TİKA'dan yapılan yazılı açıklamaya göre, Bosna Hersek'teki Yahudi topluluğunun önemli isimlerinden biri olan Osmanlı vatandaşı Zeki Efendi'nin Bosna Hersek'in başkenti Saraybosna'daki Yahudi Mezarlığı'nda bulunan mezar taşı yenilendi.
Yahudi-Müslüman toplumları arasındaki yakınlık konusunda da önemli şahsiyetlerden biri olan Zeki Efendi'nin mezar taşı bölgedeki çok kültürlülüğü yansıtması açısından tarihi eser niteliğinde. Mezar taşı'nın üzerinde Osmanlıca, İbranice ve Boşnakça ifadeler yer alıyor.
BÖLGEDE 3 DİLDE YAZILMIŞ TEK MEZAR TAŞI
Zeki Efendi'nin mezar taşının, Yahudi araştırmacı-yazar Eli Tauber'in aktardığına göre Osmanlıca, İbranice ve Latin (Boşnakça) alfabeleriyle yazılmış tek Yahudi mezar taşı olduğuna dikkat çekilen açıklamada, şu ifadelere de yer verildi:
"1990'lı yıllarda Bosna Hersek'te yaşanan savaş sırasında ağır çatışmaların gerçekleştirildiği Yahudi Mezarlığı ağır hasar görmüştür. Saraybosna'nın önemli şahsiyetlerinden biri olan Zeki Efendi'nin mezarı da kurşun delikleriyle çatlamış ve zarar görmüştür. Yahudi-Müslüman iş birliğinin bilinmeyen kahramanı Zeki Efendi'ye ait mezar taşının restorasyonu, din, dil ve ırk farkı gözetmeksizin gönül coğrafyamızın ihtiyaçları ve sorunlarıyla yakından ilgilenen ve Bosna Hersek'teki tüm kesimlere Türkiye'nin yardım elini uzatan TİKA tarafından gerçekleştirildi."
ZEKİ EFENDİ KİMDİR?
Resmi adıyla Moşe Rafaela Atiyas, 1845 yılında Saraybosna'nın önde gelen bir Yahudi ailesinden dünyaya gelmiş, bir Osmanlı okulunda Müslüman sınıf arkadaşlarıyla İslami bir müfredat eğitimi almıştır. İslam kültürünü daha ayrıntılı incelemek için şair Sadi Şirazi'nin şiirlerine ilgi duymaya başlayan Atiyas, Osmanlı idaresindeki Saraybosna'da arşivcilik, tercümanlık ve mali danışmanlık görevi yapmıştır. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu döneminde de Osmanlıca tercümanlık görevine devam eden Atiyas, 1916 yılında vefat etmiştir.
"MÜSLÜMANLAR, HAHAM ve BERABERİNDEKİ YAHUDİLERİN SERBEST BIRAKILMASI İÇİN AYAKLANMIŞTI"
Bu arada, Zeki Efendi olarak bilinen Atiyas, Saraybosna'da 1819'da yaşanmış ve Müslüman-Yahudi iş birliğinin güzel örneklerinden olan tarihi bir olay hakkında da bilgi aktarmıştır. 1819'da meydana gelen bu olayda, dönemin valisi Rujdi Paşa tarafından tutuklanan ve serbest bırakılmaları için yüksek miktarda fidye istenen Başhaham Rav Moşa Danon ve beraberindeki 10 Yahudi, Saraybosna Müslümanlarının ayaklanmasıyla serbest bırakılmıştır.
Bu tarihi olay, Saraybosna Yahudileri tarafından her yıl "Purim" ya da "Purim di Saray" olarak adlandırılan bir bayramla kutlanmaktadır.
Bosna Hersek İslam Birliği ile Yahudi Topluluğu iş birliğinde, TİKA'nın da desteğiyle Purim'in 200'üncü yılı anma etkinlikleri kapsamında, 7 Kasım 2019'da "Saraybosna Purim Bayramı" adlı uluslararası konferans gerçekleştirilecek, döneme ait arşiv belgelerinden oluşan sergi düzenlenecek ve bu konuda hazırlanmış bir kitap da yayımlanacak.
