Yu Bin*
Rusya Devlet Başkanı Dmitry Medvedev nasıl davranırsa davransın, Beijing?de Mayıs ayında yaptığı son zirvesi Batıda tamamen rutin, önemsiz ve selefi Vladimir Putin?in toplantılarının gölgesinde kalan bir zirve olarak değerlendirildi.
Rusya ve Çin arasında ticaret, enerji, askeri satışlar ve çeşitli meselelerde birkaç tanesinden bahsedilen ?yükselmekte olan? bir menfaatler çakışması var ki bu, medya manşetlerinin de ilgi odağı oldu. Bu imajı muhafaza etmekle birlikte (şimdiki) Başbakan Putin?in bir hafta sonra Paris?e gerçekleştirdiği ziyaret, Medvedev?in doğu-sıçraması misyonundan daha ?devlet başkanına yakışır? olarak tanımlandı. Bu değerlendirmeler Euroasya kıtasındaki iki büyük millet arasında genişleyen ve gelişen ilişkilerin önemli yönlerini gözden kaçırıyor.
Sembolizm ve Öz
Medvedev?in Çin?e yaptığı iki günlük ziyaret Rusya?nın Çin politikasındaki devamlılığının ve değişmezliğinin yeniden onaylanmasına yönelik olarak hazırlanmıştı. Çin geçtiğimiz sekiz yıl boyunca Putin ile çalışmalarında önemli tecrübeler kazandı. Medvedev bu esnada Putin?in 2000 yılındaki başkanlık seçim kampanyası genel merkez başkanı, 2003-2005 yıllarında başkanlık genel komutanı ve 2005-2008 yılları arasında da başbakan yardımcısı olarak hizmet verdi.
Çin tarafı bu sefer Medvedev?in ve onunla Putin?in Beijing?e karşı politikalarını nasıl koordine edeceklerine daha yakından bir bakış atma imkanını elde etti. Uzun koşusunda Medvedev kendine münhasır çizgisini geliştirmeli ve politika adaptasyonu kaçınılmaz olmalı. Bu olduğu zaman Çin, sürpriz yaşamak istememektedir. İşte bu, 7 Mayısta Medvedev?in törenle başa gelmesinden hemen sonra Çin Devlet Başkanı Hu Jintao?nun bir daveti üzerine ?acilen düzenlenmiş? bir zirvenin neden yapıldığını açıklıyor.
Bağımsız Ülkeler Topluluğun dışında Medvedev?in yaptığı ilk yabancı ziyaret Çin?e yapıldı. Kendisi deprem atlatan Çin?i ziyaret eden ilk yabancı devlet başkanıydı. Medvedev?in beraberinde hayatta kalan herhangi birini bulmak için ilk defa oraya ulaşan, tek yabancı ekip olan bir Rus kurtarma ekibi de bulunmaktaydı. Telaşlı yardım çabalarının mihmandarlığını meşgul etmesine rağmen Beijing Zirvesi normal ve tahmin edilebilir sonuçlarıyla birlikte gerçekleştirildi. Zirvede aralarında gaz santrifüj nükleer zenginleştirme fabrikası için 1 milyar dolarındaki bir anlaşma da olmak üzere birkaç ticari anlaşma imzalandı ve çeşitli küresel meseleler üzerinde ittifakın onaylandığına dair bir ortak deklarasyon yayımlandı.
Hu aynı zamanda uluslararası ilişkilerde işbirliği, sosyo-kültürel mübadeleler, pragmatik işbirliğinin ilerletilmesi ve yüksek düzeyde güvenin yaygınlaştırılması yönünde bir dört-noktalık teklif sundu. Medvedev?in Beijing ziyaretinin hemen ardından Başbakan Wen Jaibaou ve Rus Meslektaşı Putin, Başbakan Yardımcılıkları düzeyinde ortak bir enerji komisyonu kurulması hususunda anlaşmaya vardılar.
İşte bu münasebetle Medvedev?in ziyareti Moskova ve Beijing için hem sembolik hem de öze dayalı bir anlam taşıyor.
Normal bir ilişki
En yüce bir başlığa rağmen 1996 yılından beri mevcut olan Sino-Rusya (1) stratejik ortaklığı her birinin iç siyasetlerine, sınır güvenliği ve istikrarına karışmamazlık da dahil olmak üzere birkaç ?alt-düzeydeki? ilişkiler ile normal bir ilişki biçiminde. Bunun ötesinde anlaşma, işbirliği ve rekabet de dâhil karışık bir etkileşim sürecine doğru evrilmiş durumda.
Başkan Putin?in yönetimi altında bazı ihtilaflar göze çarpmaktaydı. Bunlar; düşük-düzeyli sosyal etkileşime karşı nispeten-yüksek düzeyde güven; standartların altında ekonomik etkileşime karşı olağan diplomatik işbirliği; vasat kazançlara karşı karşılıklı ekonomik ilişkilerde güçlü devlet müdahalesi vs. On dört yıl önce sabık devlet Başkanı Boris Yeltsin Çine bir petrol boru hattı kurulması fikrini ortaya atmıştı. Şimdiye kadar, dünyanın ortaya çıkan üretici devi olan Çin ve süper enerji gücü olan Rusya halen konuşuyor. Geçtiğimiz birkaç yılda bir zamanların Çin?e askeri mal satışlarında oldukça iyi durumda olan Rusya neredeyse durma noktasına geldi.
Bu meseleler veya darboğazlar, Rusya ve Çin için arzu edilen şeyler değil. Bununla birlikte hiçbirisi hükümet irtibatlarının kurumsallaşması ve ilişkiler ağının sağlamlaşması sayesinde diğer konu alanlarının üstüne taşmadı ve politik hale gelmedi. Bu ikili ilişkiler 1949-1960 yılları arasındaki ?balayı? dönemi veya göz ardı edilerek patlamasına izin verilen problemlerin olduğu 1960-89 arasında hakim olan düşmanca ilişkilerin olduğu diğer iki çeşidinden oldukça farklı.
Çin?in ?Eski Dostu? Olarak Yeni Başkan
Medvedev?in ziyareti Moskova ve Beijing?in batıdan yükselen meydan okumalar ile karşı karşıya kaldığı bir zamanda gerçekleşti. Bunlar Kuzey Atlantik Anlaşması Teşkilatı (Nato)?nın yeni bir çevrelemesi, yayılması ve füze savunması, batıda himayeciliği tırmandırma, enerji fiyatlarındaki dalgalanma ve Çin?in Tibet?le ve ağustos ayındaki yaz olimpiyatları oyunlarıyla başa çıkması konularıydı. Bununla birlikte iki devletin hatır gözeten politikaları aynı olmayabilir.
Her ikisi ABD füze savunması ve NATO yayılmacılığına karşı olsalar bile Çin devleti tarafları seçme noktasına geldiğinde bir Rus-Batı derinleşmesini ve gedik açılmasını istemeyebilir. Ekonomik alanlarda Rusya yüksek enerji fiyatlarından menfaat sağlayan birkaç batılı milletlerden bir tanesi. Yine de Rusya?nın düşen üretim istidatları ve Çin?in ?hammadde sağlayıcısı? olmaya istekliliği 1991 yılında Sovyetler Birliğinin çöküşünden itibaren Çin ile (2007?de 8 milyar dolar) yaşadığı ilk ticaret açığına yol açtı. Rusya, Çin, Kazakistan, Özbekistan, Tacikistan ve Kırgızistan?ı bünyesinde barındıran bir teşkilat olan Şangay İşbirliği Teşkilatı hem dahili uyum hem de dış ilişkiler için yeni fikirler aşılanmasına ihtiyaç duyuyor.
Medvedev?in bu problemlerle nasıl yüzleşebileceği halen görülmek isteniyor. Çin?in üretim kabiliyeti ve Rusya?nın hammadde esasındaki iyileşmesi arasında gelişen yapısal farklılıklara bakıldığında bunlardan bazıları çözülemeyebilir. Rusya artık Çin?in kendisinden daha fazla yüksek miktarlarda Sovyet araştırma ve geliştirmesine dayalı hava ve donanma teçhizatı satın almaya niyetli olmadığını fark etmeli. Eğer Moskova askeri satışlar ve teknoloji transferinde Çin?i Hindistan seviyesine yükseltmeye niyetli değilse.
Görünen o ki Medvedev, sıradan ve kurumsallaşmış ilişkilere taze bir hava üfledi. Genç olmasına rağmen Rusya Başkanı Çin eşbaşkanlığının 2006 yılını ?Rusya yılı? ilan etmesi ve Rusya?nın da 2007 yılını ?Çin yılı? ilan etmesi sayesinde Çin?in ?eski dostu? olarak tanımlandı. Aynı zamanda Medvedev batıda da geniş ölçüde liberal ve muhtemelen batı yanlısı olarak değerlendiriliyor. Rusya?yı Sovyet küllerinden kurtarmaya başkanlık eden Putin dahi herhangi bir Rus lideri, çarı veya komünist komiserinin rüyası olan batı ve doğu arasını köprüyle birleştirmeye ulaşabilmiş değil..
Medvedev?in en azından bu imajı inşa etmek için dört yılı var. Bununla birlikte onun Rusya?sı sekiz yıl önceki Putin?in Rusyasından oldukça farklı. Aynı şey Çin için de geçerli.
*Yu Bin Araştırmaları Şangay Enstitüsünde kıdemli üyelerden ve Uluslararası İlişkiler&Strateji Merkezi Pacific Forum?una düzenli katkıda bulunmaktadır.
(1) Sino-Russia: Çin ve Rusya arasındaki ikili ilişkileri anlatmak için kullanılan ve kalıplaşmış bir cümle yapısıdır.
Bu makale Ömer Saitoğlu tarafından TİMETURK için tercüme edilmiştir.
