Lozan konferansına yönelik tartışmalar yeni değil. Konferans esnası ve sonrasında da bu konuda başta TBMM olmak üzere çok değişik platformlarda tartışmalar yapılmıştır.
Siyaset bilimcilerinin görüşüne göre; "Burada asıl mesele ise İsmet İnönü'nün başarılı olup olamadığı, istenilenin alınıp alınamadığı değil; ülkelerin karşılıklı beklentilerinin tam olarak yerine getirilememiş olması ve bir nevi güçler meselesidir"
İsmet Paşa başkanlığındaki Türk murahhas heyetinin de katıldığı Lozan Konferansı 20 Kasım 1922 tarihinde başladı. Uzun tartışmalardan sonra konferans kesildi. Bilhassa Musul meselesi, kapitülasyonlar konferansın kesilmesine sebep olmuştur. 4 Şubat 1923 tarihinde konferansın kesilmesi üzerine 5 Şubat'ta İsmet Paşa Ankara'ya gönderdiği raporda ordunun maddî ve
manevî bakımdan hazır olmasını istemiştir.
Prof. Dr. Abdulhaluk Mehmet Çay'ın " Türkiye Cumhuriyeti antlaşmalar/ konferanslar" başlıklı çalışmasında Lozan sürecine dair bilgiler yer alıyor. Bu bilgilere göre; Lozan Konferansı'nda görüşülen meseleler Meclis'te sert bir şekilde tartışıldı. Lozan Konferansı'nın ikinci toplantısı 23.4.1923- 25.7.1923 tarihleri arasında yapıldı.
Aşağıdaki hususlar kararlaştırılarak son şeklini aldı:
“1. Yunanistan'la Trakya hududumuz, Mudanya Mütarekesi'nde kabul edildiği şekilde Meriç
Nehri'nin sol sahiline kadar olacaktı.
2. Bozcaada ve İmroz Türkiye, Midilli, Sakız, Sisam adaları Yunanistan'a verilecekti. Adalar
askerden arındırılmış olacaktı.
3. Ankara Antlaşması ile Fransızlar'la aramızda çizilmiş olan Suriye sınırı aynen kabul
edildi.
4. Türkiye ile Irak arasındaki sınırın tespiti daha sonraki Türkiye ile İngiltere arasındaki
görüşmelere bırakıldı (Musul meselesi).
5. Gelibolu Yarımadası'nda, Çanakkale'de ve İstanbul Boğazı'nda iki taraflı dar bir koridor
askersiz hâle konulacaktı. Savaş tehlikesi karşısında veya Türkiye'nin savaşa girmesi hâlinde
Boğazlar silahlandırılabilecekti. Yabancı savaş gemilerinin barış ve savaş hâlinde,
Boğazlar'dan nasıl geçecekleri belirtilen esaslar dâhilinde olacaktı. Boğazlar Komisyonu,
Boğazlar'dan geçecek savaş gemileriyle ilgilenecek ve her yıl Milletler Cemiyeti'ne rapor
verecekti.
6. Yunanistan savaş tazminatı olarak Karaağaç'ı Türkiye'ye verecekti.
7. Türkiye'deki Rumlar ve Yunanistan'daki Türkler mübadele edilecekti. Batı Trakya'daki
Türkler ile, İstanbul'daki Rumlar bu mübadeleden istisna tutulacaktı.
8. Kapitülasyonlar kaldırıldı.
9. Kıyılarımızdaki deniz ulaşımı yalnız Türk gemileriyle yapılacaktır (Kabotaj hakkı).
10. Fransızlar'la Türkiye arasındaki borçlar meselesi Lozan Konferansı'ndan sonra iki devlet
arasındaki görüşmelerle halledilecektir.
11. Barış Antlaşması'nın TBMM tarafından onaylanmasından sonra 6 hafta içinde
İstanbul'daki işgal kuvvetleri İstanbul'u terk edeceklerdi.
12. Rodos ve diğer 12 ada İtalyanlar'a bırakılacaktı.”
