Doğu ve Güneydoğu?nun kalkınması için MÜSİAD?dan rapor

MÜSTAKİL SANAYİCİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ (MÜSİAD), bölgelerarası gelişmişlik uçurumunu Türkiye?nin gündemine taşımak ve bölgesel kalkınma projelerine öncülük etmek amacıyla ?Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerine Yönelik Sosyoekonomik Kalkınma Önerileri Raporu?nu açıkladı.

--------- RAPORDAN ÇARPICI ÖNERİLER ----------

Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesine ait sosyoekonomik, sektörel ve alt bölge analizlerinin farklı bölümlerde detaylı olarak sergilendiği MÜSİAD raporunun ilk kısmında genel değerlendirme yapılırken, ikinci, üçüncü ve dördüncü bölümde nüfus, göç ve işsizlik verilerinin yanısıra tarım, sanayi, inşaat, ticaret, hizmet sektörlerine ilişkin göstergelerin ışığı altında bölgenin sosyoekonomik fotoğrafı çekiliyor ve birbirinden çarpıcı öneriler açıklanıyor. İşte bazı dikkat çekici öneriler:


1. KALKINMA BAKANLIĞI KURULMALI - Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Kalkınma Bakanlığı kurulmalıdır. Her türlü gelişme, yatırım ve teşvikler Devlet Planlama Teşkilâtı yerine, bu bakanlık tarafından izlemeye alınmalıdır. Bakanlığın bütçesi, önceden belirlenen beş yıllık stratejik hedefleri gerçekleştirecek ölçüde yüksek tutulmalıdır. Bölgede kurulacak kalkınma ajansları da doğrudan bu bakanlığa bağlanmalıdır. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin kalkınma sorumluluğu bürokratlara değil, siyasilere verilmelidir. Siyasiler bu konuda doğrudan sorumlu olmalıdırlar.

2. SANAYİ ENVANTERİ YAPILMALI VE BİLGİLER PAYLAŞILMALI- Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin sanayi ve işgücü yapısını sürekli olarak canlı tutacak ve her zaman güncel bilgileri verecek bir veri tabanı oluşturulmalı ve bu veri tabanı değişik kamu ve özel sektör kuruluşlarının kullanımına açık bulundurulmalıdır.

3. KALKINMA AJANSLARI DEVREYE ALINMALI - Bölgede kurulacak kalkınma ajanslarının fonksiyonu, bütçesi ve yetkileri artırılarak ve bölgesel kalkınmanın dinamosu olmaları sağlanmalıdır. Pilot Kalkınma Ajansları öncelikle bu bölgede kurulmalıdır. Kalkınma Ajansları aracılığıyla bölgesel gelişme üçer aylık dilimler itibariyle mercek altına alınmalı, GSYİH değerlerinde önemli ve planlı gelişme sağlayacak projeler aşama aşama hayata geçirilmelidir.

4. TEŞVİK PROGRAMLARI UZUN SÜRELİ OLARAK UYGULANMALI - Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde özel sektörün daha fazla yatırım yapması için pozitif ayrımcılık temelinde 10 yıl gibi uzun süreli özel teşvik programları uygulanmalıdır. Büyük şehirlerde yaşayan bölge çıkışlı iş adamlarına çağrıda bulunularak, ?Doğduğunuz topraklara bir fidan da siz dikin? kampanyası başlatılmalıdır. Bu iş adamları bulunarak bölgede tanınmaları sağlanmalıdır.

5. ÜNİVERSİTEYE GİRİŞLER YENİDEN DÜZENLENMELİ - Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin eğitim ve nitelikli işgücü yapısını geliştirmek için, üniversiteye giriş sınavları da dahil olmak üzere, özel projeler ve programlar geliştirilmeli ve bölge öğrencilerine bölgedeki üniversitelere girişte ?ekstra kontenjanlar? tanınmalıdır. Ayrıca bölgede görev yapan öğretim üyelerine daha fazla malî haklar tanınmalıdır.

6. ÜNİVERSİTE BÖLÜMLERİ İHTİYACA GÖRE AÇILMALI - Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki üniversiteler bünyesinde açılacak fakülteler, bölgenin ihtiyaçları dikkate alınarak ve klasik yaklaşımdan farklı bir biçimde yeniden yapılandırılmalıdır. Fakültelerin belirlenmesinde bölgedeki tabii şartlar, yatırımlar ve sektörlerin ihtiyaçları göz önünde bulundurulmalıdır.

7. SERMAYENİN BÖLGEDE KALMASI SAĞLANMALI - Bölgeden kazanılan paranın yine bölge yatırımlarında değerlendirilmesini için, pazar oluşturma, pazar genişletme ve komşu ülkelerle ticareti geliştirecek tedbirlere önem verilmeli ve böylece bölge şehirleri ekonomik açıdan canlı yatırım üniteleri haline getirilmelidir. Sermayenin bölgede kalması, zorlayıcı tedbirlerle değil, kazanç sağlayan tedbirlerle mümkün olabilir. Bölgede yatırım yapmak, gelir ve kurumlar vergisi muafiyetleriyle avantajlı hale getirilmeli ve böylece bölgenin kalkınmasında ivme sağlanmalıdır.

8. BÖLGEDE ENERJİ CAZİBESİ OLUŞTURULMALI - Sanayinin bölgeye çekilmesi ve bölgedeki iş piyasasının gelişmesi için enerji fiyatları ucuzlatılmalı ve işbirliği organizasyonları teşvik edilerek büyük işletme ve kuruluşların kurulması teşvik edilmelidir. Böylece kaçak enerji kullanımı da bir ölçüde azalmış olacaktır. Ayrıca bölgedeki işletmelerin kullandıkları enerji peşin olarak mahsup edilmelidir. Bölgede teşvik kapsamındaki yatırımlar için de enerji indirimi, TEDAŞ?ın inisiyatifinden çıkarılıp, kapasite kullanım oranları dikkate alınmadan %50 oranında uygulanmalı ve bu indirimden bütün işletmeler faydalandırılmalıdır.

9. SINIR TİCARETİ GELİŞTİRİLMELİ - Bölgedeki illerin sınır ticareti yapma imkânları geliştirilmeli, daha fazla sınır ticareti için özel ajanslar ve kurumlar oluşturulmalıdır. Sınır ticaretinde bürokratik işlemler azaltılmalı, konuyla ilgili mevzuat yeniden gözden geçirilmelidir. Sınır ticaretini artırmaya yönelik olarak Irak?a açılan Habur sınır kapısı yedeklenmeli ve ayrıca Suriye sınırında ikinci bir sınır kapısı (Akçakale-Şanlıurfa) daha açılmalıdır. Bu kapı ile Şanlıurfa?nın tarımsal ihraç merkezi olması temin edilmelidir.

10. TEŞVİK VE DESTEK SİSTEMLERİ ZENGİNLEŞTİRİLMELİ - Bölge illerinin her biri için, sektör ve ?işletme teşvik indeks değerleri? oluşturulmalı ve teşvikler bu indeks değerlerine göre yapılmalıdır. Teşvikten yararlanan işletmeler gerçekten bu teşviki hak eden kuruluşlar olmalı ve böylece ekonomiye gerçek anlamda bir katma değer kazandırılmalıdır.

11. İL KALKINMA PROJELERİ OLUŞTURULMALI - Doğu ve güneydoğu Anadolu?nun çok daha hızlı bir şekilde kalkınabilmesi için her ilin kendi kalkınma ve gelişme projesini kombine bir paket olarak hazırlaması gerekir. Bu projeler sadece sanayi, tarım ve hizmetler sektörünü değil; aynı zamanda eğitim, sağlık ve kültür konularını da içerecek şekilde hazırlanmalıdır.

12. ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ GÜÇLENDİRİLMELİ - Doğu ve güneydoğu Anadolu?nun kalkınmasında OSB?lerin rolü artırılmalı ve ekonomik kalkınmanın dinamosu haline getirilmelidir. Bunun için bölgede yer alan Organize Sanayi Bölgelerinde bedelsiz arsa tahsisi işlemleri gözden geçirilmeli ve gerekli tahsis sayıları dikkatle ele alınmalıdır.

13. VERGİ MUAFİYETLERİ GETİRİLMELİ - Doğu ve Güneydoğu Anadolu?da fert başına düşen GSMH değerleri en düşük 15 ilde, 10 yıl boyunca gelir ve kurumlar vergisi muafiyeti getirilmeli ve bu tür politikalarla özel sektör yatırımcıları bu bölgeye çekilmelidir. Böylelikle yatırımcı göçü tersine çevrilmelidir.

14. SERBEST TİCARET BÖLGELERİ GÜÇLENDİRİLMELİ - Bölgedeki serbest ticaret bölgelerini güçlendirmek için bürokratik prosedürler azaltılmalı ve bu yerlerin Ortadoğu ticaret alanı haline gelmesi için özel teşvik programları uygulanmalıdır.

15. ÜREME KONUSUNDA HALK BİLİNÇLENDİRİLMELİ ? Bölgede, kadın ve erkeklere sağlıklı üreme konusuyla ilgili bilgi ve bilinçlendirme desteği verilmelidir. Bölgedeki Ana-Çocuk Sağlığı merkezlerinin sayısı artırılmalı, Diyanet işleri başkanlığının camilerdeki vaazlarda İslâm?ın üreme, çocuk yetiştirme hususları ile ilgili konuları işlemesi sağlanmalıdır.

16. GÖÇÜ DURDURACAK ÇALIŞMALAR HIZLANDIRILMALI - Kırsal alanda yaşayan insanların sağlık, eğitim, çevre ve yaşam şartları iyileştirilmelidir. Kırsal bölgede geçim imkanı sağlayacak şartlar oluşturulmalıdır. Göç alan ve aynı zamanda göç veren illerdeki altyapı sorunları çözümlenerek bu iller yaşanabilir bir hale getirilmelidir. Bu şehirlerdeki karmaşık, dağınık ve uygun olmayan yapılaşmanın kentsel dönüşüm projeleriyle iyileştirilmesi ve modern şehirlerin oluşumuyla insanların kendi illerini yaşanacak şehirler olarak görmelerinin sağlanması gerekir.

17. ŞEHİRLİLİK BİLİNCİ UYANDIRILMALI - Gençlerin ?kendi şehirlerinin kimlikleriyle bütünleşmeleri? sağlanmalı ve böylece hayata atıldıklarında ekonomik menfaatlerini azami seviyeye çıkarmaya çalışan kişiler olarak değil, bölgesini, şehrini seven ve şehrinin kalkınması için çaba harcayan kişiler olmaları temin edilmelidir.

18. YATIRIM ORTAMINA BELİRGİNLİK GETİRİLMELİ - Mevcut işgücünün daha nitelikli hale gelmesi için eğitim programları hazırlanarak çalışanlar imtihanlarla sertifikalandırılmalı ve nitelikleri artırılmalıdır. Asgari ücret düzenlemeleri, ülkenin gelişmiş, normal ve öncelikli bölgeleri için ayrı ayrı tespit edilmeli ve böylece yatırım ortamına belirginlik getirilmelidir.

19. KREDİ VE NAKLİYE CAZİBESİ SAĞLANMALI - KOBİ?ler için kuruluş ve işletme sermayesi sağlamaya yönelik düşük faizli kredi uygulaması harekete geçirilebilir. Bölgede üretilecek ürünlerin batı bölgelerine düşük maliyetle taşınması konusunda garantiler getirilebilir.

20. GAP ÖZEL SEKTÖRE AÇILMALI - GAP projesinin gerçekleştirilmesinde özel sektör kuruluşları için yeni roller tanımlanmalı; uzun yılları kapsayacak yap işlet-devret modelleriyle projenin hızlandırılması ve gerçekleşmesinde özel sektörün girişimcilik yeteneğinden de yararlanılmalıdır.

21. SULAMA REJİMİ OLUŞTURULMALI - Bölgede yanlış ve fazla sulama ile çölleşme, bataklık, tuzlanma ve erozyon gelişmeleri ciddiyetle takip edilmeli ve gerekli tedbirler alınmalıdır. Bunun için çiftçiler eğitilmeli ve aynı zamanda bir kontrol mekanizması kurulmalıdır. Bölgede arazi içi geliştirme çalışmaları yapılmalı ve aynı zamanda arazi toplulaştırması yapılacak bölgeler net bir şekilde belirlenerek kamuoyuna ilan edilmeli ve bunun için bir program ortaya konmalıdır.

22. GAP?A KÜLTÜREL BOYUT KAZANDIRILMALI - GAP?ta; bölgenin sosyal, kültürel, sanatsal, eğlencesel ve sportif faaliyetleri aynı zamanda ekonomik kalkınma projeleriyle ilişkilendirilmelidir. GAP, sadece elektrik üretimi, sulama ve tarım alanlarını geliştirme projesi olarak görülmemelidir.

23. NAVLUN TEŞVİK KAPSAMINA ALINMALI - Bölgeden ihracat yapan ihracatçılara yönelik olarak, Para Kredi ve Koordinasyon Kurulu Kararları kapsamında verilmekte olan teşviklere ek olarak, uluslararası taşımacılık yapan firmalara yönelik, navlun teşvikleri de ilave edilerek bu firmaların dış piyasalarda rekabet edilir hale getirilmesi sağlanmalıdır. 5084 Sayılı teşvik yasası, Doğu ve Güneydoğu bölgelerinin durumu dikkate alınarak yeniden düzenlenmeli ve kademeli bir sisteme geçilmelidir. Buna göre 500-1000 dolar arasında 14 il, 1000-1250 dolar arasında 12 il, 1250-1500 dolar arası 10 il farklı derecelerde teşviklerden yararlanıyor olmalıdır.

24. ARAZİ İMKANLARI YENİDEN YAPILANDIRILMALI - Bölgedeki toprak dağılımı, mülkiyet düşmanlığı yapılmadan gözden geçirilmeli, mümkün olan yerlerde topraksız veya küçük toprak sahibi halkın ?optimum büyüklükte? arazi sahibi olma imkânları geliştirilmelidir. Bölgedeki araziler, ne büyük parçalar halinde ağalık sistemine terk edilmeli, ne de küçük verimsiz adacıklar olarak kalmalıdır.

25. YAN UĞRAŞI ALANLARI OLUŞTURULMALI - Çiftçi nüfusun tarımsal faaliyet alanı genişletilmeli, ziraat yanında tohumculuk, fidecilik, çiçekçilik, seracılık, meyvecilik gibi yan uğraşı alanları oluşturulmalı ve senenin daha büyük kısmında faal olmaları sağlanmalıdır.

26. MAYINLI ARAZİLER TARIMA KAZANDIRILMALI - Türkiye?de Suriye sınırında bulunan toplam mayınlı arazi miktarı ise 3,5 milyon dönüm ve toplam olarak Kıbrıs?ın büyüklüğüne eşit. 1956 yılında çiftçilerden kamulaştırma yoluyla satın alınan ve mayınlanan bu bölgenin yeniden tarıma açılması bölgesel kalkınma için büyük öneme sahiptir. Mayınlı arazilerin temizlenmesi için bir plan oluşturulmalı ve en geç beş yıl içinde tüm arazi mayınlardan temizlenmelidir. Bu araziler hem petrol hem organik tarım ve hem de normal tarım açısından önemini korumaktadır. Mayınlı tarım arazilerinin temizlenmesine birtakım yabancı firmalar da talip olmuşlardır. Bu ülke firmalarının hızlı ve seri bir şekilde temizleme uygulaması yapabilmelerine karşılık, bölgede uzun süre kalmaları söz konusu olabilecektir. Bu nedenle mayınlı arazilerin temizlenmesi işi Türk ve yabancı firmalara birlikte yaptırılmalıdır.

27. HAYVANCILIK DESTEKLENMELİ - Kilogram bazında verilen desteklemelerin suiistimale açık ve denetiminin zor olması nedeniyle desteklenecek kesimler önceden belirlenmeli ve kesimler devlet eliyle yapılmalıdır. AB ülkelerinde hayvansal ürünlerin pazarlamasında yüzde 50?lere varan oranlarda teşvikler verilmektedir. Ülkemizde de hayvancılık pazar sorununun halledilmesi için teşviklerle desteklenmelidir. Teşviklerde değişken uygulamalara gidilmeli ve özellikle teşvikler süt ve et gibi mamul ürünlere verilmelidir.

28. BÜROKRATİK İŞLEMLER AZALTILMALI - Yatırımcı ve işletme sahipleri için bürokratik işlemler azaltılmalı, görevlilerin zorluk çıkaran değil, kolaylık gösteren kişiler olmaları sağlanmalıdır.

29. MADENCİLİK YATIRIMLARI CANLANDIRILMALI - Yer altı ve yer üstü maden zenginliklerinin tam bir envanteri çıkarılarak konuya ilgi duyan işletmeler bu konuda bilgilendirilmeli, yatırım ve üretim fırsatları konusunda bilgi sahibi olmaları temin edilmelidir. Bölgedeki madencilik sektörünün ayağa kalkması için yatırımcılara cazip öneriler götürülmeli, özellikle yabancı sermayeyi bölgeye çekmek için çeşitli projeler uygulamaya alınmalıdır.

30. KÜÇÜK HES?LER KURULMALI - Önümüzdeki yıllarda rezervlerin azalmasıyla petrol ve doğal gaz fiyatları yükselmeye devam edecek ve sonuçta bölgedeki elektrik santrallerinin önemi daha da artacaktır. Bu nedenle bölgede HES?lerin mevcut potansiyellerin tamamını kullanmak gerekmektedir. Bölgede kurulacak yeni enerji santralleriyle elektrik üretimi daha da artırılabilir. Fırat nehrinden halen yüzde 20 oranında ek enerji alınabileceği ve Dicle nehrinden alınabilecek ek enerji oranın ise yüzde 50 civarında olduğu belirtilmiştir. Küçük HES?ler gündeme getirilmeli ve bu kaynaktan azami ölçüde yararlanılmalıdır.

31. SANAYİYE DOĞAL GAZ ULAŞTIRILMALI - Kuzeydoğu Anadolu bölgesindeki hem bireysel hem de sanayi elektrik tüketimi Güneydoğu Anadolu bölgesine göre oldukça düşüktür. Bu bölgenin elektrik kullanma imkanlarından daha fazla yararlanması için enerji fiyatları da dahil olmak üzere bir takım tedbirler almak gerekmektedir. Bu tedbirler; sanayide elektrik kullanımının teşvik edilmesi için ucuz sanayi elektriği, sanayiye doğal gaz imkanlarının götürülmesi ve bölgedeki sanayi tesislerinin teşvik edilmesi suretiyle gerçekleştirilebilir.

32. KAÇAK ELEKTRİK KULLANIMI DÜŞÜRÜLMELİ - Bölgede kaçak elektrik tüketimiyle ilgili değerler yakından izlenmeli ve bu değerleri aşağı çekmek için sadece denetim uygulamaları değil, aynı zamanda ekonomik tedbirler de alınmalıdır. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde kaçak elektrik kullanmanın yıllık maliyetinin 1 milyar dolar civarında olduğu belirtilmiştir.

33. İNŞAAT SEKTÖRÜNE ÖZEL ÖNEM VERİLMELİ - İnşaat ve konut sektörü bölgedeki işsizliği giderecek önemli bir sektör haline gelebilir. Bunun için bir taraftan bu sektör ve diğer taraftan inşaat sektörüne malzeme sağlayan yardımcı sektörlerin desteklenmesine ve teşvik edilmesine ihtiyaç vardır. Bölgede yapılacak konutlarda ?sosyal konut? modeline öncelik verilmeli ve bu konutlar uygun şartlarla satışa sunulmalıdır. Bölgede yaşayan devlet memurlarının güvenlikli lojman ve konut sorunları ayrıca ele alınmalı ve bu açıdan bölge cazip hale getirilmelidir.

34. STM?LER İÇİN VAKİT KAYBEDİLMEMELİ - Bölgede kurulan Sınır Ticaret Merkezlerinin (STM) daha aktif hale getirilmesi, açılması düşünülen yeni Sınır Ticaret Merkezlerinin bir an evvel faaliyete sokulması, bölgeden yapılacak dış ticareti daha da arttıracaktır. Sınır Ticaret Merkezlerinde (Sarısu, Kapıköy, Esendere) altyapı eksikleri giderilerek, personel ve fiziki şartlar iyileştirilmelidir. Tarım ve sanayi ürünlerinin muayene ve tahlilleri için ihtiyaç duyulan laboratuarlar, Bölgede bulunan Gümrükler Baş Müdürlükleri ile bunlara bağlı müdürlüklerde vakit geçirilmeden kurulmalı veya bu laboratuarlar kuruluncaya kadar, STM kapsamında yapılan ticarette, bölge üniversitelerinin laboratuarlarından istifade etmeleri sağlanmalı veya standart ve kontrol belgesi aranma şartı kaldırılmalıdır. Ayrıca modern ticaret merkezleri ve toptancı siteleri gibi alış veriş merkezlerinin yapılmasına ihtiyaç vardır. Ticaret sektörünün gelişmesi için sanayi sektörü de desteklenmeli ve bu sektörlerin birbirlerine destek olmaları sağlanmalıdır.

35. ULAŞIM İMKANLARI ARTIRILMALI - Bölgeye hava ve karayolu ile ulaşım kolaylaştırılmalı, ucuzlatılmalı ve erişim sürelerini kısaltacak tedbirler alınmalıdır. İhracata verilen devlet yardımları artırılmalı ve sınır ticaretinin geliştirilmesi için ek tedbirler alınmalıdır. Hava yolu kargo taşımacılığı desteklenmeli; Erzurum, Erzincan, Kars ve Van hava alanları kargo taşımacılığı için yabancı uçakların inişine açılmalıdır.

36. KOMŞULARLA ORTAK FUARLARIN SAYISI ARTIRILMALI - Komşu ülkelerle olan ticareti engelleyen mevzuatın kaldırılması ve bürokratik işlemlerin azaltılmasına yönelik olarak güçlü bir siyasi irade ortaya konmalı olumlu bir psikolojik hava oluşturulmalıdır. Komşu ülkelerdeki işadamlarına yönelik sektörel fuarların sayısı artırılmalı ve katılımlarını teşvik etmek için kendilerine ücretsiz stand yerleri temin edilmelidir. Komşu ülke iş adamlarıyla büyük şehirlerde ortak büyük iş merkezleri açılmalı ve bu iş merkezleri arasında mal akıcılığı hızlandırılmalıdır. Böylece ticari hayatın ?kazan-kazan? felsefesi içinde ilgili tüm ülkeler için yararlı olması sağlanmalıdır. Bölge ülkeleri arasındaki giriş-çıkışları kolaylaştıracak gümrüksüz ve vizesiz geçiş kolaylıkları sağlanmalıdır.

37. YENİ SINIR KAPILARI AÇILMALI - Mevcut sınır kapılarına ilave yeni sınır kapıları açılarak ulaşım kolaylaştırılmalı, bunun yanında giriş ve çıkış işlemleri kolaylaştırılmalıdır. Irak?a yönelik olarak Habur dışında ikinci bir sınır kapısı (Akçakale-Şanlıurfa) daha açılmalıdır. Bunun için Irak yetkilileriyle görüşmeler yapılmalı ve ticaretin bu ülkedeki istikrarı sağlamada bir araç olarak kullanılabileceği fikri gündeme getirilmelidir. Bu kapı Şanlıurfa?nın tarımsal ihraç merkezi olmasını sağlayacaktır. Habur sınır kapısından ortalama olarak her ay 32 bin aracın geçtiği düşünülürse, kuzey Irak?taki yerel Kürt yönetiminin bu kamyonlardan araç başına aldığı haraçlarla ilgili olarak Irak hükümetiyle görüşmeler yapılmalı ve tür uygulamaların ticaret üzerindeki olumsuz etkileri azaltılmalıdır. Bu sınır kapısından yılda 400 bin aracın giriş çıkış yapması önemli bir rakam olarak görülmelidir.

38. BÖLGEYE UÇUŞLAR ARTIRILMALI - THY?nin fiyat politikaları gözden geçirilmeli ve Doğu illerine yönelik ayrıcalıklı fiyat politikaları uygulanmalıdır. Gümrüklü kargo binası yapılarak komşu ülkelerin kargo ve yolcu uçaklarının Erzurum havaalanına inip kalkışları sağlanmalıdır.