Cengiz Han İmparatorluğu'nun (Türk-Moğol İmparatorluğu) kurucusu Cengiz Han'ın asıl adı Temuçin. 1155 yılında doğan Temuçin, babası Yesügey Bahadır'ı küçük yaşta kaybetti. Yavaş yavaş kabilesini toparlayan Temuçin, Kirayit hükümdarı Tuğrul Han'ın hizmetine girerek hasmı Camoka'yı yendi ancak Tuğrul Han'a sığınan Camoka, Tuğrul Han'ın Temuçin'le arasını açtı. Bunun sonucu olarak çıkan savaşta Temuçin, Kirayitler'i yenerek hükümdarı da öldürdü.
Kurultaydan unvan aldı
Daha sonra diğer bir Moğol kabilesi olan Naymanlar üzerine yürüyerek onları da egemenliği altına aldı. Bu başarılardan sonra 1206'da toplanan kurultay kendisine Cengiz unvanını verdi.Karluk ve Uygur Türkleri'ni de egemenliği altına alan Cengiz Han Çin seferi hazırlığına başladı. Bu sırada Çin'de Kin Sülalesi hâkim bulunuyordu. Çin'in vergi isteğini hakaret kabul eden Cengiz Han, Çin Seddi'ni aşarak dört kol hâlinde Çin'i istila etti.
Çin Denizi'ni kadar yakıp yıkıldı
Kulturportali.gov.tr'de yer alan bilgiye göre; Pekin'i alan Moğol orduları Çin Denizi'ne kadar her tarafı yakıp yıktılar. Karakurum'a dönüşü sırasında Çin'in bütün zenginliklerini beraberinde götüren Cengiz Han daha sonra Karakıtaylar Devleti'ne de son verdi. Batıdaki Harezmşahlar'ın gücünden çekinen Cengiz Han başlangıçta antlaşma yaparak bu devletle dostluk kurdu. Ancak bu dostluk Harezmşahlar'ın uzak görüşlü olmayışları sebebiyle kısa zamanda bozuldu. Karakurum'dan gelen zengin bir Moğol kervanı, Harezmşahlar'ın Otrar Valisi tarafından ele geçirilerek malları gasp edildi, tüccarlar ise Harezmşah Alâaddin'in emriyle öldürüldü.
Harezm ülkesine yürüdü
Moğollar bunu protesto için bir elçilik heyeti gönderdiler. Bu defa da Harezmşah Sultanı bu elçilik heyetinin reisini öldürttüğü gibi diğer elçilik heyetinin sakallarını kestirdi. Bu hakaretler karşısında Cengiz Han büyük bir ordu ile Harezm ülkesine yürüdü. Harezmşah Sultanı Alâaddin Muhammed, Cengiz karşısında ağır bir yenilgiye uğradı ve ülkesini kaybetti. Oğlu Celâleddin Harezmşah, İndüs yakınlarında Moğollar'a karşı tekrar bir ordu toplayarak geldiyse de o da tutunamadı ve ülkeyi terk ederek İran içlerine oradan Doğu Anadolu bölgesine geldi. Kıpçak Bozkırı ve İran'ın büyük bir bölümünü fetheden Cengiz Han 1227 yılında öldü.
Avrasya kıtasına hakimiyet
Cengiz Han'dan sonra vasiyeti gereği Kurultay Ögedey'i Cengiz İmparatorluğu'nun başına Kağan seçti. Ögedey'den sonra Küyük, Mengü ve Kubilay Kağanlar işbaşına geçtiler. Bu dönemde Cengiz İmparatorluğu Çin Denizi'nden Baltık Denizi'ne kadar bütün Avrasya kıtasını ele geçirdi. Kubilay Kağan, Çin'deki merkezinden ayrılmadı. Kubilay Han'la beraber imparatorluk dörde ayrıldı ve ayrı ayrı devletler ortaya çıktı.
Çin-Moğol İmparatorluğu
Başkent Pekin olmak üzere Kubilay Kağan tarafından kurulmuştur. Çin tarihlerinde bu sülaleye Yüen Soyu denilmekte olup 1369 yılına kadar Çin'e hâkim olmuşlardır.
Çağatay Hanlığı
XIV. yüzyılın başlarında Çağatay soyundan Duva'nın Kağanlığı ile bu devlet kuruldu. Timur dönemine yakın zamanlarda Hanların otoriteleri kalmadı. Bunlara bağlı emîrler, Hanlar adına devleti idare ettiler.
İlhanlı Devleti
Hülegü Han tarafından kuruldu. 1258 yılında Bağdat'ı zapt ederek Abbasî Halifeliği'ni yıkan Hülegü bu arada Batınî Tarikatı'nı da tamamen ortadan kaldırdı. Gazan Han zamanında Müslümanlığı kabul eden ilhanlılar XIV. yüzyılın ortalarına doğru zayıfladılar. İlhanlı topraklarında sırasıyla Çobanoğulları, Celâyiroğulları ve Muzafferoğulları gibi devletler kuruldu.
Altınordu Hanlığı
Cuci'nin oğlu Batu Han (1236-1255) tarafından kurulan bu devlet Berke Han zamanında İslâmiyet'i kabul etti. İslâmiyet Özbek Han zamanında (1312-1340) bütün Altınordu'ya tamamen yerleşti. Başlangıçta Timur'un yardımıyla başa geçen Toktamış Han (1391-1398) daha sonra Timur'la bozuştu. Yapılan savaşı kaybeden Toktamış'tan sonra devlet parçalandı ve çeşitli Hanlıklara ayrıldı.
