Maraş olayları, Stalin zulmünden kaçan Kırım Türklerinin anlatıldığı bir sinema filminin gösterimi sırasında başlamıştı. Aradan 30 yıl geçmesine rağmen Kahramanmaraş'ı savaş alanına çeviren provokasyonun karanlık tarafı gün yüzüne çıkamadı. Olayların çıkış noktasında duran 'Güneş Ne Zaman Doğacak' adlı filmin yönetmen asistanı İsmail Güneş, olayların müsebbebi olarak Sovyet Rusya'yı, yani KGB'yi adres gösteriyor.
İkinci Dünya Savaşı sırasında Hitler'in gamalı haçı ve Stalin'in kızıl yıldızı arasında kalarak hırpalanmış, sürgün edilmiş, kurşuna dizilmiş hayatları anlatan pek çok dramatik hikâye var. Sovyet Rusya'nın lideri Stalin'in katliamlarından canını kurtarabilmek için Türkiye'ye kaçan 417 Kırım Türk'ünün acı sonla biten hikâyesi gibi. 1945'te ölümden kaçtıkları Sovyet Rusya'ya teslim edilmeden hemen önce 'yaşadığımızın kanıtı olsun' deyip kış ortasında elbiselerini çıkararak Kars tren garında onları izleyenlere vermiş, sınırı geçer geçmez de Stalin'in askerleri tarafından kurşuna dizilmişler. İşte bu insanların hikâyesinden yola çıkarak 1977 yılında çekilmiş bir film var. Final sahnesi '1945 yılında Sovyetlerden Türkiye'ye iltica eden ve sınırda iade edilirken kurşuna dizilen 417 Türk'ün aziz hatırasına' diye biten film. Başrollerinde Cüneyt Arkın ve Oya Aydoğan'ın oynadığı bu film, sağ sol kavgasına itilmiş, cunta borazanlarının her bir yanda çalındığı bir dönemde gösterime girdi. Ardından yakın tarihe kanlı Maraş katliamı olarak adını kazıyan toplumsal histerinin görünürdeki çıkış noktası oluverdi birden. Filmin gösterildiği Çiçek Sineması, 20.00 seansında salon sağcılar tarafından tıklım tıklım doldurulmuşken bombalı saldırıya uğradı. İkisi ağır yedi kişi yaralandı. Patlamadan iki gün sonra iki sol görüşlü öğretmen öldürüldü. Bu iki olay koca şehri kana bulamaya yetmişti. Üzerinden 30 yıl geçse de binlerce hayatı altüst eden katliam hâlâ aydınlanabilmiş değil. Suçlanan pek çok kişi ya da örgüt var. Yıllarca onların savunmalarını ya da suçlamalarını dinledik. 'Farklı bir şey yok' derken Güneş Ne Zaman Doğacak filminin yönetmen asistanına kulak kabarttık. Bu kişi The İmam, Gülün Adı Yok gibi filmlerin yönetmeni İsmail Güneş. Onun gösterdiği adres Sovyet Rusya, yani KGB. Filmin çekimini ve gösterimini engellemek için Sovyet Rusya'nın elinden geleni yaptığını söylüyor. Filmin final sahnesinde geçen sözlere atıfta bulunarak, 'Sovyetlerin sinema filmine tahammül edememesidir tüm bunlar.' diyor.
Filmin yönetmeni Mehmet Kılıç'ın asistanlığını yapan Güneş, o dönemde 17 yaşında bir güzel sanatlar öğrencisi. Sovyet Rusya'nın filmin çekileceğinden nasıl haberdar olduğunu şöyle anlatıyor Güneş: 'Filmde 1945 Rusya'sı anlatılıyor. Yönetmen Mehmet Kılıç, prodüksiyon amiri olan Mustafa Doğan'a 'Bana illa o dönemin Rus askeri kıyafetlerini bul.' diyor. Çünkü o yıllarda Yunan da olsa Bulgar da olsa hep aynı asker kıyafetleri kullanılıyor sinemada. Mustafa Doğan da her tarafa bakıyor, bulamıyor. Son çare olarak yönetmene haber vermeden Beyoğlu'ndaki Sovyet Rus konsolosluğuna gidiyor. 'Biz Stalin zulmünden kaçan Kırım Türklerini anlatan bir film çekeceğiz. Bize sizin askerlerin kıyafetlerinden lazım' diyor. Adresini falan bırakıyor.' İsmail Güneş, prodüksiyon amirinin bu görüşmesinin hemen ardından Beyoğlu Sakızağa Caddesi'nde bulunan ofislerinin 15 gün boyunca yaklaşık 50 kişilik kalpaklı kişiler tarafından ziyaret edildiğini anlatıyor. Türkçe konuşan ve Sovyet Konsolosluğu'ndan gelen kalpaklılar, yönetmen Kılıç'tan filmi çekmemesini istemiş ısrarla. Hatta 'Biz sana yardımcı olalım, Sovyet Türk halklarının kardeşliğini anlatan bir film çekelim.' teklifinde bile bulunmuşlar. Tüm tartışmalara rağmen Mehmet Kılıç filmi çekmekten vazgeçmemiş. Bu arada kalpaklıların ziyareti birdenbire kesilmiş. Film çekimleri başlamış. Her şey yolunda giderken İsmail Güneş'in 'ilk operasyon' dediği stüdyo baskını yaşanmış bu arada. Çekimlerin bitmesine az bir zaman kala, filmin negatiflerinin yıkandığı Bomonti'deki Lale Stüdyosu üç kişi tarafından basılmış. Fakat bu baskın ilginç bir şekilde amacına ulaşmamış. Bunun sebebini yönetmen Güneş, şöyle anlatıyor: 'Filmleri kamera asistanı Cem Molvan teslim ediyor stüdyoya. Bir minibüs var ve her gün set sonrası çalışanları tek tek evlerine bırakıyor. En son stüdyoya uğruyor. Bu arkadaş stüdyoya negatifleri bırakıyor. Kutuların üzerine filmin adını yazması gerekiyor tabii. Fakat aklına gelmiyor filmin adı. 'Güneş Ne Zaman Doğacak' yerine 'Bir Yolcu' diye yazıyor kutunun üzerine. Üç kişi gelip stüdyoyu basıyorlar filmin negatiflerini yakmak için. Meseleyi kökünden çözecekler böylece. O zaman stüdyonun müdürlüğünü yapan Ender Teker diye biri. Stüdyonun duvarlarında da Yılmaz Güney'in fotoğrafları falan var. 'Çocuklar ayıp ediyorsunuz, biz öyle bir filmi yıkamayız.' diyerek ikna etmeye çalışıyor adamları. Tabii adamlar tüm kutuları kontrol ediyorlar ama isim farklı yazıldığı için bizim filmi bulamıyorlar.'
Kanlı Maraş olayları, yakın tarihimizin kara lekelerinden...
Önce Karagümrük'ü basmışlar
Bu baskından sağ salim kurtulan filmin çekimleri kısa bir süre sonra tamamlanmış. Fakat sansür kurulundan geçememiş. Bu noktada devreye giren filmin oyuncularından Oya Aydoğan'ın bir yakını olan Cumhuriyet Halk Partili bir senatörün yardımıyla filmin üzerindeki yasak kalkmış. Böylece sinema gösterimleri başlamış. Bu sırada ilk sinema baskını Karagümrük'te yaşanmış. Sinemayı basan saldırganlar, filmin kopyasını dışarı çıkarıp üzerine benzin dökerek yakmış. Bir diğer saldırı da Beşiktaş'taki Mıstık sinemasında yaşanmış. Yine gösterim sırasında sinemayı basan saldırganlar, filmin kopyasını yakmış. Hatta camı çerçeveyi indirip sinemayı birbirine katmış. Bu olaylar yaşanırken Eskişehir valisi, şehrinde Güneş Ne Zaman Doğacak'ın gösterilmesini yasaklamış. Yasağı kaldırmak için uzun süre uğraşan yapımcı firma Orhon Film, son çare olarak dönemin Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk'e mektup yazmış. Olumlu cevap almışlar. Böylece Cumhurbaşkanlığı emriyle Eskişehir'deki yasak kalkmış. Eskişehir'deki galaya filmin oyuncularından Turgut Özatay'la gittiklerini belirten İsmail Güneş, büyük bir ilgiyle karşılaştıklarını ifade ediyor. Bu arada Karadeniz'de ve Erzurum bölgesinde filmin büyük bir ilgiyle takip edildiğini de sözlerine ekliyor. Sadece Adana bölgesinde bir sorun yaşanıyormuş o günlerde. Bu bölgede filmleri gösteren şirketle yönetmen Mehmet Kılıç arasında bir tartışma yaşanmış çünkü. Bu nedenle Kahramanmaraş'ın da içinde bulunduğu bölgeye filmleri kendileri götürmek zorunda kalmış. Filmi Adana bölgesine İbrahim adlı bir arkadaşının götürdüğünü söyleyen İsmail Güneş, şöyle devam ediyor: 'İbrahim Maraş'a gidiyor. Film oynamaya başlıyor. Sinemaya bomba koyuyorlar. Bombadan ben iki ölü hatırlıyorum. Gerçi o zaman öyle alışmıştık ki ölüm haberlerine. Bunun üzerine kontra bir durum oldu. İki kişinin cenaze töreninde iki ölü, üç tabut var. Üçüncü tabutta silah var. Meydana gelindiğinde camilere, minarelere ateş açılıyor, insanlar öldürülüyor. Bir kaos ortamı. O zamanki Sovyetler Birliği bu filmi oynatmamak için elinden geleni yapmıştır. Sonunda Maraş'ı birbirine katmıştır. Alevi-Sünni çatışmasıydı, sağdı soldu demeye gerek yok. Sovyetlerin sinema filmine tahammül edememesidir tüm bunlar. Çünkü her tür film gösterilmiştir bizde. Bu olaylardan sonra iş çığırından çıktı zaten. Sürü filmine bomba attılar. Karşılıklı saldırılar başladı. Sinemalara bomba atma modası başlamış oldu.'
Zaman
İsmail Güneş 17 yaşındaydı
Daha çok Maraş olaylarıyla anılan Güneş Ne Zaman Doğacak adlı film, 1945 yılında Sovyet Rusya'dan kaçıp Türkiye'ye sığınan 417 Kırım Türk'ünün hikayesini iki kişi üzerinden anlatıyor. 1977 yapımı filmin başrollerinde Cüneyt Arkın ve Oya Aydoğan oynamış. The İmam, Gülün Bittiği Yer gibi eserlerden tanıdığımız yönetmen İsmail Güneş, henüz 17 yaşında bir güzel sanatlar öğrencisiyken bu filmin yönetmen asistanlığını yapmış.
