Kültür ve Turizm Bakanlığının izniyle, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi (YYÜ) Sanat Tarihi Bölümü Dr. Öğretim Üyesi Mehmet Kulaz'ın bilimsel danışmanlığı ve Ahlat Müze Müdürlüğü başkanlığında ilçedeki tarihi mezarlıklarda Türk büyüklerinin kabirlerinin tespiti için yüzey araştırmasına başlandı.
Aralarında sanat tarihçisi, arkeolog, epigrafi uzmanı ve restoratörlerin bulunduğu 17 kişilik ekibin yürüttüğü çalışmada, mezarların üzerindeki yazılar tek tek incelendi.
Kulaz, gazetecilere, araştırmalar sonrasında Ahlatşahların kurucusu Sökmen El Kutbi ile Süleyman Şah'ın babası Kaya Alp'in mezarlarının Ahlat'ta olduğuna dair birçok veriye ulaştıklarını söyledi.
Araştırmalardan yola çıkarak kapsamlı yüzey araştırmasına başladıklarını anlatan Kulaz, şunları kaydetti:
"2022 yılında hem halkın beklentileri hem de tarihi kaynaklardaki verileri dikkate alarak Kültür Bakanlığından Türk büyüklerinin Ahlat'taki mezarlarını bulmaya yönelik bir yüzey araştırması talebinde bulunduk. Gelen izin doğrultusunda da çalışma gerçekleştirdik. Oluşturduğumuz ekiple Kayı, Selçuklu Meydan, Kırklar mezarlıkları ile Hasan Padişah (Hasan Aka) Kümbeti ve etrafındaki mezarlıklar, Çifte Hamam etrafındaki mezarlıklar başta olmak üzere Ahlat'taki tüm mezarlıklarda ekibimizle birlikte çalışma gerçekleştirdik. Bu çalışmaya ek olarak bir de tarihi kaynakları inceleme fırsatı bulduk. Hasan Bin Mahmut El Bayati, Yazıcıoğlu Ali ve Evliya Çelebi, Kaya Alp'in mezarının Ahlat'ta olduğu konusunda hemfikirler.
Biz de buna yönelik bir çalışma başlattık. Bunun dışında aynı şekilde Ahlatşahların kurucusu Sökmen El Kutbi'nin Kuzey Suriye seferi sırasında şehit düştüğü ve naaşının da Ahlat'a getirilerek defnedildiği yazılı. Buna yönelik çalışmamız da oldu. Hem 1230 yılında Ahlat'ta vefat ettiği kayıtlarda geçen Kaya Alp hem de 1111'de vefat ettiği anlaşılan Sökmen El Kutbi'nin mezarlarına dair bir veri elimize geçmedi. Bunların dışında diğer Türk Büyüklerinin mezarlarını da bulmaya yönelik çalışma yaptık ancak şimdilik elimizde bir veri yok. Belki kazı ve sondaj çalışmalarından sonra eğer toprak altındaysa bulunma ihtimali var."
