bohça hâline getirmemenin bir yolu var. Mucize formül ise beton yollar! Bu tür yolların ömrü ortalama 34 yıl. Dile kolay. Bu rakam asfalt yol ömrünün tam iki katı. Ayrıca, beton yollar, fren mesafesini azaltıyor, gece görüş rahatlığı sağlıyor ve çevreye zarar vermiyor. Petrol fiyatlarının yüksek oluşu, zaten maliyeti düşük olan beton yolları iyice cazip hâle getirdi. Üstelik, asfaltın ham maddesi petrolün neredeyse tamamı ithal ediliyor ve sadece 5 rafineriden alınıyor. Asfalt, kullanılan her petrol ürünü gibi, ekonomideki en büyük sorunlardan biri olan cari açığa katkıda bulunuyor. Oysa yerli kaynaklardan üretilen beton yurt sathına yayılmış 400'den fazla hazır beton tesisinden sağlanabiliyor. Dolayısıyla nakliye masrafı asfaltla karşılaştırılmayacak kadar düşük.
Yol yapımında beton kullanmanın üstünlüklerini öğrendikten sonra şimdi bir gerçekle yüzleşeceksiniz: Türkiye'de karayolu yapımında 50 yıldır kullanılan tek malzeme asfalt. Peki, ama nasıl oluyor da betonun üstünlüklerine rağmen hâlâ asfaltta ısrar ediliyor? Türkiye Hazır Beton Birliği Başkanı Ferruh Karakule, bu durumu 'rant' ve 'kolaycılık' olarak açıklıyor. Türkiye'de asfaltçıların güçlü bir lobi oluşturduğunu söylüyor. Beton yolun, Avrupa'da yüzde 30-40 oranında tercih edildiğini belirtiyor. Özellikle ağır trafik yükü altındaki güzergâhlarda betonun tercih edilmesi gerektiğini ifade ediyor. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın mesleye el koymasını isteyen Karakule, yıllardır uğraşmalarına rağmen bürokrasiyi aşamadıklarında yakınıyor.
Konunun uzmanlarından Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği (TÇMB) ARGE Direktörü Prof. Asım Yeginobalı da beton yollar hususunda hamle yapılamamasını, ilk yatırım maliyetini esas alan kısır mali analizler ve alışılmışlığın kolaylığına bağlıyor. Ardından şunları söylüyor: 'Asfalt ve beton yolların ilk yapım maliyetleri arasında da büyük fark yok, hatta beton yolun maliyeti bazı durumlarda daha düşük. Faydalı ömür bazında ise beton yol tartışmasız çok daha ekonomik.'
BETON YOLUN ÖMRÜ UZUN
Gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında Anadolu, yol ağı bakımından hâlâ geride. Bugünkü anlamıyla beton yol ilk olarak 1865'te İskoçya, 1880'de Avusturya ve 1891'de ABD Ohio'da yapıldı. Ohio'daki yol bugün de hizmet veriyor. ABD'de 1969-1970 yıllarında 70 bin km'lik beton yol ağı tamamlandı. Okyanus ötesindeki bu gelişmeleri Almanya, Belçika ve Japonya'daki projeler izledi.
Türkiye'de asfalt yapımında kullanılan 'bitüm' maddesini üreten 5 rafineri bulunuyor. Dolayısıyla yol yapımında kullanılan bu maddenin nakliyesi yüklü bir maliyet getiriyor. Türkiye, çimento açısından bakıldığında, Avrupa'nın önde gelen ülkelerinden biri. TÇMB Başkanı Adnan İğnebekçili, Türkiye'nin bütün bölgelerine yayılmış 39 çimento fabrikası ve 800'ü aşkın hazır beton üretim tesisi bulunduğunu ifade ediyor. Ham petrolün neredeyse tamamının ithal edilmesine karşı çimento hammaddesinin yüzde 100 yerli olduğunun altını çiziyor. Betonun taşıma maliyetlerinin de düşük olması sebebiyle büyük avantaj sağlayacağını belirtiyor.
Beton yol kaplamasının en önemli üstünlüğü, hizmet ömrü ve dayanıklılığı. Bugüne kadar uygulanmış projelerde asfalt ve beton yolların aynı iklim şartlarında servis ömürleri (tamire ihtiyaç gösterme süresi) 20-25 yıl olurken, asfalt yollarda 6-14 yılı geçmemekte. Başka bir araştırmaya göre de beton yolun beklenen ömrü 34, asfalt yolun ise 17 yıl. Bu araştırmada asfalt yolun 3-5 yılda bir de küçük bakımlar istediği belirlendi. Beton yolda ise bu süre 12 yıl. Türkiye'deki asfalt yollarda yapılan küçük onarımlar da bu araştırmayı doğruluyor. Kanada'da Amerikan Devlet Karayolu ve Taşımacılık İdareleri Birliği (AASHTO) tarafından yapılan bir araştırma, asfalt yolların bahar aylarında yüzde 61 oranında bozulduğunu ortaya çıkardı. Beton yollarda bu oran sadece yüzde 5,5 olarak ölçüldü.
Beton yolların taşıma gücü yüksek. Bu tür yollar üzerine gelen yükleri asfalta göre çok daha geniş bir alana yayarak zemine iletiyor. Yani taşıma gücü taban zeminine bağlı değil. Bu nedenle, beton yol zayıf zeminler üzerinde asfalt yollara göre daha dayanaklı oluyor. Asfalt yollarsa üzerlerine gelen yükleri bir alt tabakaya iletir. Yükler, her bir tabaka geçişinde gittikçe yayılır ve daha geniş bir alana dağılır. Dolayısıyla zemin zayıfsa yolun üstünde de şekil değişiklikleri görülür. Bu yüzden, ağır trafik altındaki yolların beton olması daha uygun. Türkiye'de de şehir içi ve dışı yollar her kış mevsiminden sonra delik deşik hâle geliyor. Yollar bir sonraki kışa kadar tamir edilirken sıkıntıyı sürücüler çekiyor. Harcanan masraf da cabası.
BETON, FREN MESAFESİNİ DE KISALTIYOR
Beton yollar kaymaya karşı daha dirençli. Boyuna sürtünme katsayısı, asfalta göre daha düşük. Yol yüzeyi de düzgün olduğundan yağış suyu kolay akıp çabuk kuruyor. Kuru, pürüzsüz beton bir yolda 100 km ile giden otomobil 49 metrede dururken, asfaltta bu mesafe 58 metreye yükseliyor. Islak yolda ise bu rakamlar 96 metreye, hatta 109 metreye çıkıyor.
Ağır araçlar asfalt yollarda beton yollara göre daha fazla bozulmaya sebep oluyor. Bu bozulma üzerinde giden araç, enerjisinin bir kısmını tüketiyor. Dünya Bankası'nın yaptığı bir araştırmada beton kaplamalarda asfalta oranla yüzde 20 yakıt tasarrufuna ulaşıldığı ortaya çıktı.
Beton yollar açık renkli olduğu için araç ve yol aydınlatmasından gelen ışığı daha az emer. Böylece gece görüşü artar. Islak olduğunda bile tehlikeli far yansımalarına sebep olmaz. Ayrıca beton yollarda sürüş konforu yüksektir. Araçlar daha az gürültü ve titreşim yapar.
Maliyete gelince... Konuyla ilgili Türkiye Hazır Beton Birliği'nin yaptırdığı çaplı araştırma ve yurtdışındaki verilere göre beton yollar asfalt yollara göre yüzde 10 ile 46 arasında daha ucuza mal oluyor.
AKSİYON
