Arpaçay Nehri'nin geçtiği vadide yer alan, 884-1045 yılları arasında Bagratlılar, 1045-1064 yılları arasında Bizanslıların yönettiği Ani, 16 Ağustos 1064'te Selçuklu Sultanı Alparslan tarafından fethedildi.
Yaklaşık 100 hektarlık alana sahip, tarih boyunca Bagratlı Hanedanlığı, Bizans, Büyük Selçuklu, Gürcü Krallığı, Moğollar, İlhanlılar, Karakoyunlular, Akkoyunlular ve Osmanlı Devleti'nin hüküm sürdüğü Ani Ören Yeri'nde geçmişte Hristiyan ve Müslümanlar yan yana yaşadı.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ile Müzeler Genel Müdürlüğü ile Kafkas Üniversitesi (KAÜ) işbirliğinde Ani'de yürütülen kazı çalışmaları, 8 farklı noktada devam ediyor. İlk kaya mescit olduğu değerlendirilen mağarada ise 48 günlük kazı çalışması tamamlandı.
Giriş merdiveninin de yapıldığı mağara, Kur'an-ı Kerim tilaveti ve kurdele kesiminin ardından açılışı yapılarak turizme kazandırıldı.
Kars Valisi Ziya Polat, açılışta yaptığı konuşmada, Ani Ören Yeri dünya tarihi için çok önemli bir yer olduğunu belirtti.
İlklerin şehri Ani'nin yüz binlerce ziyaretçi ağırladığını dile getiren Polat, "Ani, ilklerin şehri, Sultan Alparslan Han'ın ilk fetih ettiği topraklar, ilk Türk şehri, ilk Türk mezarlığı, ilk suda doğumun yapıldığı yer. İlklerin şehrine bir ilk daha yakışır diye düşündük Türklerin Anadolu'daki ilk mescidini turizme kazandırmak, Türk tarihine kazandırmak için arkadaşlarımız büyük emek sarf ettiler. Burayı anlatıyoruz anlatmaya devam edeceğiz. Göreceksiniz burası ayrı bir rota olacak." dedi.
KAÜ Öğretim Üyesi ve Ani Ören Yeri Kazı Başkanı Doç. Dr. Muhammet Arslan da Ani Ören Yeri'nin Orta Çağ'ın aydınlık yüzü olduğunu belirterek, "Ani sadece Orta Çağ'ın değil yaptığımız kazı çalışmalarıyla ortaya çıkarttığımız bu mağara gösteriyor ki aynı zamanda İlk Çağ'ların da aydınlık yüzü olmuş. Kalkeolotik çağlardan itibaren yerleşime sahne olmuş ve günümüze varıncaya kadar 5 bin yıllık bir dönem geçirmiş. Ani her ne kadar toprak üstündeki anıtsal eserleri veya toprak altında kazılmayı bekleyen mimarlık eserleriyle ün yapsa da aslında etrafı çeviren sayısını bilemediğimiz belki 100'lerce mağara yerleşimiyle de ilk çağların en önemli kentlerden arasında yer almıştır." diye konuştu.
- "ANADOLU'DA TÜRKLERİN İNŞA ETTİĞİ İLK MESCİTLE KARŞI KARŞIYAYIZ"
Arslan, kaya mescidin Ani'nin İlk Çağ'larına tanıklık ettiğini dile getirerek, "Konut olarak inşa edildiğimiz bu mağarada 8 mekan mevcut, bir bölümü Bagratlılar döneminde şapele dönüştürülmüş ve 1064 yılındaki Selçuklu fethiyle birlikte de kıble duvarına eklenen mihrap nişiyle mescide dönüştürülmüş. Dolayısıyla Anadolu'da Türklerin inşa ettiği ilk mescitle karşı karşıyayız." ifadesini kullandı.
