Kendilerine özgü dilleri, şarkıları, manileri ve sözlü anlatıma dayanan tarihleri ile yüzyıllardır Farsça konuşan Afgan halkın içerisinde olmalarına rağmen kimliklerini korumayı başaran Merviler, özlerinden kopmamak için direniyor
Merviler, yaşadıkları yerlerde ve kendi aralarında Azerbaycan Türkçesine yakın olan Mervi dilinde konuşuyor ve çocuklarına bu dili öğretiyor.
Kimi zaman bir araya geldiklerinde, büyükler küçüklere kendi kültürlerine özgü mani ve şarkılar söylüyor, hikayeler anlatıyor.
Merviler, ata yurdu Azerbaycan'ı bir kez olsun görebilme umudunu her zaman canlı tuttuklarını belirterek, çocuklarına köklerinin bu ülke olduğunu anlatıyor.
FARS KÜLTÜRÜ ASİMİLASYONUNA DİRENİŞ
Afganistan'da Özbek ve Türkmenler en geniş Türki etnik gruplarını oluşturuyor. Ancak, Selçukiler, Afşarlar, Timuriler ve Merviler gibi nüfusları çok daha az Türk kökenli etnik gruplar da bulunuyor.
Özbek ve Türkmenler çok büyük oranda dil ve kültürlerini korurken, söz konusu azınlık gruplar ise büyük oranda Fars kültürünün hakimiyetine girmiş durumda. Günlük hayatta genellikle Darice (Farsça'nın Afganistan'da konuşulan lehçesi) konuşan Selçukiler, Afşarlar ve Timuriler gibi Türk azınlığın aksine Merviler, nüfuslarının azlığına rağmen dil ve kültürlerini büyük oranda korumayı başardı.
AZERBAYCAN'DAN MERVE, ORADAN HERAT'A GÖÇTÜLER
Mervilerin kökeni, Azerbaycan'a dayanıyor. Kendilerine göre, Merviler 16-18'inci yüzyıllarda İran'ı yöneten Safaviler döneminde Azerbaycan bölgesinden bugün Türkmenistan'da bulunan Merv şehrine sürüldü.
Ancak, Merv'de yaşadıkları sorunlar nedeniyle yeniden göç etmek zorunda kalarak Özbekistan, Afganistan ve İran'a dağıldılar. Merv'den gelmeleri nedeniyle de artık çevreleri tarafından Mervi olarak tanımlanır oldular.
Bugünün Afganistan Mervileri ise ağırlıklı olarak Herat vilayetinde yaşıyor. Vilayetin Zinde Can ilçesinin Şekiban köyü ise tamamen Mervilerden oluşuyor.
Köye girer girmez, Mervilerin kendi aralarında kendilerine özgü Mervi dilinde konuştukları görülüyor, birbirlerine bu dilde selam veriyor ve hal hatır soruyor.
KİMLİKLERİNDE "TÜRK" YAZIYOR, FARSÇA EĞİTİM GÖRÜYORLAR
Şekiban köyünde, yaklaşık 80 yıldır eğitim veren Ebu Mensur Ali okulundaki tüm öğretmen ve öğrenciler de Mervi. Kendi aralarında Mervi dilinde konuşuyorlar ancak eğitimi Farsça görüyorlar.
Mervi dili büyük oranda Azerbaycan Türkçe'sine benziyor ama içerisinde Darice ve Türkmence'nin de ciddi bir etkisinin olduğu görülüyor.
Köy ve civarında 5 bin, Herat genelinde ise 7 bin Mervi ailesinin olduğu tahmin ediliyor. 2019'da azınlıkların da kimlik belgelerine aidiyetlerini yazma hakkı kazanmasıyla, Merviler, kimliklerindeki etnik aidiyet kısmına "Türk" yazmaya başladı. Böylece birçok Mervi, kimliklerine "Türk" yazdırabilmek için yeni kimlik aldı.
Merviler, ağırlıklı olarak hayvancılık, çiftçilik, dokumacılık, devlet memurluğu, ipekçilik ve safran ticareti işleriyle geçimlerini sağlarken, Taliban öncesi hükümetlerin dönemlerinde askerlik mesleğini de icra etti.
Öte yandan Merviler, Türk-Fars-İslam geleneğinde sıkça geçen isimleri kullanıyor.
MERVİCE SÖZLÜK YAZDI
Araştırmacı-yazar Gulam Haydar Dost, yaklaşık 40 yıl asker olarak hizmet verdikten sonra Albay rütbesinden emekli olan Mervilerden. Emekliliğinden sonra Merviler hakkında araştırmalarına ağırlık veren Dost, genç Mervilere dil ve kültürlerini aktarabilmek için Mervice-Türkçe-Farsça bir sözlük hazırladı.
Dost, Mervilerin tarihi ve kültürleri hakkında şu ifadeleri kullandı:
"Bazı tarihi kaynaklara göre, Merviler 1600'lerde Safeviler döneminde günümüz Azerbaycan'ın güneybatısında bulunan bir bölgeden Merv'e yerleştirilmiş. Burada Şii oldukları için rahat edememişler ve yaklaşık 250 yıl önce de Merv'den Herat'a göç etmişler. Yıllar içerisinde Mervi Türklerinin hepsi sünnileşti. Merviler, aradan 200 yıldan fazla bir zaman geçmesine rağmen dillerini ve geleneklerini unutmadı. Bu süre zarfında Afgan yönetimince Mervilere pek ilgi ve alaka da gösterilmedi. Dilimizde şu an okunacak herhangi bir kitap bulunmamakta ve şu an sadece aileler arasında konuşularak yaşatılmış bir dildir."
Afganistan'da yaşanan kuraklık ve uzun yıllar süren istikrarsızlık nedeniyle Mervilerin ciddi oranda İran, Türkiye ve Avrupa ülkelerine göç verdiğini aktaran Dost, "Her ne kadar dilimizi korumak için uğraşsak da çevrenin etkisiyle dilimize bazı Farsça kelimeler yerleşmiş. Yüzyıllar öncesinden gelen örf ve adetler hala yaşatılıyor. Her bir Mervi Türkünün arzusu geldiği ata topraklarını tekrar görmektir." ifadelerini kullandı.
ANADİLDE EĞİTİM İSTİYORLAR
Dost, dil ve kültürlerini geliştirme hedefinde olduklarını belirterek, Afganistan'ı yöneten Taliban'dan istedikleri talepleri hakkında da şu şekilde konuştu:
"Bizim isteğimiz dilimizin güçlendirilmesi. Kendi dilimizde eğitim almak istiyoruz. Bir de işsizlikten çok çekiyoruz ve bu nedenle gençlerimizin çoğu ülkeyi terk etti. Bazı siyasi yöneticiler tarafından ayrımcılığa uğradık. Bu nedenle eğitim hakkından mahrum bırakılmışız. Eğitim ve tarım alanlarında destek bekliyoruz."
MERVİ ANNE: OĞLUMU TÜRKİYE'YE GÖNDERDİM
Şekiban köyünün kadınları, eşleri ve çocukları çalışırken kendileri de el işi dokuma ve örgüler yaparak, hayvanlara bakarak ve tarlada çalışarak aile geçimlerine katkı sağlıyor.
AA muhabirleri için toplanan bir grup kadın, buradaki yaşantılarını anlattıktan sonra, şarkılar söyledi ve hikayeler anlattı.
Köyün 80 yaşlarındaki Mercan teyzesi kadınların toplandığı eve gelerek bitmek bilmeyen enerjisi ile aşk temalı maniler okudu, hikayeler anlattı.
Köyün diğer kadınları ise ellerindeki tefler eşliğinde şarkılar söyleyerek eğlendi. Şarkılara eşlik eden küçük kızlar da dans ederek, oyunlar oynadı.
55 yaşındaki Rabia Şabanpur, köyün kadınları olarak sık sık bir araya geldiklerini belirterek, birbirlerine kötü günlerde destek, iyi günlerde ise sevinçlerine ortak olduklarını söyledi.
Şabanpur, ev içerisinde özellikle Mervi dilinde konuşmayı öncelediklerini aktararak, kültürlerini koruyacaklarını kaydetti.
Şabanpur, "Biz Şekibanlı kadınlar halı dokuyoruz. Dilimizi ve tarihimizi unutmayalım diye bir oğlumu yüksek lisans eğitimi alması için Türkiye'ye gönderdim. Yüksek lisansını tamamlayıp döndü. Daha önce sayımız çok fazlaydı. Ancak çevrenin etkisi ve ekonomik sorunlar nedeniyle çoğu aile İran'a göç etti. Artık bu köyde az sayıda aile olarak yaşıyoruz." ifadelerini kullandı.
"YÜZLERCE YILLIK GELENEK"
50 yaşındaki Rabiya Hazretkuli ise kültürel değerlerini korumaya sıkı sıkı bağlı kadınlardan bir tanesi. Öyle ki aslen Tacik olan kocasına da Mervi Türkçesi öğretmiş.
Evlendikten kısa süre sonra artık kendi aralarında Mervi Türkçesiyle konuştuklarını ifade eden Hazretkuli, şunları ifade etti:
"Aradan yüzyıllar geçmesine rağmen halen örf ve adetlerimizi yaşatıyoruz. Türkçemizle konuşuyoruz. Tabii ki çevrenin etkisiyle dilimize bir Farsça karışmış durumda. Çocuklarımın hepsi eğitimli çok şükür. Evde daha çok Türk kanallarını izliyorum. Azerbaycan kanallarını da çok iyi anlayabiliyoruz. Azerbaycan'a, ata topraklarımıza gitmek ve oraları görmek istiyoruz."
