Ünlü Kırgız yazar Cengiz Aytmatov'un Cemile eseri, Kırgızca'dan Rusçaya çevrilirken İslami motiflerle Türk kültürüne ait bazı atasözleri ve deyişlerin çıkarıldığı iddia edildi.
Ünlü yazar Aytmatov'un hayatı, mücadelesi, eserleri ve hayatından geçtiği insanların dilinden anılarının yer aldığı makalelerin toplandığı "Bozkırın Uyanışı Cengiz Aytmatov" kitabı; yapımcı, yönetmen şair ve yazar Ömer Erdoğan tarafından yayına hazırlandı.
Kitapta yer alan ve Kırgız Cumhuriyeti Milli İlimler Akademisi Cengiz Aytmatov Dil ve Edebiyat Enstitüsü El Yazmaları Bölüm Başkanı Doç. Dr. Asel İsayeva tarafından kaleme alınan "Cengiz Aytmatov'un Cemile Eserini Rusçaya Çevirmede Bazı Sorunlar" makalesi, eserin Kırgızca'dan Rusçaya birebir çevirilmediği iddiasına taşıyor.
Ömer Erdoğan, bu iddiaya ilişkin AA muhabirine yaptığı açıklamada, Cengiz Aytmatov'un doğumunun 90'ıncı yılı dolayısıyla Türkiye ve Kırgızistan'da 2018'in Cengiz Aytmatov'u anma yılı ilan edildiğini, bu kapsamda TÜRKSOY'un, Yunus Emre Enstitüsünün (YYE), bazı sivil toplum kuruşlarının ve yayıncıların, anma yılı dolayısıyla birtakım kültürel etkinlikler düzenlediğini söyledi.
Kendi yayınevlerinin de Cengiz Aytmatov'u çalışma programlarına dahil ettiklerini anlatan Erdoğan, "2 ciltlik kitabımızda İngiltere'den Japonya'ya kadar dünyanın 21 ülkesinde Cengiz Aytmatov'un eserleri, eserlerindeki kahramanların kültür yapıları üzerinden yazarı inceleyebileceğimiz bir edebiyat inceleme araştırma çalışması gerçekleştirdik. Bu 2 ciltlik kitabın toplamında bize, dünyadan konunun muhatabı akademisyenler, edebiyatçılar, sinemacılarla birlikte toplam 100 makale geldi." dedi.
Eserin Cumhurbaşkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, YYE, Kırgızistan Cengiz Aytmatov Enstitüsü ve Kırgız devletinin müşterek yardımlarıyla hazırlandığını belirten Erdoğan, ünlü yazarın kitaplarını bütün yönleriyle ele aldıklarını vurguladı.
“KIRGIZLARIN OKUDUĞU CEMİLE İLE
DÜNYANIN OKUDUĞU CEMİLE AYNI DEĞİL”
Erdoğan, Bozkırın Uyanışı Cengiz Aytmatov eserindeki makalelerden birine dikkati çekerek sözlerini şöyle sürdürdü:
"Bu makale, yazarın eserlerinde tercüme sorunlarını ele alıyor. Bu çalışmada Aytmatov'un Cemile romanına ilişkin şöyle bir durumla karşılaşıldı. 1958'de Kırgızca'dan Rusçaya tercüme edilirken Sovyet Rusya'nın rejimi gereği, hikayeden İslami figürleri, İslam bilgilerini, İslam motiflerini çıkarttılar. Bu makale, orijinal metinde nerelerde çıkarıldığını madde madde işliyor. Sadece İslami motifler ve İslami nüveler değil, Türk kültürüne ait bazı atasözleri, bazı deyişler de çıkartıldı. Bunların bir kısmı da bazen tahrip edilerek, Rusçaya tercüme edildi. Bu durumları da bu makale tespit ediyor.
Hatta makaledeki iddiaya göre, Rusçaya tercüme eden mütercimin Cemile hikayesine ilave katkılar yaptığı metin üzerinden delillendiriyor. Hikayede anlatıcı kahramanın, yengesine karşı olan aşk üzerinden kıskançlığının orijinal metinde olmadığını, bunun mütercimi tarafından Rusça tercüme metne bindirildiğini delillendiriyor."
Erdoğan, Cemile'nin Rusça tercümesinin, tüm dünya dillerindeki tercümelere kaynaklık yaptığına dikkati çekerek, "Dolayısıyla 3'üncü dillerdeki bu tercümelerin tamamı sorunlu metinler. Tercümeler 2019'da halihazırda dolaşımda olan tercümeler. Kırgızların okuduğu Cemile ile dünyanın okuduğu Cemile aynı değil. Onların Cemile'sinde köylerinde bir cami var, bizim Cemile'mizde köyde bir cami yok. Rusça tercümeyle devam eden metinlerin tamamında bir sorun mevcut." diye konuştu.
Cemile'yi tercüme eden kişinin, aynı yıllarda Aytmatov'un Deve Gözü ve İlk Öğretmen kitaplarını da Rusçaya çevirdiğini hatırlatan Erdoğan, bu tercümelerde de benzer sorunların bulunma ihtimaline dikkati çekti.
Erdoğan, sözlerini şöyle tamamladı:
"Türk okuyucuları arasında Aytmatov'un inancı üzerinden bazı spesifik 'ateist midir, değil midir' yönündeki çıkarsamalara da belki bir paragraf açmış oluruz, diye düşünüyorum. Türk kültürü içinden İslam'ı ve İslami figürleri çıkardığımızda Türk kültüründen geriye ne kalır? Sanırım bu soru Aytmatov'un tahrip edilmiş metinlerini açığa çıkarma konusunda hepimize yardım eder."
