Türkçe kuy-mak “(maden) dökmek” kökünden türeyen kuyumcu, “dökümcü, dökmeci” ve kuyumculuk “dökümcülük, dökmecilik” anlamına gelmektedir.
Ziynet eşyası imali” anlamında kuyumculuğun Mısır'da hânedanlık öncesi Badâri kültüründe (m.ö. 5500-4000) başladığı ve ilk ürünlerin perdahlanmış malahit boncuklar olduğu sanılıyor.
İslamiyet döneminde kuyumculuk
İlk devir İslâm kuyumculuğundan günümüze fazla bir örnek ulaşmamıştır. Bulunan en eski eserler, V. (XI.) yüzyılın ilk yarısına tarihlenen İslâm coğrafyasının doğu veya batısına ait birkaç parça ziynet eşyasından ibaret. İslâm tarihinin ilk üç dört asrındaki takılar, dolayısıyla o dönemlerin kuyumculuğu hakkında sahip olunan bilgiler, daha çok bazı saray kalıntılarında ortaya çıkarılan heykel ve kabartmalarla edebî metinlere dayanıyor.
Bizans döneminde kuyumculuk
Bizans İmparatorluğu döneminde İstanbul'daki kuyumculara vergi muafiyeti getiren düzenlemeler, kuyumculuk üretiminin İstanbul'da kök salmasının en önemli nedenlerinden biri olarak gösterilmekle birlikte, sektördeki esas gelişme kentin 1453 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti olarak ilan edilmesinin ardından Fatih Sultan Mehmed'in İstanbul'a Ermeni kuyum ustalarını
yerleştirmesi ile gerçekleşmiştir.
Osmanlı döneminde kuyumculuk
Osmanlı İmparatorluğu'nda İstanbul'da kuyumculuk işleri özellikle Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman döneminde gelişmiştir. Gençliklerinde bu zanaatı öğrenmiş olan iki padişahta imparatorluklarında kuyumculuk zanaatının yaygınlaşması için çaba göstermişlerdir.
İstanbul'daki Ermeni altın ve gümüş kuyumculuğunun kökleri Van'a uzanır. Kanuni Sultan Süleyman, başkentte kuyumculuk zanaatını geliştirmek için, Vanlı
kalabalık bir grup Ermeni kuyumcuyu 1534'de İstanbul'a getirmiştir.
Ermeni sarrafların ağırlığı
Ermeni sarrafları, paşalara çeşitli görevlere yükselmek için ihtiyaç duydukları parayı tedarik ederler. Saray Darphane Müdürleri, genellikle bunlardan tayin edilirdi.
Ermeniler, Osmanlı hükümeti tarafından verilen yaşama ve kazanma serbestîsinden yararlanarak kendi milletlerinden olanlara bile yardımda bulunurlar.
XVIII. ve XIX. yüzyıllarda hemen tümüyle Ermenilerin tekelinde olan en önemli meslek kuyumculuktu.
I. Abdülhamid döneminde, Ermeni kuyumcular elmas ve diğer değerli taşların tasarımı konusunda büyük ün yapmışlardı.Kapalıçarşı'daki mahallelerinden, satıcılıklarını yapan on - on iki tellal aracılığıyla fiilen tüm mücevher ticaretini kontrol etmekteydiler.
