Orta Doğu tarihçisi Prof. Dr. Khaled Fahmy kitabında, 43 yıllık hükümranlığı süresince Osmanlı ve İslam dünyasının tarihsel seyrine yön veren, 19'uncu yüzyılın etkin figürlerinden Kavalalı Mehmed Ali Paşa'yı değerlendiriyor, onu, genişletilmiş Avrupa tarihi çerçevesinde anlatıyor.
VakıfBank Kültür Yayınları'ndan (VBKY) çıkan “Kavalalı Mehmed Ali: Osmanlı Valiliğinden Mısır Hükümdarlığına”, modern Mısır'ın temellerini atan Kavalalı Mehmed Ali Paşa'yı reformlarından savaşlarına ve kişiliğine kadar her yönüyle inceleyen önemli bir eser.
Cambridge Üniversitesi öğretim üyesi Orta Doğu tarihçisi Prof. Dr. Khaled Fahmy, Kavalalı Mehmed Ali Paşa'yı Kraliçe Victoria ve İmparator Napolyon Bonapart gibi dönemin güçlü isimleriyle birlikte anıyor. Fahmy kitabında, Kavalalı Mehmed Ali Paşa'yı Osmanlı ve İslam Dünyası ile Orta Doğu tarihini değiştiren 19'uncu yüzyılın en önemli figürleri arasında konumlandırıyor.
“Müslüman Napoléon”
Türkçe çevirisi Abdullah Yılmaz'a ait kitapta, her yönüyle Kavalalı Mehmed Ali Paşa biyografisi yer alıyor. Fahmy, ileri görüşlülüğünden savaşlarına, genel olarak uyguladığı stratejilerinden yürüttüğü politikalarına ve yakın ilişkilerine kadar değerlendirdiği Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın eleştirilen taraflarını da tarihi kayıtlar eşliğinde sıralıyor. Kitapta Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın eğitim, tarım, tıp ve sanayileşme uygulamaları ve altyapı projeleri hakkında detaylı bilgiler bulunuyor. Kimi doğu bilimcileri tarafından “Müslüman Napoléon” diye görülen Mehmed Ali Paşa Mısır, Osmanlı, Avrupa ve İslam tarihinde kalıcı etkilerde bulundu. 43 yıllık hükümranlığında Mısır'da gerçekleştirdiği ekonomik, askeri ve toplumsal uygulamalar rakipleriyle mücadelelerini etkiledi, onu, rakipleri karşısında üstün kıldı. Fahmy, kitabında şu satırları aktarıyor: “Mehmed Ali 18. yüzyılın üçüncü çeyreğinde, Osmanlı İmparatorluğu'nun Rumeli olarak bilinen Avrupa topraklarında yer alan bu kasabada dünyaya gelmiştir. Peki, bu şahıs Akdeniz'i geçip nasıl Mısır'a ulaşmıştır? Neredeyse 50 yıl zarfında, bu önemli Osmanlı vilayetinin valisi olmayı nasıl başarmıştır? Onun ölümünden sonra da bir yüzyıl boyunca ülkeyi yöneten bir hanedanı nasıl kurmuştur? Bütün bu soruların yanıtı ilginç bir hikâyeyi doğurmaktadır. Osmanlı tarih yazımında Kavalalı Mehmed Ali Paşa, Mısır tarih yazımında ise adının Arapça telaffuzundan ötürü Muhammed Ali olarak bilinen bu tarihi kişilik, modern İslam tarihinde en takdire şayan şahsiyetlerden biridir ve onun hayat hikâyesi modern Mısır tarihinin en merak uyandıran bölümünü anlamak adına önemli bir kaynaktır.”
Kahire'yi üç yıl içinde kontrol altına aldı
Fahmy, Mehmed Ali Paşa'nın 1801 yılında Mısır'a ayak bastığı sırada, ülkenin Fransız işgal ordusu l'Arme de l'Orient'e karşı yürütülen bitmek bilmez bir savaşın pençesinde kıvrandığını söylüyor. Fakat Mehmet Ali Paşa üç yıl içinde her şeyi değiştiriyor. Fahmy, şöyle devam ediyor: “Üç yıl önce Mısır'a ayak basmasından bu yana, Mehmed Ali ilk kez her şeyin kendisi için en elverişli olduğu döneme girmiştir. Hem Memlüklerin hem de Osmanlı otoritesinin temsilcisinin artık şehirde olmadığı düşünülürse, Kahire'yi kontrolü altına almayı başarmıştır. Dahası, hiç kuşkusuz, şehir sakinlerinin güvenini de kazanmıştır. Ayrıca ülkedeki en önemli savaş gücü olduklarını kanıtlamış Arnavut birlikleri de hâlâ ona sadıktır.”
Memlûk hâkimiyetine son veren 35 yaşındaki vali
Mehmed Ali Paşa, 1805'te 35 yaşındayken Osmanlı İmparatorluğu'nun en zengin vilayetlerinden birinin meşru valisi olarak görev almaya başladı. Dört yıl gibi kısa sürede Fransız ve sonra İngiliz askerlerinin geri çekilmesine tanık oldu. İç karışıklıklar gördü, Memlûk hâkimiyetine son verdi. Mehmed Ali Paşa Arnavut birliklerin sadakatini, ulemanın ve Kahire tüccarlarının güvenini ve şehir halkının gönlünü kazandı. Fahmy “Hepsinden de önemlisi, gönülsüzce de olsa kendisini Mısır'ın meşru temsilcisi yapan İstanbul'un onayını almıştır” diyor ve şöyle devam ediyor: “Sultanla barış yapmak ve hem zevat hem de tebaası üzerinde kontrol sağlamak gibi uzun dönemli kaygılarının ikisinde de tatmin edici bir sonuca erişen Mehmed Ali, hayatının kalan son yedi yılını, haleflerine yönetmeleri için daha da müreffeh bir ülke bırakma uğraşıyla geçirmiştir… 1846 yazında, Mehmed Ali, Osmanlı payitahtına ilk ve tek ziyaretini gerçekleştirmiştir. Paşa o tarihte 76 yaşındadır; yaşı Sultan Abdülmecid'in üç katıdır ve genç sultandan fersah fersah daha tecrübelidir ve meşhurdur. 19 Temmuz ile 17 Ağustos tarihleri arasındaki bu bir aylık ziyaret boyunca Mehmed Ali çok sıcak karşılanmıştır ve görünüşe bakılırsa, sultan ile valisi arasındaki eski kırgınlıklar unutulmuştur. Hatta Mehmed Ali, bütün gücünü ve servetinin büyük kısmını kaybetmiş olan eski rakibi Hüsrev Paşa'ya bir nezaket ziyaretinde bile bulunmuştur… 1840'lı yıllarda Mehmed Ali bütün Osmanlı İmparatorluğu bünyesinde en uzun süre görevde bulunan, en kıdemli ve en güçlü memur konumunda olmuştur.”
VBKY'nin yayımladığı “Kavalalı Mehmed Ali: Osmanlı Valiliğinden Mısır Hükümdarlığına”, Orta Doğu tarihinin en önemli isimlerinden,43 yıl boyunca hüküm süren Mehmed Ali Paşa'yı tüm detaylarıyla inceleyen bir başucu kaynağı.
