Sahip olduğu genç nüfus ve barındırdığı ekonomik potansiyeli ile uluslararası yatırımcıların gözdesi haline gelen Türkiye'de, en çok alışveriş merkezi yatırımı yapılıyor.
Başta İstanbul olmak üzere pek çok şehirde kısa aralıklarla büyük marketler boy gösteriyor. Ancak bu konuda halen bir mevzuat altyapısının olmaması 'rekabet' ve 'düzen' açısından büyük sıkıntılara yol açıyor. Üreticiler, raf ücreti gibi 'yeni' maliyet artırıcı unsurlarla karşılaşırken, diğer taraftan büyük marketten alacaklarının tahsilinde yaşadıkları sıkıntıyı bir türlü aşamıyor. Bakkalar da 'servis' imkanıyla müşterisini kendine çeken devasa alışveriş merkezleri yüzünden 'siftah' yapamadan dükkân kapatmaktan şikâyetçi. Hükümet ise 'kayıtlı sisteme' geçişi hızlandırdığı ve istahdam meydana getirdiği için bu yeni yapıyı memnuniyetle karşılarken, kapanan kepenklere çare bulmanın yollarını arıyor. Bu çerçevede hazırlanan Hipermarketler Kanun Tasarısı, önceki dönemde son anda Meclis'ten döndü. Hazırlanan yeni taslak da, 'yolda başına bir şey gelmesin' diye gizli tutuluyordu. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın Başbakanlık'a gönderdiği toplam 15 maddelik taslağa Zaman ulaştı. Marketleri üç sınıfa ayıran düzenlemede, hafta sonu tatili yok. Çalışma saatleri belediyelere bırakılıyor. Yeni açılacaklarda otopark mecburi.
Türkiye'de 180 alışveriş merkezi ile 8 bin civarında büyük mağaza faaliyet gösteriyor. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan son 'Alışveriş Merkezleri Büyük Mağazalar ve Zincir Mağazalar Kanunu Tasarısı Taslağı'na göre, büyük mağazaların 2000-2001 ekonomik krizine paralel yavaşlayan büyüme süreci, son dönemde ekonomideki iyileşmeye paralel yeniden artışa geçti. Tasarının gerekçesinde, büyük marketler eleştiriliyor. Sayılarının hızla arttığı ve günlük yaşamı olumsuz etkilemeye başladıkları, sahip oldukları piyasa hakimiyeti sebebiyle bazı haksız uygulamalara sebep olduklarına vurgu yapılıyor. Küçük esnaf ve sanatkârın bu yüzden çok mağdur oldukları belirtilerek, Anayasa'nın 173'üncü maddesine atıf yapılıyor: 'Devlet, esnaf ve sanatkârı koruyucu ve destekleyici tedbirler alır.' Benzer şekilde, Sekizinci 5 Yıllık Kalkınma Planı'nda yer alan, 'Büyük alışveriş merkezlerinin şehir dışında faaliyet göstermeleri sağlanacaktır.' tespiti aktarılıyor. Bu çerçevede küçük esnafın korunacağına vurgu yapılırken, küçük esnafın hafta sonu tatili, mesai sınırı ve şehir dışına taşınma gibi taleplerinin karşılanmaması ise dikkat çekiyor. Buna karşılık alışveriş merkezleri, büyük mağazalar ve zincir mağazalardan kalite, güvence, fiyat, hijyenik yönden sağlık kurallarına uyum, servis kolaylığı, müşteri memnuniyeti ve en önemlisi de kayıt dışı ticaretin önlenmesi ile maliye, sosyal sigortalar ve vergi açısından sigorta prim kayıplarının önlenmesi ve kayıtlı istihdamın artırılmasına olumlu katkı yaptığından övgüyle bahsediliyor.
Zaman, 3 Mart'ta üretici ve esnaf için büyük önem arz eden Hipermarket Kanunu Tasarısı'nın Başbakanlık'a gönderilmesine rağmen devlet sırrı gibi saklandığını duyurmuştu. Haberde, önceki hazırlıkların aksine bu kez taslağın kamuoyu ile paylaşılmamasının endişe ile karşılandığı ve tarafların görüşü alınsa da, taslağın gizli tutulmasına karşı dile getirilen eleştirilere yer verilmişti. Büyük marketler ve alışveriş merkezlerinin haftanın 7 günü açık olmasına imkân tanıyan 'Alışveriş Merkezleri Büyük Mağazalar ve Zincir Mağazalar Kanunu Tasarısı Taslağı', marketlerin çalışma saatlerini, belediye sınırları içerisinde belediye encümenine, belediye sınırları dışında ise il encümenine bırakıyor. Önceki taslaklarda yer alan büyük marketlere indirimli satış, müşterilere servis hizmeti ve mesai saati gibi konularda getirilen sınırlamalardan vazgeçiliyor. Kendi markalarıyla sattıkları ürünlere yüzde 20 sınırı getiriliyor. Uygulamalar, mevcut kurulu marketler ile kanun çıkana kadar izin alacak marketleri kapsamıyor.
Park yeri mecburiyeti geliyor
Yeni tasarının en dikkat çekici hükümleri arasında otopark mecburiyeti yer alıyor. Öncekinin aksine bu kez büyük-küçük ayırımı yapmadan bütün alışveriş merkezlerine otopark açma yükümlülüğü getiriliyor. Alışveriş merkezleri ve büyük mağazalar yapı inşaat alanının yarısı, satış alanı 400 ile 200 metrekare olan işyerleri satış alanının yüzde 30'u, iki yüz metrekareden küçük işyerleri ise satış alanının yüzde 25'i oranında bir sahayı müşterilerinin kullanımı için otopark olarak ayırmak zorunda. Kamuoyunda en çok tartışılan konu olan ve bakkallar gibi küçük esnafın ısrar ettiği ve önceki taslaklarda olan büyük marketlerin haftanın bir günü kapalı olma ve mesai saati sınırlamaları kısıtlamaları da yeni taslakla kaldırılıyor. Buna göre, iş günü, hafta sonu, resmî tatil ve bayram günleri açılış ve kapanış saatleri, nüfus, ticarî hayatın gerekleri ve sosyoekonomik düzeye göre ve mevsim şartları dikkate alınarak belediye sınırları içinde belediye encümeni, belediye sınırları dışında ise il encümeni karar verecek. Taslağa göre, kanuna aykırı hareket edenlere metrekare başına 50 YTL ceza kesilecek. Cezaları valilik uygulayacak. Denetim yetkisi ise bakanlıkta. Ancak bakanlık, bu yetkiyi valilik veya belediyeye devredebilecek. Üç sınıfa ayrılan mağazaların kuruluş izinleri belediye ve valiliklerden alınacak. Belediyeler, 400 metrekare altındakiler ile imar planı ve değerleme komisyonu raporuna göre 5 bin metrekareliklere açılış izni verecek. Beş bin metrekare üzerindekiler ise izin için valiliklerin kapısını çalacak.
Alışveriş Merkezleri, Büyük Mağazalar Ve Zincir Mağazalar Kanunu Tasarısı Taslağı
Amaç ve kapsam
MADDE 1- (1) Bu Kanunun amacı; alışveriş merkezlerinin, büyük mağazaların ve zincir mağazaların kuruluşlarına, faaliyetlerine ve denetlenmelerine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.
(2) Bu Kanun, hangi ad altında olursa olsun alışveriş merkezlerini, büyük mağazaları ve zincir mağazaları kapsar.
Tanımlar
MADDE 2- (1) Bu Kanunun uygulanmasında;
a) Bakanlık: Sanayi ve Ticaret Bakanlığını,
b) Alışveriş merkezi: Bir yapı veya alan bütünlüğü içinde; ortak kullanma alanları dahil, beslenme, giyinme, eğlenme, dinlenme, kültürel ve benzeri ihtiyaçların tamamının veya bir kısmının karşılandığı işyerleri ile içerisinde büyük mağaza bulunan iş ve/veya ticaret merkezlerini,
c) Büyük mağaza: Hangi ad altında olursa olsun tüketim maddeleri ve/veya ihtiyaç malzemelerinin, perakende ve/veya toptan satışının yapıldığı, dört yüz metre karenin üzerinde satış alanına sahip işyerlerini,
d) Zincir mağaza: Satış alanı büyüklüğüne bakılmaksızın dört yüz metrekare ve altında satış alanına sahip, tüketim maddeleri ve/veya ihtiyaç malzemelerinin perakende ve/veya toptan satışının yapıldığı, aynı ticaret unvanı ve/veya aynı işletme adı altında bir merkeze bağlı en az on ticari işletmesi bulunan iş yerleri ile işletme sayısına bakılmaksızın büyük mağazaların zincirlerini,
e) Satış alanı: Münhasıran büro amaçlı kullanılan işyerleri ile konaklama, otopark, depolama, üretim tesis ve alanları hariç; ortak kullanım alanları dahil alışveriş merkezinde yer alan işyerlerinin toplam alanlarını, büyük mağazaların ve zincir mağazaların doğrudan satış alanları ile aracı satıcılara kiraladığı alanları,
f) Belediye: Alışveriş merkezinin, büyük mağazanın veya zincir mağazanın kurulduğu yerin ilk kademe, ilçe ve il belediyesini, büyükşehir belediyesi olan yerde Büyükşehir, ilçe ve ilk kademe belediyesini,
g) Belge: Alışveriş merkezinin, büyük mağazanın, veya zincir mağazanın kurulmasına ilişkin valilik veya belediye tarafından verilecek izin belgesini,
h) Rapor: İmar planlarında ticaret alanı, kentsel ve bölgesel iş merkezi ya da tali iş merkezi belirlenmemiş olan yerlerdeki alışveriş merkezi ve büyük mağaza kuruluş taleplerinin değerlendirilmesinde esas alınan ve içeriği yönetmelikle belirlenen Stratejik Kentsel ve Çevresel Etki Değerlendirilmesi Analiz Raporunu,
ı) Değerlendirme Komisyonu: Stratejik Kentsel ve Çevresel Etki Değerlendirilmesi Analiz Raporunu hazırlamak amacıyla, teknik hazırlıkları, çalışmaları ve sekreterya işleri il özel idareleri ve belediyelerin imar birimlerince yürütülen ve koordine edilen, yönetmelikle belirlenecek olan kurum ve kuruluşların temsilcilerinin katılımıyla oluşturulan komisyonu,
j) Yetkili Makam: Kuruluş iznini verecek olan belediye ve valiliği,
ifade eder.
Kuruluş
MADDE 3- (1) Alışveriş merkezlerinin, büyük mağazaların ve zincir mağazaların kuruluşuna, belediye veya valilik tarafından izin verilir. Kuruluş izninin alınması diğer kanunların zorunlu kıldığı izin ve ruhsatların alınması yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.
(2) Kuruluş iznini almayan projelere, belediyeler tarafından ruhsat verilemez ve bu projeler teşvik kapsamına alınamaz.
Kuruluş izini
MADDE 4- (1) Satış alanı dört yüz metrekare ve altında kalan zincir mağazaların kuruluş izinleri, genel hükümlere göre sınırları içinde bulunduğu belediye tarafından verilir.
(2) Satış alanı beş bin metre kareye kadar olan alışveriş merkezlerinin ve büyük mağazaların kuruluş izinleri; imar planlarında belirlenen ticaret alanlarında, kentsel ve bölgesel iş merkezilerinde ya da tali iş merkezlerinde doğrudan, imar planlarında bu şekilde belirlenmiş alanlar yoksa Değerlendirme Komisyonu tarafından hazırlanan Rapora göre belediyeler tarafından verilir. Büyükşehir belediyesi sınırları içinde kalan alışveriş merkezlerinin ve büyük mağazaların kuruluş izinleri, Büyükşehir belediyeleri tarafından verilir.
(3) Satış alanı beş bin metre kareden büyük olan alışveriş merkezlerinin ve büyük mağazaların kuruluş izinleri; imar planlarında belirlenen ticaret alanlarında, kentsel ve bölgesel iş merkezlerinde ya da tali iş merkezlerinde doğrudan valilik tarafından, imar planlarında bu şekilde belirlenmiş alanlar yoksa Değerlendirme Komisyonu tarafından hazırlanan Rapora göre valilik tarafından verilir.
(4) İmar planlarında ticaret alanı, kentsel ve bölgesel iş merkezi ya da tali iş merkezi belirlenmemiş olan yerlerde, Değerlendirme Komisyonu tarafından hazırlanan Rapora göre, belediye veya valilik tarafından alışveriş merkezi ve büyük mağaza kuruluşu için verilen izin; kuruluş talebi sahibinin başvurusu üzerine büyük mağaza ve/veya alışveriş merkezinin yeri, imar planına işlendikten sonra hüküm ifade eder. Bu başvurunun izin tarihinden itibaren altı ay içerisinde yapılmaması halinde kuruluş izni geçersiz sayılır.
Kuruluş izin şartları
MADDE 5- (1) Alışveriş merkezi ve büyük mağaza kurulabilmesi için; öncelikle imar planlarında ticaret alanı, kentsel ve bölgesel iş merkezi ya da tali iş merkezi olarak ayrılmış yerlerin; alışveriş merkezi ve büyük mağaza kurulmasına müsait bulunması şartı aranır.
(2) Ayrıca, kuruluş talebi;
a) Faaliyet gösterilecek yerdeki yapı, nüfus ve trafik yoğunluğu,
b) Faaliyet gösterilecek yerdeki esnaf ve sanatkârlar ile küçük ve orta boy işletmelerin yoğunluğu,
c) Satış alanları büyüklüklerine göre, bu yerlerin şehir yerleşim merkezine ve birbirlerine olan uzaklıkları,
d) Alışveriş merkezlerinin ve büyük mağazaların ulaşım, otopark, sosyal tesisleri ile şehir alt yapısına getireceği yükler ve çevre sorunları,
e) Mevcut yapıların alışveriş merkezi ve büyük mağaza olarak kurulmasının talep edilmesi halinde, yapı kullanma izin belgesinin varlığı, yapı standardının büyük mağaza ve alışveriş merkezi olarak kullanılmasına uygun olması, depreme dayanıklılık, yangın ve benzeri risk durumları için tedbirlerin yeterli olup olmadığı,
yönlerinden değerlendirilir.
(3) İmar planlarında; ticaret alanı, kentsel ve bölgesel iş merkezi ya da tali iş merkezi ayrılmamış olması halinde, kuruluş izin talebi; yukarıda açıklanan kuruluş izin şartları çerçevesinde, Değerlendirme Komisyonu tarafından hazırlanacak Raporda değerlendirilir.
(4) Doğrudan veya Değerlendirme Komisyonunun düzenlediği Rapor üzerine kuruluş izin talebi; piyasa ekonomisinin gerekleri, ticari kurallardaki gelişmeler ve kamu yararı çerçevesinde, yetkili makam tarafından değerlendirilerek, otuz gün içinde uygun olup olmadığına karar verilir.
(5) Alışveriş merkezi ve büyük mağaza kuruluş izin talebinin kabul edildiği veya gerekçeleri de belirtilmek suretiyle reddedildiği, yetkili makam tarafından talep sahiplerine on beş gün içinde bildirilir. Kuruluş talebinin reddedilmesine ilişkin işlemin dava konusu edilmesi ve davanın reddi yönünde verilen kararın kesinleşmesi halinde, aynı yer için yeniden yapılacak kuruluş talepleri, ilk kuruluş talebinin reddine ilişkin esasa müteallik gerekçeler ortadan kalkmadıkça başka bir gerekçe gösterilmeksizin reddedilir.
(6) Alışveriş merkezlerinin, büyük mağazaların ve zincir mağazaların kurulmasına ilişkin belge, yetkili makam tarafından tanzim edilir ve verilir.
Otopark mecburiyeti
MADDE 6- (1) Alışveriş merkezleri ve büyük mağazalar yapı inşaat alanının yarısına, tüketim maddeleri ve/veya ihtiyaç malzemelerinin perakende satışının yapıldığı, satış alanı dört yüz ile iki yüz metrekare arasında olan işyerleri satış alanının % 30'u oranına, iki yüz metrekareden küçük işyerleri satış alanının % 25'i oranına tekabül edecek aynı mahaldeki bir sahayı, müşterilerinin kullanımı için otopark olarak düzenlemek zorundadır.
Çalışma saatleri
MADDE 7- (1) Alışveriş merkezleri ve büyük mağazaların iş günü, hafta sonu, resmi tatil ve bayram günlerinde açılış ve kapanış saatleri; nüfus, ticari hayatın gerekleri, sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi ve mevsim şartlarına göre belediye sınırları içinde belediye encümeni, dışında il encümeni tarafından belirlenir.
İstisnalar
Madde 8- (1) Bu Kanunun uygulanması bakımından istisna olan yerler aşağıda belirtilmiştir:
a) Sadece ürettikleri mamulleri, doğrudan halka satan ve üretim tesisi yanında kurulan bin metrekareyi aşmayan bir fabrika satış mağazası,
b) Belirli bir alanda, bir proje ve plan bütünlüğü içinde, belirli bir ihtisas alanında ticari faaliyette bulunan işyerlerinden oluşan toplu işyerleri,
c) Bir sokak, cadde veya meydandan, ayrı veya aynı sokaktaki cadde veya meydanlara üstü kapalı olarak geçit imkanı sağlayan ve çeşitli işyerlerini içine alan pasajlar ile çarşı olarak kullanılan çok katlı iş hanları ve buralardaki işyerleri,
d) İlaç depoları ve eczaneler,
e) Mahalli idareler tarafından oluşturulan semt pazarları,
f) Balık ve toptancı halleri,
g) Lokanta, kafeterya, pastane, çay bahçesi, kahvehane, kıraathane ve benzeri işyerleri,
h) Outlet mağazaları hariç, akaryakıt istasyonları,
ı) Açık oto pazarları,
j) Organize sanayi bölgeleri ve sanayi siteleri gibi üretim ve ticaret merkezlerinde yer alan ve bu merkezlerde üretilen malların satışının yapıldığı yerleri,
k) Fuarlar ve panayırlar,
(2) Sadece bir tacire ait markaları taşıyan ürünlerin satışının yapıldığı işyerlerine, Bu Kanunun 4 üncü, 5 inci ve 11 inci maddeleri hükümleri dışında diğer hükümleri uygulanmaz.
(3) Bu maddede sayılan istisnaların kapsamının daraltılmasına ya da genişletilmesine, Sanayi ve Ticaret Bakanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulu yetkilidir.
Ödemeler
MADDE 9- Büyük mağazaların ve zincir mağazaların, tedarikçi veya üreticilerle aralarında ticari mevzuata ve teamüllere uygun olarak satın alma ve ödeme şartlarını belgeye dayalı olarak kararlaştırmaları esastır. Bu hususlar belgeye dayalı olarak belirlenmemiş ise, büyük mağazalar ve zincir mağazalar; satın aldıkları ürünlerin bedelini, en geç raf ömrü süresi içinde ödemek zorundadırlar. Ancak, raf ömrü bir ayı geçen ürünlerin bedelleri, en geç doksan gün içinde ödenir.
Yasaklar
MADDE 10 - (1) Büyük mağazalar ve zincir mağazalar;
a) Tedarikçi veya üreticilere ürettirmek suretiyle, kendi markaları ile satış yapabilirler. Ancak, kendi markaları altında satılan ürün miktarı, satışa sunulan ürünün kategorisindeki ürünlerin toplam cirosunun % 20'sini geçemez. Hangi sektörlerde bu şekilde uygulama yapılacağı ile uygulama esasları yönetmelikle belirlenir.
b) Tedarikçi veya üreticiden yeni mağaza açılışı veya tadilatı, sezon açılışı, yıl dönümü bedeli, banka ve kredi kartı katılım bedeli talep edilemez. Tedarikçi veya üretici ile büyük mağaza veya zincir mağaza arasında yapılacak sözleşmede belirlemek şartıyla hizmet, raf, katılım, reklâm ve anons bedeli veya çeşitli adlar altında prim talep edilmesi halinde, doğrudan veya dolaylı olarak talep edilecek meblağın toplamı, alışverişe konu olan malın yıllık cirosunun % 2'sini geçemez.
Ceza hükümleri
MADDE 11- (1) Kuruluş izni alınmaksızın kurulan ve ticari faaliyette bulunan alışveriş merkezleri, büyük mağazalar ve zincir mağazalar vali tarafından kapatılır ve bunların işletmecilerine satış alanları itibariyle metrekare başına elli Yeni Türk Lirası idari para cezası verilir.
(2) İzin almadan faaliyette bulunduğu için kapatılan alışveriş merkezi, büyük mağaza ve zincir mağazaların faaliyete geçmeleri ancak, cezalarını ödeyip gerekli izni almaları halinde mümkündür.
(3) Alışveriş merkezlerinde, büyük mağazalarda ve zincir mağazalarda yapılacak denetimlerde kuruluş izni hilafına işlem yapıldığı ve tesis gerçekleştirdiği tespit edilirse, cezayı gerektiren durumun mevzuata ve kuruluş izin belgesindeki hususlara uygun hale getirilmesi bunların işletmecilerine yazılı olarak tebliğ edilir. Tebliğ tarihinden itibaren üç ay içinde gerekli şartları yerine getirmeyenlerin her türlü faaliyeti vali tarafından durdurulur ve birinci fıkrada belirtilen para cezası uygulanır.
(4) Büyük mağazaların ve zincir mağazaların, bu Kanunun 10 uncu maddesinde belirtilen yasaklara aykırı davranması, büyük mağazaların, alışveriş merkezlerinin ve zincir mağazaların yapılacak denetim, inceleme ve araştırmalarda yetkili makamlarca ve görevli denetim elemanınca istenen bilgi ve belgeleri vermemesi, eksik vermesi veya yanıltıcı bilgi ve belge vermesi hallerinde, işletmecilerine birinci fıkrada yazılı idari para cezası uygulanır.
(5) Bu Kanunda belirtilen para cezaları idari nitelikte olup, vali tarafından verilir. Fiilin bir yıl içinde tekrarı halinde, her tekrar için, iki katı idari para cezası uygulanır. Büyük mağazaların, alışveriş merkezlerinin ve zincir mağazaların faaliyetlerinin kontrolü ve denetimi amacıyla herhangi bir işlem başlatılması halinde zamanaşımı süresi kesilir.
(6) Diğer kanunlarda öngörülen cezalara ilişkin hükümler saklıdır.
Denetim
MADDE 12- (1) Bu Kanunun uygulanması ile ilgili denetleme, inceleme ve araştırma yapmaya ve yaptırmaya Bakanlık yetkilidir. Bakanlık denetleme, inceleme ve araştırma yetkisini valilik veya belediye vasıtasıyla kullanabilir.
(2) Büyük mağazaların, alışveriş merkezlerinin ve zincir mağazaların rekabeti bozucu nitelikteki uygulamaları Bakanlık tarafından Rekabet Kurumuna intikal ettirilir.
Yönetmelik
MADDE 13- (1) Alışveriş merkezlerinin, büyük mağazaların, ve zincir mağazaların kuruluş izin talepleri, izin şartlarının değerlendirme esasları, Değerlendirme Komisyonunca hazırlanacak 'Stratejik Kentsel ve Çevresel Etki Değerlendirilmesi Analizi Raporu'nun içeriğinde yer alacak hususlar ve şekline ilişkin esaslar, Değerlendirme Komisyonunun kimlerden oluşacağı ile çalışma usul ve esasları, kuruluş izin belgesi, hangi ürün gruplarında Kanunun 10 unu maddesi birinci fıkrasının uygulanacağı ve uygulama esasları, büyük mağazalar, alışveriş merkezleri ve zincir mağazaların denetlenme usul ve esasları ile bu Kanunun uygulanmasına ilişkin diğer hususlar, bu Kanunun yayımı tarihinden itibaren üç ay içinde Adalet Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Rekabet Kurumu, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu ile varsa büyük mağazaları, alışveriş merkezleri ve zincir mağazaları temsil etmek üzere kurulmuş en fazla üyeye sahip ilk üç sırada yer alan kuruluşların görüşleri alınarak Bakanlık tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.
Geçici madde 1- (1) Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce, işletmeye geçmiş olan büyük mağazaların, alışveriş merkezlerinin ve zincir mağazaların Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren altı ay içinde kuruluş faaliyetlerine ilişkin diğer mevzuat uyarınca almış oldukları işyeri açma izin ve ruhsatlarının birer örneğini bir dilekçe ekinde yetkili makama vermeleri ile ilave harç alınmaksızın kuruluş izinleri başkaca bir işleme gerek kalmaksızın verilir.
(2) Büyük mağaza, alışveriş merkezi ve zincir mağaza olarak faaliyette bulunmak üzere yapı inşaat ruhsatı almış olmakla birlikte inşaata başlamamış veya inşaat halinde olan yahut inşaatı bitmiş olmasına rağmen muhtelif nedenlerle ticari faaliyete geçememiş büyük mağaza, alışveriş merkezi ve zincir mağazaların bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce diğer mevzuat uyarınca almış oldukları yapı inşaat ruhsatı ve/veya yapı kullanma izin belgesini ekleyerek, bu Kanunun yürürlük tarihinden itibaren 60 gün içinde bir dilekçe ile yetkili makama müracaat ederek kuruluş izni verilmesi talebinde bulunmaları ve bu dilekçede en geç iki yıl içinde faaliyete geçeceklerini taahhüt etmeleri halinde birinci fıkraya göre kuruluş izni verilir.
Yürürlük
MADDE 14 - (1) Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 15 - (1)Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.
GENEL GEREKÇE
Ülkemizde, özellikle de büyük şehirlerimizde, tüketim maddeleri ile ihtiyaç malzemelerinin beraberce satışının yapıldığı, alışveriş merkezlerinin, büyük mağazaların ve zincir mağazaların sayısı hızla artmaktadır.
Alışveriş merkezleri, büyük mağazalar ve zincir mağazalar; kalite, güvence, fiyat istikrarı, ambalajlama, hijyenik yönden sağlık kurallarına uyum, servis kolaylığı, müşteri memnuniyeti ve en önemlisi kayıt dışı ticaretin önlenmesiyle maliye açısından vergi ve sosyal sigortalar açısından sigorta prim kayıplarının önlenmesi, kayıtlı istihdam ile işçi sağlığı ve iş güvenliği konularında önemli kazanımlar sağlamaktadırlar.
Ülkemiz ekonomisinin 2000 yılı Kasım ve 2001 yılı şubat aylarında içine düştüğü krizden önce faaliyete geçen büyük mağazaların gelişim süreci, takip eden yıllarda ekonomik kriz sebebiyle önemli ölçüde yavaşlamış olmakla birlikte, ülke ekonomisindeki olumlu gelişmelere bağlı olarak, yeniden gelişme ve yaygınlaşmaya başlamıştır. Ülkemizde, yaklaşık 180 alışveriş merkezi, 8000 civarında büyük mağaza ve zincir mağaza bulunduğu tahmin edilmektedir. Bunların sayıları ve büyüklükleri her geçen gün hızla artmaktadır.
Bu gelişim süreci tabii olarak beraberinde bazı sorunları ve sıkıntıları da ortaya çıkarmakta gecikmemiştir. Özellikle yerleşim merkezlerinde kurulan ve büyük mağaza olarak adlandırılan alış/veriş merkezleri; yeterli otoparklarının olmaması, özellikle akşam saatlerinde yoğunlaşan müşteri yoğunluğu ve araç hareketleri sonucu trafik karmaşası ve karışıklığa sebep olmakta, bunun yanında sahip oldukları piyasa hakimiyeti sebebiyle ürünleri kendi markaları ile pazarlama eğilimleri ve çeşitli adlar altında tedarikçilerine yönelik haksız uygulama ve taleplerde bulunmalarına yol açmakta, çevrelerinde yerleşik çeşitli meslek ve sanat kollarında faaliyette bulunan bakkal ve diğer esnaf ve sanatkarlar ile küçük ve orta boy işletmelerin yapılarının bozulmasına ve ekonomik faaliyetlerini terk etmek zorunda kalmalarına neden olmaktadır.
Avrupa ve Amerika'daki büyük mağazacılık gelişim sürecinde bu çeşit alış/veriş merkezlerinin ortaya çıkardıkları benzer sorunlar, yapılan hukuki düzenlemelerle giderilmeye çalışılmıştır. Hukuki düzenlemeler sonucu bu tür alış/veriş mağazalarının belirli büyüklüklere göre zamanla şehir plancılığı dikkate alınarak, yerleşim merkezlerinde belirlenen yerlere ve şehir merkezleri dışında kurulmaları sağlanmıştır.
Anayasanın 173 üncü maddesinde yer alan 'Devlet esnaf ve sanatkarı koruyucu ve destekleyici tedbirler alır.' hükmü ile Devlete esnaf ve sanatkarları koruyucu ve destekleyici düzenlemeler yapma ve gerekli tedbirler alma görevi verilmiştir. Ayrıca, Devletin politika belirleme aracı olarak işlev gören beş yıllık kalkınma planlarından, 8 inci 5 Yıllık Kalkınma Planında 'Büyük alış/veriş merkezlerinin şehir dışında faaliyet göstermeleri sağlanacaktır.' tespiti yapılmıştır.
Alışveriş merkezleri ve büyük mağazaların imar planlarında belirlenmiş alanlarda veya uygun alanlarda kurulmaları ve faaliyette bulunmalarıyla birlikte, tüketici haklarının, esnaf ve sanatkarlar ile küçük işletmelerin korunması, büyük mağazaların çeşitli adlar altında tedarikçisi konumunda bulunan küçük ve orta ölçekli işletmelere yönelik istismar edici taleplerinin önlenmesi, büyük mağazaların tedarikçi işletmelere yapacakları ödemelerin belirli esaslara bağlanması amaçlarıyla; Bakanlığın asli görevlerinden biri olan sağlıklı bir rekabet düzeninin oluşturulması, girişimcinin korunması, esnaf ve sanatkarların, KOBİ'lerin ve tüketicilerin korunmasına yönelik politika belirleme ve buna bağlı olarak hukuki düzenlemeler yapma yetkisi çerçevesinde ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ, BÜYÜK MAĞAZALAR VE ZİNCİR MAĞAZALAR KANUNU TASARISI TASLAĞI hazırlanmıştır.
Kanun Tasarısı ile, yukarıda açıklanan gerekçe ve beklentiler çerçevesinde; ticari hayatın daha sağlıklı hale gelmesi, geleceğe yönelik organize perakendeciliğe ilişkin çağdaş dünya örneklerinin ülkemizde hayata geçirilmesi, kamu yararının korunması, esnaf ve sanatkarlar ile alışveriş merkezleri, büyük mağazalar ve zincir mağazaların piyasa ekonomisi gereklilikleri doğrultusunda ve Avrupa Birliği normları çerçevesinde çağdaş bir ortamda ticari faaliyetlerini sürdürmeleri için belirlenen ölçekteki, alışveriş merkezleri, büyük mağazalar ve zincir mağazaların kuruluşlarına ve faaliyetlerine ilişkin usul ve esasların düzenlenmesi ve böylece bu konudaki yasal boşluğun giderilmesi amaçlanmıştır.
MADDE GEREKÇELERİ
Madde 1- Madde ile; alışveriş merkezlerinin, büyük mağazaların ve zincir mağazaların kuruluşları, faaliyetleri ve denetlenmelerine ilişkin usul ve esasları düzenlemek Kanunun amacı olarak belirlenmiş, ayrıca, Kanunun; alışveriş merkezlerini, dört yüz metre karenin üzerinde satış alanına sahip büyük mağazaları ve satış alanı büyüklüğüne bakılmaksızın dört yüz metrekare ve altında satış alanına sahip zincir mağazaları, kapsadığı belirtilmiştir.
Madde 2- Madde ile; bu Kanunun uygulanmasında sık kullanılan kavram, terim ve kısaltmaların ne anlama geldiği tanımlanmış ve böylece anlamsal birlik sağlanması amaçlanmıştır. Alışveriş merkezlerinin ve büyük mağazaların kuruluş izin talebinin değerlendirilmesi için gelişmiş ülkelerde uygulanmakta olan 'Stratejik Kentsel ve Çevresel Etki Değerlendirilmesi Analiz Raporu' hazırlanması ön görüldüğünden bu kavram tanımlanmıştır. Ayrıca, bu Raporu hazırlamak ve değerlendirmek amacıyla, teknik hazırlıkları il özel idareleri ve belediyelerin imar birimlerince yapılan ve bu kuruluşların koordinasyonunda, diğer ilgili olabilecek kuruluşların temsilcilerinin katılımıyla yönetmelikle oluşturulması amaçlanan Değerlendirme Komisyonu tanımlanmıştır.
Madde 3- Madde ile; alışveriş merkezlerinin, büyük mağazaların ve zincir mağazaların kuruluş izinlerinin mahallinden verilmesine imkan sağlamak amacıyla, bu izinlerin belediye ve/veya valilik tarafından verilmesi; kuruluş izninin alınmasının diğer mevzuatın zorunlu kıldığı izin ve ruhsatların alınması yükümlülüğünü ortadan kaldırmayacağı hükme bağlandıktan sonra, alışveriş merkezlerinin, büyük mağazaların ve zincir mağazaların kuruluşlarında getirilen izin sisteminin etkin bir şekilde işlemesi amacıyla, kuruluş izni olmayan projelere, belediyeler tarafından ruhsat verilmeyeceği ve bu projelerin teşvik kapsamına alınamayacağı hükme bağlanmıştır.
Madde 4- Madde ile; satış alanı dört yüz metrekare ve altında kalan zincir mağazaların kuruluş izinleri; genel hükümlere göre sınırları içinde bulunduğu belediye tarafından verileceği, satış alanı beş bin metre kareye kadar olan alışveriş merkezlerinin ve büyük mağazaların kuruluş izinleri; imar planlarında belirlenen ticaret alanlarında, kentsel ve bölgesel iş merkezlerinde ya da tali iş merkezlerinde doğrudan, imar planlarında bu şekilde belirlenmiş alanlar yoksa Değerlendirme Komisyonu tarafından hazırlanan Rapora göre belediyeler tarafından verileceği ve büyükşehir belediyesi sınırları içinde kalan alışveriş merkezlerinin ve büyük mağazaların kuruluş izinlerinde yetkili belediyenin büyükşehir belediyesi olduğu, satış alanı beş bin metre kareden büyük olan alışveriş merkezlerinin ve büyük mağazaların kuruluş izinleri; imar planlarında belirlenen ticaret alanlarında, kentsel ve bölgesel iş merkezlerinde ya da tali iş merkezlerinde doğrudan valilik tarafından, imar planlarında bu şekilde belirlenmiş alanlar yoksa Değerlendirme Komisyonu tarafından hazırlanan Rapora göre valilik tarafından verileceği, imar planlarında ticaret alanı, kentsel ve bölgesel iş merkezi ya da tali iş merkezi belirlenmemiş olan yerlerde, büyüklüğü ne olursa olsun Değerlendirme Komisyonu tarafından hazırlanan Rapora göre, yetkili makam tarafından büyük mağaza kuruluşu için izin verileceği ve bu iznin kuruluş talebi sahibinin başvurusu üzerine büyük mağaza ve/veya alışveriş merkezinin yeri, imar planına işlendikten sonra hüküm ifade edeceği, başvurunun izin tarihinden itibaren altı ay içerisinde yapılmaması halinde kuruluş izninin geçersiz sayılacağı hükme bağlanmıştır.
Madde 5- Madde ile; alışveriş merkezlerinin ve büyük mağazaların kurulabilmesi için öncelikle imar planlarında ticaret alanı, kentsel ve bölgesel iş merkezi ya da tali iş merkezi ayrılmış olması ve bu alanların büyük mağaza kurulmasına müsait bulunması şartı aranmış ve büyük mağazaların bu yerlerde kurulması esası benimsenmiştir. Ayrıca, plan yapanlara plan yapım aşamasında bu tip alanların ayrılması gerekliliğine işaret edilmiştir. İmar planlarında ticaret alanı, kentsel ve bölgesel iş merkezi ya da tali iş merkezi ayrılmış olması halinde, kuruluş izin talebinin maddede belirtilen koşullar çerçevesinde değerlendirileceği; imar planlarında ticaret alanı, kentsel ve bölgesel iş merkezi ya da tali iş merkezi ayrılmamış olması halinde, kuruluş izin talebinin maddede belirtilen koşullarla birlikte, bu koşulların uygulama usul ve esaslarını belirleyen yönetmelik hükümlerine göre, hazırlanacak Rapor çerçevesinde değerlendirileceği belirlenmiş ve kuruluş izin talebinin değerlendirilmesi bakımından ikili bir düzenleme getirilmiştir. Raporun sonuç kısmında, Değerlendirme Komisyonu görüşüne yer verilir.
Her iki durumda da talebin; faaliyet gösterilecek yerdeki yapı yoğunluğunun elverişliliği, nüfus ve trafik yoğunluğu, o yerdeki esnaf ve sanatkarlar ile küçük ve orta boy işletmelerin korunması amacıyla bunların o yerdeki yoğunluğu, büyük mağazaların şehir yerleşim merkezlerine ve birbirlerine olan uzaklıkları, alt yapı sorunlarına yol açmamak amacıyla ulaşım, otopark, sosyal tesisler ile şehir alt yapısına getireceği yükler ve çevre sorunları; mevcut yapıların büyük mağaza olarak kurulmasının talep edilmesi halinde, yapı kullanma izin belgesinin varlığı, yapı standardının büyük mağaza kullanımına uygun olması, depreme dayanıklılık, yangın ve benzeri risk durumları için tedbirlerin yeterli olup olmadığı yönlerinden inceleneceği belirlenmiştir. Ayrıca, her hal ve şartta izin talebinin piyasa ekonomisi ve ticari kurallardaki gelişmeler ışığında kamu yararı esas alınarak yetkili makam tarafından değerlendirileceği ve izin verileceği hükme bağlanmıştır.
Alışveriş merkezlerinin, büyük mağazaların ve zincir mağazaların izin talebinin kabul edildiği veya gerekçeleri de belirtilmek suretiyle reddedildiğinin, yetkili makam tarafından talep sahiplerine bildirileceği ve kuruluş talebinin reddedilmesine ilişkin işlemin dava konusu edilmesi ve davanın reddi yönünde verilen kararın kesinleşmesi halinde, aynı yer için yeniden yapılacak kuruluş taleplerinin başka bir gerekçe gösterilmeksizin reddedileceği hüküm altına alınmış ve ayrıca, alışveriş merkezlerinin, büyük mağazaların ve zincir mağazaların kurulmasına ilişkin içeriği ve şekli yönetmelikle belirlenen belgenin valilik tarafından tanzim edileceği ve verileceği belirtilmiştir.
Madde 6- Madde ile; müşterilerinin otopark ihtiyacını karşılamak amacıyla, alışveriş merkezlerinin ve büyük mağazaların yapı inşaat alanının yarısına, tüketim maddeleri ve/veya ihtiyaç malzemelerinin perakende satışının yapıldığı, satış alanı dört yüz ile iki yüz metrekare arasında olan işyerleri satış alanının % 30'u oranına, iki yüz metrekareden küçük işyerleri satış alanının % 25'i oranına tekabül edecek aynı mahaldeki bir sahayı, müşterilerinin kullanımına mahsus, açık ya da kapalı otopark olarak düzenleme zorunluluğu getirilmiştir. Bu düzenleme ile ayrım yapmaksızın dört yüz metre karenin altında bulunan bütün mağazalar için belirtilen oranlar dahilinde otopark mecburiyeti getirilmiştir.
Madde 7- Madde ile; alışveriş merkezleri ve büyük mağazaların iş günü, hafta sonu, resmi tatil ve bayram günlerinde açılış ve kapanış saatleri; nüfus, ticari hayatın gerekleri, sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi ve mevsim şartlarına göre, belediye sınırları içinde belediye encümeni, bu yerler dışında il encümeni tarafından belirleneceği hükme bağlanmıştır.
Madde 8- Madde ile; bu Kanunun uygulanması bakımından alışveriş merkezi, büyük mağaza ve zincir mağaza sayılmayan yerler ve bu Kanuna göre kuruluş izni almadan belediyelerden verilen izinler kapsamında faaliyette bulunacak olan ve Kanunun bazı hükümlerinin uygulanacağı, işyerleri sayılmış ve istisnaların kapsamının daraltılması ve genişletilmesine Sanayi ve Ticaret Bakanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulunun yetkili olduğu hükme bağlanmıştır.
Madde 9- Madde ile; büyük mağazaların ve zincir mağazaların, alışveriş yaptıkları işyerleri ile aralarındaki ilişkiyi, ticari mevzuata ve teamüllere uygun olarak satın alma ve ödeme şartlarını belgeye dayalı olarak kararlaştırmaları esası getirilmiş; aksi halde, Bu hususlar belgeye dayalı olarak belirlenmemiş ise büyük mağazaların ve zincir mağazaların; satın aldıkları ürünlerin bedelini raf ömrü süresi içinde, ancak, raf ömrü bir ayı geçen ürünlerin bedellerini, en geç doksan gün içinde ödemek zorunda oldukları hükme bağlanmıştır.
Madde 10- Madde ile; büyük mağazaların ve zincir mağazaların, tedarikçi ve sağlayıcı konumda bulunan küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin, esnaf ve sanatkarların ve tüketicilerin korunması amacıyla, büyük mağazalara ve zincir mağazalara yasaklar getirilmiştir. Tedarikçi veya üreticilere ürettirmek suretiyle, kendi markaları ile satış yapabilecekleri, ancak, kendi markaları altında satılan ürün miktarı, satışa sunulan kategorisindeki ürünlerin toplam cirosunun % 20'sini geçemeyeceği, hangi sektörlerde bu şekilde uygulama yapılacağı ile buna ait uygulama esaslarının yönetmelikle belirleneceği, tedarikçi veya üreticiden yeni mağaza açılışı veya tadilatı, sezon açılışı, yıl dönümü bedeli, banka ve kredi kartı katılım bedeli talep edilemeyeceği, tedarikçi veya üretici ile büyük mağaza veya zincir mağaza arasında yapılacak sözleşmede belirlemek şartıyla hizmet, raf, katılım, reklâm ve anons bedeli veya çeşitli adlar altında prim talep edilmesi halinde, doğrudan veya dolaylı olarak talep edilecek meblağın toplamının, alışverişe konu olan malın yıllık cirosunun % 2'ini geçemeyeceği, hükme bağlanmıştır.
Madde 11- Madde ile; kuruluş izni alınmaksızın kurulan ve ticari faaliyette bulunan alışveriş merkezlerinin, büyük mağazaların ve zincir mağazaların vali tarafından kapatılacağı, bu Kanunla yasaklanan fiilleri işleyenlere uygulanacak idari para cezaları, bu cezaları vermeye valinin yetkili olduğu, ceza zaman aşımı süresinin hangi hallerde kesileceği düzenlenmiştir.
Madde 12- Madde ile; alışveriş merkezlerinin, büyük mağazaların ve zincir mağazaların denetlemesi, büyük mağazacılıkla ilgili inceleme ve araştırma yapılması, Bakanlığın bu konulara ilişkin yetkisi ve bu yetkinin valilik veya belediye vasıtasıyla kullanılabileceği gibi konular düzenlenmiştir.
Madde 13- Madde ile; bu Kanunun uygulanmasına ilişkin olarak çıkarılacak yönetmeliğin, üç ay içinde Adalet Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ve Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu ile varsa büyük mağazaları, alışveriş merkezleri ve zincir mağazaları temsil etmek üzere kurulmuş en fazla üyeye sahip ilk üç sırada yer alan kuruluşların görüşleri alınarak Bakanlık tarafından çıkarılacağı belirlenmiştir.
Geçici Madde 1- Madde ile; bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce, işletmeye geçmiş olan alışveriş merkezlerinin, büyük mağazaların ve zincir mağazaların, Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren altı ay içinde; büyük mağaza olarak faaliyette bulunmak üzere yapı inşaat ruhsatı almış olan veya inşaat halinde olan yahut inşaatı bitmiş ancak ticari faaliyete geçmemiş olan büyük mağazaların, diğer mevzuat uyarınca almış oldukları yapı inşaat ruhsatı ve/veya yapı kullanma iznini ekleyerek, altmış gün içinde bir dilekçe ile yetkili makama müracaat etmesi halinde, büyük mağaza kuruluş izni verilmesi talebinde bulunabilecekleri ve bu mağazalara kuruluş izni verileceği hükme bağlanmıştır.
Madde 14- Yürürlük maddesidir.
Madde 15- Yürütme maddesidir.
Kaynak: Zaman
