Türkiye'nin gündeminden parti kapatma eksik olmadı. Osmanlı döneminden itibaren partilerle ilgili yasal düzenlemeler yapılırken sistemden çıkan, toplumsal ayrışmaya kaynaklık eden partiler kapatılırken bazı partilerin açılması için de önünün açıldığı görülmektedir.
Osmanlı döneminde siyasi partiler
Osmanlı İmparatorluğu döneminde ilk siyasal amaçlı örgütler ulusal bağımsızlıklarını elde etmeyi amaçlayan azınlıklar tarafından 19. yüzyıl ortalarında kurulmuştur. I. Meşrutiyet öncesinde ise Türkler tarafından
oluşturulan siyasi örgütler parlamento ve seçim mekanizmasının olmadığı bir ortamda gizli cemiyetler olarak varlık bulabilmişlerdir. Bunlar siyasi parti niteliği taşıyan örgütlenmeler değildirler. Türkiye'de ilk siyasi partiler II. Meşrutiyet döneminde kuruldu.
İkinci Meşrutiyet dönemi
II. Meşrutiyet dönemine kadar Osmanlı döneminde kurulan siyasi örgütler cemiyet ya da dernek görünümündeki siyasi yapılanmalar. Osmanlı toplumu parti çekişmeleri ile büyük oranda II. Meşrutiyet döneminde tanıştı. II. Meşrutiyetin ilanını sağlayan İttihat ve Terakki örgütlenmesi bu dönemde gizli bir dernek olarak kurulup sonradan siyasi parti halini aldı.II. Meşrutiyetten itibaren siyasi hayatımızı derinden etkileyen en
önemli parti.
Osmanlı'nın son dönemi
Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde 88 adet parti kuruldu. Bunların 76 tanesi 1908'den 1922'ye kadar kurulan partilerdir. Cumhuriyetin ilanından 1960'a kadar kurulan parti sayısının sadece 45 olduğunu düşünülünce Osmanlı'nın son dönemindeki siyasi faaliyetlerin ne derece hareketli olduğu bir gerçek.
Atatürk döneminde kapatılan parti
Atatürk döneminde kapatılan ilk parti Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası. 1930'lu yıllarda Serbest Fırka deneyiminden cesaret alan farklı siyasi oluşumlar yeniden partileşme çabasına girdi. Denetimli Serbest Fırka girişiminin bile başarısız olduğu bu ortamda yeni kurulan ya da kurulması için girişimde bulunulan bu partiler de kapatıldı ya da kurulmasına izin verilmedi.
Halk Fırkası süreci
Cumhuriyet rejiminin henüz yerleşmediğine inanan devrin siyasi zihniyeti CHF dışındaki tüm partileri rejimi yıkmaya dönük girişimler olarak algıladı. Bu yüzden Türkiye'de farklı siyasi partilerin kurulması için II. Dünya Savaşı'ndan sonra iç ve dış siyasi dinamiklerin değişmesini beklemek gerekti.
Cumhuriyet dönemi ile başladı
Cumhuriyet'in ilanı ile birlikte kurucu kadronun içinde yer aldığı Cumhuriyet Halk Partisi çok partili hayata geçişe kadar devlet yönetimini tek başına üstlenmiş olsa da çok partili hayata geçişle birlikte siyasal partiler hızla varlığını göstermiştir. Sadece çok partili hayata geçiş ile Cumhuriyet tarihinin ilk darbesine kadar olan dönemde 41 parti
kuruldu.
Parti kapatma ile ilgili maddeler
Türkiye'de 7 Kasım 1982 tarihli halk oylaması sonucunda kabul edilen 1982 Anayasası'nın 69. maddesinin 1. fıkrasında; “Siyasi partiler, tüzük ve programları dışında faaliyette bulunamazlar, Anayasanın 14. maddesindeki sınırlamalar dışına çıkamazlar, çıkanlar temelli kapatılır.” 6.fıkrasında; “Siyasi partilerin kapatılması, Cumhuriyet Başsavcılığı'nın açacağı dava üzerine, Anayasa Mahkemesi'nce karara bağlanır.”
8. fıkrasında; “Siyasi partiler, yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan, yabancı ülkelerdeki dernek ve gruplardan herhangi bir suretle aynî ve nakdî yardım
alamazlar, bunlardan emir alamazlar ve bunların Türkiye'nin bağımsızlığı ve ülke bütünlüğü aleyhindeki karar ve faaliyetlerine katılamazlar. Bu fıkra
hükümlerine aykırı hareket eden siyasi partiler de temelli kapatılır.” ve 9. fıkrasında da; “Siyasi partilerin kuruluş ve faaliyetleri, denetlenme ve kapatılmaları yukarıdaki esaslar dairesinde kanunla düzenlenir.” hükümlerine yer verilmek suretiyle, siyasi partilerin kapatılmalarına esas teşkil eden anayasal düzenlemeler ortaya konmuştur.
Kapatılan partilerin listesi
İşçi-Çiftçi Partisi (İÇP)-(1968)
Milli Nizam Partisi (MNP)-(20.5.1971),
Türkiye İleri Ülkü Partisi (TİÜP)-(24.6.1971)
Türkiye İşçi Partisi (TİP)-(20.7.1971),
Büyük Anadolu Partisi (BAP)-(19.12.1972)
Türkiye Emekçi Partisi (TEP)-(8.5.1980)
Büyük Anadolu Partisi (24 Kasım 1992)
Sosyalist Parti (10 Temmuz 1992)
Yeşiller Partisi (10 Şubat 1994)
Halk Partisi (25 Eylül 1991)
Türkiye Birleşik Komünist Partisi (16 Temmuz 1991)
Halkın Emek Partisi (14 Temmuz 1993)
Özgürlük Demokrasi Partisi (30 Nisan 1993)
Sosyalist Türkiye Partisi (30 Kasım 1993)
Demokrasi Partisi (16 Haziran 1994)
Demokrat Parti-2 (13 Eylül 1994)
Demokrasi ve Değişim Partisi (19 Mart 1996)
Diriliş Partisi (1996), Emek Partisi (1997)
Sosyalist Birlik Partisi (7.6.1994)
Refah Partisi (16.1.1998)
Demokratik Kitle Partisi (26.2.1999)
Fazilet Partisi (22.06.2001)
Halkın Demokrasi Partisi (13 Mart 2003)
